Του Σαμψών Κατσίπη*
Ο άρτυκας ή νάρθηκας ή κάρωνας είναι το φυτό Ferula communis, της οικογένειας Apiaceae. Οι Σαντορινιοί το έλεγαν «έρτυκα» ή «οι ανερτύκους», ονομασία που προέρχεται από το φυτό «όρτυξ» του Θεοφράστου.
Στη Σαντορίνη αφθονεί στο βουνό του Προφήτη Ηλία. Το φυτό θεωρείται δηλητηριώδες ιδιαίτερα για τα βοοειδή. Όμως οι καλόγεροι στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία κόβουν τους τρυφερούς βλαστούς και το δίνουν τροφή για τις κατσίκες.
Είναι πολυετές φυτό με χοντρό βλαστό και ύψος που μπορεί να φθάσει μέχρι και τρία μέτρα. Ο βλαστός είναι γεμάτος με εντεριώνη (ψίχα), με αποτέλεσμα το εσωτερικό του να σιγοκαίγεται χωρίς να επηρεάζεται ο φλοιός. Έτσι οι ναυτικοί το χρησιμοποιούσαν ως φυτίλι (ίσκα) για να ανάβουν την πίπα τους χωρίς να σβήνει από τον δυνατό αέρα.
Ο νάρθηκας ήταν αφιερωμένος στον Διόνυσο και τον χρησιμοποιούσαν στις τελετές για να φτιάξουν τους «θύρσους».
Όπως αναφέρει ο Έλμουτ Μπάουμαν στο βιβλίο του «Η ελληνική χλωρίδα στο μύθο, στην τέχνη, στη λογοτεχνία (1999)», επειδή οι ξεροί βλαστοί ήταν αρκετά ανθεκτικοί για να χρησιμοποιηθούν ως μπαστούνια αλλά δεν μπορούσαν να βλάψουν κάποιο άνθρωπο, ο Διόνυσος είχε διατάξει όσοι πίνουν κρασί να έχουν μόνο μπαστούνια από νάρθηκα.
Κατά την ελληνική μυθολογία, όταν ο Προμηθέας έκλεψε την φωτιά από τους Θεούς, την έκρυψε μέσα στους κούφιους βλαστούς του νάρθηκα και την μετέφερε στους ανθρώπους.
Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τον νάρθηκα εξαιτίας του μαλακού εσωτερικού του και της αντοχής του για να πελώνουν (σταθεροποιούν) τα σπασίματα των άκρων.
Στη βάση του φυτού από τα τέλη Οκτωβρίου μέχρι και αρχές Απριλίου φυτρώνει το μανιτάρι Pleurotus eryngii var ferulae που το λέμε αρτυκίτη ή καρωνίτη. Είναι ένα πολύ μεγάλο και πολύ νόστιμο μανιτάρι που παλιά το γνώριζαν και το έτρωγαν μόνο οι καλόγεροι του Προφήτη Ηλία και κάποιοι κάτοικοι του Εμπορείου που ανέβαιναν στο βουνό από τη χαράδρα της Γέννησης για να το μαζέψουν. Στις μέρες μας λεηλατείται κυριολεκτικά το βουνό του Προφήτη από κάθε λογής ανθρώπους που τρέχουν να το μαζέψουν.
Σε ασημένιο νόμισμα της Κυρήνης (που ήταν αποικία της Σαντορίνης), φωτογραφία δεξιά, αναπαριστάται ένα είδος Ferula από το οποίο έφτιαχναν το «σίλφιο», ένα μπαχαρικό πολυτελείας που οι Έλληνες το έφερναν κυρίως από την Κυρήνη.
* Ο Σαμψών Κατσίπης είναι φυσιοδίφης
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
[adrotate banner=”24″]
