Θέματα υγείας: Οι όγκοι των όρχεων

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Ο καρκίνος των όρχεων είναι (με την εξαίρεση των λευχαιμιών) ο συχνότερος όγκος στους νέους άνδρες (ηλικίας 15-34 ετών). Κατά τη στιγμή της διάγνωσής του είναι πολύ συχνά ήδη μεταστατικός, δηλαδή έχει εξαπλωθεί εκτός των όρχεων. Ωστόσο, τα σχετικά ποσοστά ανταπόκρισης των διαφόρων όγκων των όρχεων στις εφαρμοζόμενες θεραπείες θεωρούνται αρκετά ικανοποιητικά.

Τα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι ο καρκίνος των όρχεων προσβάλλει έναν στους 500 άνδρες. Γνωρίζουμε ότι η συχνότητα εμφάνισής του στον δυτικό κόσμο έχει ανοδική τάση. Επίσης, ξέρουμε ότι προσβάλλει συχνότερα τους άνδρες που ανήκουν στην μαύρη φυλή σε σχέση με τους λευκούς, και είναι συνηθέστερος στον δεξιό όρχι σε σχέση με τον αριστερό. Τέλος, σε ποσοστό 2-5% των περιπτώσεων ορχικού καρκίνου προσβάλλονται και οι δύο όρχεις.

Τι φταίει;
Η αιτία του καρκίνου του όρχεως μάς είναι άγνωστη. Έχουν όμως τεκμηριωθεί κάποιες καταστάσεις που αποτελούν παράγοντες κινδύνου:

• Η κρυψορχία (μη φυσιολογική κάθοδος του όρχεως στην θέση του εντός του οσχέου) αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου στον όρχι κατά 3 έως 14 φορές, σύμφωνα με διάφορες στατιστικές. Και ο κίνδυνος αφορά και τον κανονικά κατελθόντα όρχι. Ακόμα και η θέση που βρίσκεται ο μη κατελθών όρχις έχει σημασία, αφού ένας όρχις στην κοιλιά (κοιλιακή κρυψορχία) είναι πιο πιθανόν να αναπτύξει καρκίνο από έναν όρχι στον βουβωνικό πόρο (βουβωνική κρυψορχία). Ακόμα και αν η κρυψορχία αντιμετωπιστεί με την τοποθέτηση και καθήλωση του όρχεως σε φυσιολογική θέση (ορχεοπηξία), αυτός ο κίνδυνος πρακτικά δεν μειώνεται. Ωστόσο, γίνεται πιο εύκολος ο έλεγχος του όρχεως στο μέλλον.

• Γενετικά σύδρομα, όπως η γοναδική δυσγενεσία του Υ χρωμοσώματος και το σύδρομο Klinefelter.

Άλλοι παράγοντες, όπως η αύξηση των οιστρογόνων κατά την ενδομήτρια ζωή, η ατροφία του όρχεως (όπως π.χ. μετά από παρωτίτιδα), η παρουσία μικροασβεστώσεων στον όρχι, η πρώιμη έναρξη της εφηβείας, η έντονη σεξουαλική δραστηριότητα από μικρή ηλικία και οι κακώσεις των όρχεων έχουν μελετηθεί για την πιθανότητα να προδιαθέτουν σε καρκίνο, ωστόσο τα στοιχεία είναι αμφιλεγόμενα.

Το ίδιο ισχύει και για τις περιπτώσεις συγγενών (αδέλφια και τέκνα) πασχόντων από την νόσο: δηλαδή, δεν φαίνεται να υπάρχει γι’ αυτούς κάποια γενετική επιβάρυνση.

Κλινική εικόνα
Ο όγκος του όρχεως τις περισσότερες φορές παρουσιάζεται ως μία ανώδυνη, σκληρή ψηλαφητή μάζα πάνω στον αδένα. Συνεπώς, πρόκειται συνηθέστατα για τυχαίο εύρημα στα πλαίσια αυτοεξέτασης. Άλλες φορές, είναι αισθητή μία διόγκωση του όρχεως. Αν συνυπάρχει ενόχληση, τις περισσότερες φορές δεν είναι κάτι περισσότερο από ένα αίσθημα βάρους στην περιοχή. Σε ένα αισθητά μικρότερο ποσοστό (10%) ο όγκος μπορεί να έχει φλεγμονώδη χαρακτηριστικά, οπότε προκύπτει οξύς πόνος στο σημείο.

Άλλα κλινικά σημεία όπως βάρος στην οσφύ, βήχας, δύσπνοια, ναυτία κι έμετοι, ψηλαφητή μάζα στην κοιλιά και απώλεια βάρους μπορεί να είναι παρόντα όταν υπάρχει επέκταση της νόσου σε απομακρυσμένα σημεία (μεταστάσεις). Σε σπάνιες, τέλος, περιπτώσεις, παρουσιάζεται διόγκωση των μαστών (γυναικομαστία).

Διάγνωση
Η κλινική εξέταση είναι το πρώτο βήμα στην διάγνωση: ο Ουρολόγος πρέπει να ψηλαφήσει με προσοχή τους όρχεις και να επιβεβαιώσει ότι η ψηλαφητή μάζα είναι στον όρχι και όχι στην επιδιδυμίδα ή στο όσχεο. Επί σοβαρής υποψίας ή επί αμφιβολίας, διενεργείται έλεγχος με υπερηχογράφημα όρχεων. Η εξέταση αυτή συνήθως είναι αρκετή για να επιβεβαιώσει την διάγνωση. Περαιτέρω απεικονιστικός έλεγχος με ακτινογραφία ή αξονική τομογραφία θώρακος και αξονική κοιλίας ζητείται για να ελεγχθεί η πιθανότητα μεταστάσεων. Τέλος, πολύ συχνά θα χρειαστούν και κάποιες αιματολογικές εξετάσεις (καρκινικοί δείκτες) που μπορεί να μας παρέχουν κάποια εκτίμηση για το είδος του όγκου που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Αυτοί οι δείκτες είναι κυρίως η α-φετοπρωτεΐνη (α-Fp), η β-χοριακή γοναδοτροπίνη (β-hCG) και λιγότερο η γαλακτική δεϋδρογονάση (LDH).

Τύποι όγκων
Δεν υπάρχει ένα μόνο είδος καρκίνου των όρχεων. Χωρίς να χρειάζεται να μπούμε σε λεπτομέρειες, ο συνηθέστερος τύπος είναι τα σεμινώματα (σε ποσοστό περίπου 60% του συνόλου των περιπτώσεων), με συνηθισμένη ηλικία εμφάνισης μεταξύ 35-40 ετών. Λιγότερο συχνοί αλλά γενικά πιο επιθετικοί είναι οι μη σεμινωματώδεις όγκοι. Ακολουθούν σε συχνότητα οι μεικτοί όγκοι. Σε ηλικίες άνω των 50 ετών, τέλος, πιο συνηθισμένος όγκος είναι τα λεμφώματα.

Αντιμετώπιση
Όλοι οι όγκοι (εκτός ίσως από τα λεμφώματα) είναι καλό να αφαιρεθούν χειρουργικά. Η χρησιμοποιούμενη επέμβαση είναι η ριζική ορχεκτομή. Επειδή συνηθέστατα οι ασθενείς είναι νέοι άνδρες στην παραγωγική τους ηλικία, πολύ συχνά προτείνεται πριν την επέμβαση να καταψύχουν σπέρμα τους για μελλοντική τεκνοποίηση, εφ’ όσον το επιθυμούν. Το τι θα ακολουθήσει μετά την ορχεκτομή, εξαρτάται από τον τύπο του καρκίνου και την πιθανή του επέκταση εκτός του όρχεως. Σε γενικές γραμμές, όπως είπαμε και στην εισαγωγή, ο καρκίνος του όρχεως έχει ικανοποιητική ανταπόκριση στις συμπληρωματικές θεραπείες που πιθανόν να απαιτούνται μετά το χειρουργείο (χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία). Κάποιες φορές δεν απαιτείται καμία επιπλέον θεραπεία, ενώ κάποιες άλλες απαιτείται και αφαίρεση των λεμφαδένων (οπισθοπεριτοναϊκός λεμφαδενικός καθαρισμός).

Πάντως, πολύ συχνά μετά την ριζική ορχεκτομή συνιστώνται προληπτικά δύο κύκλοι χημειοθεραπείας. Αυτός ο συνδυασμός έχει αποδειχθεί ότι έχει εξαιρετικά αποτελέσματα: σε ένα συντριπτικά μεγάλο ποσοστό, οι άνδρες με καρκίνο στον όρχι μπορεί πραγματικά να ιαθούν!

Η συμβουλή του Ουρολόγου: Αυτοεξέταση (και όχι πανικός)
Κάθε φορά που ένα αγόρι ή ένας νέος άνδρας έρχεται για εξέταση στο ιατρείο μου, ακόμα και για άσχετο με το γεννητικό του σύστημα λόγο, κάνω πάντα μία κλινική εξέταση στους όρχεις. Είναι εντυπωσιακό, αλλά πολλοί νέοι άνδρες και γονείς (α) είτε δεν γνωρίζουν την συγκεκριμένη νόσο, (β) είτε δεν έχουν λάβει κάποια καθοδήγηση από άλλους ιατρούς, (γ) ή αδιαφορούν, (δ) ή, τέλος θεωρούν ότι το γεννητικό σύστημα και η εξέτασή του είναι θέμα – ταμπού.

Όπως και να ‘χει, κάθε νέος άνδρας και αγόρι πρέπει να ελέγχεται περιοδικά για τυχόν ύποπτη ψηλαφητή μάζα στον όρχι, συνήθως εντελώς ανώδυνη όπως είπαμε. Φυσικά και δεν απαιτείται η συνδρομή του γιατρού για αυτό: μία αυτοεξέταση (ή έλεγχος από τους γονείς των αγοριών στο μπάνιο) περιοδικά (λ.χ. μία φορά τον μήνα) είναι αρκετός για να αποκαλυφθεί κάποιος καρκίνος σε αρχικό του στάδιο.

Και, όπως είπαμε, η έγκαιρη αντιμετώπιση συνήθως σημαίνει ίαση και απόλυτα φυσιολογική ζωή.

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι Χειρουργός-Ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης