Θέματα υγείας: Ακράτεια ούρων στις γυναίκες (γ’ μέρος)

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Στο πρώτο μέρος της δημοσίευσής μας για την ακράτεια αναφερθήκαμε στους τύπους της ακράτειας, παραθέσαμε κάποια βασικά στοιχεία γυναικείας ανατομίας κι εξηγήσαμε πώς επιτυγχάνεται η εγκράτεια (συγκράτηση των ούρων). Επιπλέον, είδαμε ποια πρέπει να είναι η διαγνωστική προσέγγιση από την πλευρά του Ουρολόγου και αναλύσαμε τα βασικά που αφορούν σε εξειδικευμένες εξετάσεις (ουροροομετρία και πλήρης ουροδυναμικός έλεγχος).

Στο δεύτερο μέρος της δημοσίευσης αναφερθήκαμε στην ακράτεια από προσπάθεια, την κατάσταση εκείνη στην οποία υπάρχει απώλεια ούρων κάθε φορά που αυξάνεται η πίεση στην ουροδόχο κύστη, όπως π.χ. συμβαίνει με τον βήχα, το γέλιο, το φτέρνισμα κλπ.

Με λίγα λόγια, ακράτεια των ούρων είναι η κατάσταση κατά την οποία έχουμε μία ανεπιθύμητη απώλεια ούρων. Πρόκειται για ένα θέμα ατομικής υγιεινής με σοβαρές, ωστόσο, προεκτάσεις για τον άνθρωπο που πάσχει, σε επίπεδο αυτοπεποίθησης, σεξουαλικής υγείας και κοινωνικότητας. Κατά βάση, δεν πρόκειται για νόσο αλλά για σύμπτωμα που χαρακτηρίζει ποικίλα προβλήματα του ουροποιητικού συστήματος.

Παρουσιάζεται δύο με τρεις φορές συχνότερα στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες. Η επίπτωσή της και στα δύο φύλα αυξάνεται με την ηλικία, παρότι η αιτία δεν είναι η ίδια. Στους άνδρες, τις περισσότερες φορές οφείλεται στην υπερπλασία του προστάτη. Στις γυναίκες, από την άλλη, εκτός της ηλικίας επιβαρυντικοί παράγοντες είναι η εγκυμοσύνη και η πολυτοκία, καθώς και η εμμηνόπαυση. 1 στις 10 γυναίκες ηλικίας 40 έως 65 ετών και 1 στις 3 άνω των 65 ετών ζουν με αυτήν την κατάσταση!

Αν και κανείς θα περίμενε τέτοια συμπεριφορά μόνο από τις προηγούμενες γενιές, ακόμα και σήμερα η πλειονότητα των πασχουσών γυναικών ανέχονται στωϊκά το πρόβλημα ζώντας με τις πάνες ακράτειας, παρά το ότι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους οι αιτίες που προκαλούν ακράτεια ούρων μπορούν να αντιμετωπιστούν από την σύγχρονη ιατρική!

Τύποι ακράτειας
Παρά το γεγονός ότι οι όροι και η ταξινόμηση είναι υπό συνεχή αναθεώρηση, μία κοινώς αποδεκτή ταξινόμηση των τύπων της ακράτειας είναι η ακόλουθη:

• Ακράτεια προσπαθείας (που την αναπτύξαμε στο β’ μέρος)
  
• Επιτακτική ακράτεια
• Μικτή ακράτεια
• Ακράτεια από υπερπλήρωση
• Λειτουργική ακράτεια

Β) ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΑΚΡΑΤΕΙΑ (urge incontinence)

Η επιτακτική ακράτεια ούρων στις γυναίκες είναι πολύ συχνά μέρος του λεγόμενου συνδρόμου της υπερλειτουργικής κύστης (overactive bladder syndrome, OAB). Σε αυτήν την κατάσταση, η απώλεια ούρων συμβαίνει σχεδόν ταυτόχρονα με μία επείγουσα αίσθηση για ούρηση, η οποία είναι αδύνατον να ανασταλεί.

Πρακτικά, με το που θα αισθανθεί η γυναίκα την επιθυμία για ούρηση, αν δεν πάει άμεσα στην τουαλέτα, μπορεί να έχει απώλεια μικρής ή και μεγαλύτερης ποσότητας. Ο αντίκτυπος αυτής της μορφής ακράτειας σε επίπεδο συναισθηματικό, κοινωνικό, ψυχοσεξουαλικό είναι πολύ μεγάλος.

Τι φταίει;
Εδώ έχουμε, στην ουσία, μη ελεγχόμενες συσπάσεις του εξωστήρα μυός της ουροδόχου κύστης στην φάση που η κύστη γεμίζει σιγά σιγά με ούρα. Δηλαδή, έχουμε υπερλειτουργικό εξωστήρα. Αυτή η κατάσταση μπορεί να οφείλεται είτε σε α) βλάβη του νωτιαίου μυελού, είτε σε β) ιδιοπαθή αίτια, δηλαδή να μην έχει σαφή αιτία.

Όταν ευθύνονται νευρολογικές καταστάσεις για την βλάβη στον νωτιαίο μυελό, το αποτέλεσμά τους είναι η νευρογενής κύστη. Νευρολογικές παθήσεις που χαρακτηρίζονται από νευρογενή ουροδόχο κύστη είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας (πολλαπλή σκλήρυνση), η νόσος του Parkinson, τα εγκεφαλικά επεισόδια, η μυελομηνιγγοκήλη, κακώσεις της σπονδυλικής στήλης, οι κακώσεις των νεύρων της πυέλου μετά από τραυματισμό ή χειρουργική επέμβαση. Μη νευρολογικά αίτια νευρογενούς κύστης είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, η διάμεση κυστίτιδα, η κυστίτιδα μετά από ακτινοβολίες, η λιθίαση της κύστης και ο καρκίνος της ουροδόχου κύστης.

Στην ιδιοπαθή της μορφή, για να το θέσουμε απλά, τα νεύρα της κύστης είναι υπερευαίσθητα, ακόμα και σε μικρές ποσότητες ούρων.

Ποιες γυναίκες αφορά;
Η επιτακτική μορφή της ακράτειας δεν αφορά μόνο τις μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες, αλλά – ιδιαίτερα η ιδιοπαθής μορφή της – αφορά όλες τις ηλικίες, ακόμα και νέες γυναίκες. Το ποσοστό στον γενικό πληθυσμό μπορεί να υπερβαίνει το 16%, ενώ άλλες στατιστικές το υπολογίζουν ακόμα και στο 30-40%, ακόμα κι αν η βαρύτητα των συμπτωμάτων δεν είναι μεγάλη σε όλες τις περιπτώσεις.

Μία γρήγορη ματιά στον κοινωνικό μας περίγυρο, θα μας δείξει ότι κάποιες γυναίκες που γνωρίζουμε αντιμετωπίζουν ήδη σε κάποιο βαθμό επιτακτικότητα στην αίσθηση της ούρησης και έχουν καθημερινά (αν και συνήθως την υπομένουν σιωπηλά) την αγωνία τυχόν απώλειας που μπορεί να τις φέρει σε αμηχανία. Είναι γυναίκες που αποφεύγουν τις κοινωνικές επαφές επειδή ξέρουν ότι η ούρηση μπορεί να προκύψει σε ανύποπτη στιγμή. Αν τελικά πάνε σε άλλο περιβάλλον, πρώτα ελέγχουν πού βρίσκεται η τουαλέτα. Αποφεύγουν τις μεγάλες διαδρομές και τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Πολλές φορές, αποφεύγουν να πίνουν υγρά εκτός σπιτιού ή πριν από κάποιο σημαντικό γεγονός.

Σε μεγάλα ποσοστά, όπως ακριβώς συμβαίνει και σε γυναίκες που παρουσιάζουν ακράτεια προσπαθείας, συμβιβάζονται με την κατάσταση θεωρώντας την μόνιμη ή απλά ντρέπονται να την συζητήσουν με κάποιον ειδικό ιατρό.

Πώς γίνεται η διάγνωση;
Σε υποψία ακράτειας από επιτακτικότητα, η λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού είναι το πρώτο και πιο ουσιαστικό βήμα. Η επιτακτική ακράτεια παρουσιάζεται από μικρή ηλικία, αν και τα συμπτώματα μπορεί με τον χρόνο να επιδεινώνονται. Τυχόν απότομη έναρξη των συμπτωμάτων συνήθως χαρακτηρίζει άλλες καταστάσεις, και όχι την υπερδραστήρια κύστη. Αν υπάρχουν αμφιβολίες, καλό είναι να ζητηθεί από την ασθενή να συμπληρώσει ένα ημερολόγιο ούρησης. Οι εξετάσεις που έχει νόημα να ζητηθούν είναι γενική ή/και καλλιέργεια ούρων καθώς και ένα υπερηχογράφημα προκειμένου να αποκλειστούν καταστάσεις που μπορεί να έχουν επιτακτική ακράτεια, όπως μία ουρολοίμωξη ή ένας λίθος στο ουροποιητικό. Επίσης, πάντα γίνεται κλινική εξέταση της γυναίκας.

Ωστόσο, η επιβεβαίωση της διάγνωσης γίνεται με τον ουροδυναμικό έλεγχο: καθώς η ουροδόχος κύστη γεμίζει, βλέπουμε σε πραγματικό χρόνο τις συσπάσεις του εξωστήρα της, την αστάθεια, δηλαδή, που δημιουργεί το πρόβλημα.

Υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης;
Η αντιμετώπιση της ακράτειας είναι πολύπλευρη. Εδώ θα αναφέρουμε τις πλέον χρησιμοποιούμενες μεθόδους.

Οι θεραπείες συμπεριφοράς έχουν ως στόχο να κάνουν την γυναίκα να αλλάξει μικρά πράγματα στην καθημερινότητά της για να μειωθούν τα περιστατικά απωλειών. Έτσι, συνιστάται ο περιορισμός της κατανάλωσης καφέ, αλκοόλ και αναψυκτικών, ενώ συνιστάται τα υγρά να μην υπερβαίνουν το 1,5 λίτρο ημερησίως. Επίσης, ζητείται από την γυναίκα να ουρεί πριν τον νυκτερινό ύπνο. Παράλληλα, επιχειρείται η εκπαίδευση κύστης με ασκήσεις, π.χ. σύσπαση των μυών της πυέλου όταν έρχεται η επιθυμία ούρησης.

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται κυρίως είναι τα αντιχολινεργικά. Αυτά είναι και η βασική θεραπεία της επιτακτικής ακράτειας. Η πρόοδος της επιστήμης έχει συντελέσει στο να ανακαλυφθούν ουσίες που δεν έχουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες που παρουσίαζαν τα πρώτα φάρμακα αυτής της κατηγορίας (ξηροστομία, δυσκοιλιότητα, θαμπή όραση, ταχυκαρδία, κλπ). Πολύ καλά αποτελέσματα, εξάλλου, έχει και μία κατηγορία ουσιών (β3 αγωνιστές, π.χ. mirabegron) που ξεκίνησαν πρόσφατα να χρησιμοποιούνται. Τα φάρμακα λειτουργούν βοηθώντας την κύστη να παραμένει “χαλαρή”, καθώς γεμίζει ούρα.

Για την αντιμετώπιση της ακράτειας χρησιμοποιείται επίσης η αλλαντική τοξίνη (botox), η οποία ενίεται μέσω κυστεοσκόπησης στον εξωστήρα της κύστης.

Η ηλεκτροδιέγερση της κύστης που επίσης εφαρμόζεται, επιτυγχάνεται με τοποθέτηση ηλεκτροδίων κάτω από το δέρμα, στην περιοχή της ιερής μοίρας της σπονδυλικής στήλης.

Τέλος, σπάνια εφαρμόζεται η χειρουργική αντιμετώπιση με κυστεοπλαστική (αύξηση του μεγέθους της κύστης) και μόνο όταν η κύστη έχει μικρή χωρητικότητα.

Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι σε αρκετές περιπτώσεις, οι θεραπείες προσφέρουν μόνο μείωση της έντασης των συμπτωμάτων.

Γ) ΜΙΚΤΗ ΑΚΡΑΤΕΙΑ

Είναι η κατάσταση στην οποία υπάρχουν στοιχεία τόσο από την ακράτεια προσπαθείας όσο και από την επιτακτική ακράτεια. Εδώ η διερεύνηση επιβάλλει τη χρήση ουροδυναμικού ελέγχου. Η θεραπεία στοχεύει κατ’ αρχήν στο είδος της ακράτειας που “επικρατεί”. Μεγάλη προσοχή απαιτείται πριν αποφασιστεί τυχόν χειρουργείο, π.χ. τοποθέτηση ταινίας, σε γυναίκα που ενώ έχει μικτή ακράτεια, ο γιατρός της πιστεύει ότι έχει μόνο ακράτεια προσπαθείας. Εδώ, μπορεί αντί βελτίωσης, τα προβλήματα να επιδεινωθούν.

Δ) ΑΚΡΑΤΕΙΑ ΑΠΟ ΥΠΕΡΠΛΗΡΩΣΗ

Αν και σχετικά ασυνήθιστη στις γυναίκες, είναι ένας από τους λόγους που είναι καλό μία γυναίκα με ακράτεια να υποβάλλεται σε υπερηχογράφημα. Εδώ, η απώλεια ούρων προέρχεται από υπερχείλιση μίας ήδη γεμάτης κύστης. Εδώ, σημασία έχει η ανεύρεση του υπεύθυνου αιτίου. Αν το πρόβλημα είναι νευρολογικό, συχνά απαιτείται πίεση της κοιλιάς για να αδειάσει η κύστη, φάρμακα ή καθετηριασμός (μόνιμος ή διαλείπων).

* Ο κ. Ανδρέας Βλάχος είναι Χειρουργός-Ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης