“Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων” από 12/12 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Ίσιδα, Νεικώ, Παρθενίκα, Αλίνη, Μαγία Πούλχρα, Ερμιόνη, Αλεξιβώλα, Άρτεμις, Αθηνά, Θεοκτίστη, Μαξιμίλλα, Ευπορία…

Αυτές είναι μόνο μερικές από τις Κυκλαδίτισσες που θα αφηγηθούν την ιστορία τους στην αρχαιολογική έκθεση με τίτλο “Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων” που διοργανώνεται από το Υπουργείο Πολιτισμού, μέσω της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, από τις 12 Δεκεμβρίου 2024 έως τις 4 Μαΐου 2025. Η έκθεση, που θα φιλοξενηθεί στο Μέγαρο Σταθάτου, θα μεταφερθεί στη συνέχεια και θα παρουσιαστεί αυτούσια στο ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, το οποίο θα ανοίξει επίσημα τις πύλες του με αυτήν.

Επιμελητές της έκθεσης είναι ο Δρ Δημήτρης Αθανασούλης, Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και οι Επιστημονικοί Διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και Δρ Ιωάννης Φάππας, Επίκουρος Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η πρώτη πανκυκλαδική έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ, παρουσιάζει την ιστορία μέσα από τα μάτια των γυναικών των Κυκλάδων, από την αρχαιότητα μέχρι το 19ο αιώνα. Μια έκθεση που συγκεντρώνει στην Αθήνα 180 μοναδικά αριστουργήματα από όλα σχεδόν τα μουσεία των νησιών των Κυκλάδων: την Αμοργό, την Άνδρο, τη Δήλο, τη Θήρα, την Ίο, την Κέα, την Κύθνο, τη Μήλο, τη Μύκονο, τη Νάξο, την Πάρο, τη Σέριφο, τη Σίκινο, τη Σίφνο, τη Σύρο, την Τήνο και τη Φολέγανδρο. Tα εκθέματα χρονολογούνται από την πρώιμη προϊστορία μέχρι και τη γέννηση του ελληνικού κράτους. Έργα μοναδικά, τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Κυκλάδων και εκτός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ενώ ορισμένα δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο κοινό. Δίπλα στα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια της πρωτοκυκλαδικής περιόδου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ο επισκέπτης θα δει 135 εκθέματα από τις συλλογές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και εκθέματα από το Μουσείο Κανελλοπούλου, το Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών, την Εφορεία Παλαιοναθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας και σημαντικές ιδιωτικές συλλογές.

Η έκθεση αποτελεί την πρώτη κοινή δράση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, σε εφαρμογή του Μνημονίου Συνεργασίας που υπογράφτηκε στις 17 Μαΐου 2024 από την Υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη και την Πρόεδρο και Διευθύνουσα Σύμβουλο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου, με στόχο τη μελέτη, ανάδειξη και προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Όπως ανέφερε η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, κατά τη σημερινή παρουσίαση της έκθεσης σε δημοσιογράφους: “Η έκθεση ”Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων” προσπαθεί να συγκεράσει δύο πάρα πολύ επίκαιρα πράγματα. Το ένα είναι η θέση της γυναίκας διεθνώς και διαχρονικά στην ιστορία και τον πολιτισμό. Το δεύτερο είναι η νησιωτικότητα. Η νησιωτικότητα είναι αυτή που προσδιορίζει -και προσδιόριζε από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τις μέρες μας – την πορεία και το ιστορικό γίγνεσθαι των συγκεκριμένων νησιών. Η γυναίκα είναι αυτή η οποία έχει μία ξεχωριστή θέση στη νησιωτική κοινωνία και αυτό αποτυπώνεται είτε μέσω των λατρειών, σε συγκεκριμένες θεότητες είτε στις γραπτές μαρτυρίες, τις επιγραφές των Κυκλάδων, που ακριβώς έχουν διασώσει το ρόλο της γυναίκας, στον ιδιωτικό χώρο -μέσα από πληθώρα κειμένων- είτε στη δημόσια παρουσία της. Ακόμα και από τον τρόπο του πένθους, έτσι όπως το βιώνουν και έτσι όπως εκδηλώνονται, είναι δηλωτικό της θέσης της γυναίκας σε αυτές τις αρχαίες νησιωτικές κοινωνίες. Η γυναίκα, στη συγκεκριμένη έκθεση, είναι η πρωταγωνίστρια στην ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα: Στην οικογένεια, τη θρησκεία, την οικονομία, την πολιτική. Το δίπολο μεταξύ του περιορισμού και της δυναμικής παρουσίας αντανακλά ταυτόχρονα την ανθεκτικότητα, την προσαρμοστικότητα και την ικανότητα των γυναικών των Κυκλάδων να επανακαθορίζουν την ταυτότητα και το ρόλο τους με βάση τις συνθήκες της εκάστοτε εποχής”.

Από την πλευρά της, η Πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Σάντρα Μαρινοπούλου σημείωσε: “Είμαστε περήφανοι που η πρώτη συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, είναι μια μεγάλη αρχαιολογική έκθεση που αφορά τη Γυναίκα. Τη Γυναίκα του Αιγαίου και την ιστορία της, όπως αυτή εξελίχθηκε στο πέρασμα των αιώνων.  Η συνδιοργάνωση αυτή με το Υπουργείο σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς κοινών δράσεων όπως ερευνητικά προγράμματα, συνέδρια, εκπαιδευτικές δραστηριότητες, επιστημονικές εκδόσεις, ψηφιακές εφαρμογές αλλά και το πρώτο Corpus μαρμάρινων ειδωλίων και αγγείων της πρωτοκυκλαδικής περιόδου που βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο. Οι Κυκλαδίτισσες είναι μια “ιστορική” διακυκλαδική έκθεση καθώς συγκεντρώνει για πρώτη φορά τόσα αριστουργήματα των Κυκλάδων μαζί. Για τον λόγο αυτό αποφασίσαμε με το Υπουργείο Πολιτισμού να συνεχίσει το ταξίδι της στις Κυκλάδες, για να εγκαινιάσει το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήρας. Είναι και αυτός ένας τρόπος να συμβάλλουμε έμπρακτα στη διάδοση του κυκλαδικού πολιτισμού και να προσφέρουμε πίσω στις Κυκλάδες, καθώς αυτές αποτελούν τον λόγο ύπαρξης του Μουσείου μας”.

“Πρόκειται για “μοναδικά αριστουργήματα, πολλά από τα οποία βγήκαν για πρώτη φορά από τις Κυκλάδες και ήρθαν στην Αθήνα. Πρώτη φορά συγκεντρώνονται και δημιουργούν διαλόγους και συνθέσεις που δεν θα ξαναδεί ποτέ κανείς, άρα είναι πολύ σημαντικό να έρθει να δει κανείς μια έκθεση που δεν έχει προηγούμενο και βέβαια να δημιουργήσει και τις δικές του ιστορίες, πέρα από αυτές τις οποίες εμείς στήσαμε και συνθέσαμε μέσα από τις ενότητες της έκθεσης. Γιατί δεν είναι απλώς διακυκλαδική, αλλά παν-κυκλαδική, καθώς για πρώτη φορά, με εξαίρεση δυστυχώς την Ανάφη, όλα τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων εκπροσωπούνται στην έκθεση”, δήλωσε ο Δημήτρης Αθανασούλης, διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, ο οποίος αναφέρθηκε και στη συνέχεια της διοργάνωσης:

“Τον Ιούνιο του 2025, οι “Κυκλαδίτισσες” θα υποδεχτούν το κοινό στα εγκαίνια του ανακαινισμένου Αρχαιολογικού Μουσείου Θήρας, το οποίο θα ανοίξει επίσημα τις πύλες του με αυτήν. Θα είναι ένα αντίδωρο του ΜΚΤ προς τις ίδιες τις Κυκλάδες. Γι’ αυτόν τον λόγο, ένα μεγάλο ποσοστό των εκθεμάτων που βρίσκεται σήμερα εδώ προέρχονται από το νησί της Θήρας -το οποίο βέβαια έχει ένα ασύλληπτο μνημειακό απόθεμα- μέσα στα οποία περιλαμβάνονται δύο αριστουργήματα: Η τοιχογραφία των γυναικών από το “άδυτο” του κτιρίου Ξεστή 3, από το Ακρωτήρι της Θήρας, και το άγαλμα κολοσσικής κόρης από τη Θήρα. Για πρώτη φορά εκτίθενται επίσης η Νεικώ, η αρχόντισσα που ήταν κρυμμένη στα έγκατα της Επισκοπής Σικίνου, και η Άρτεμης Ελαφηβόλος από τη Δήλο, ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα των Αρχαιολογικού Μουσείου Δήλου που συνεκτίθεται με άλλες Αρτέμιδες, την κατεξοχήν θεά των Κυκλάδων, γεννημένη στη Δήλο”, προσέθεσε ο κος Αθανασούλης.

Διαφήμιση

Θέτοντας στο επίκεντρο τη γυναίκα όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα από τις μαρτυρίες του παρελθόντος των Κυκλάδων, η έκθεση επιχειρεί να προσεγγίσει τη θέση των γυναικών στις νησιωτικές κοινωνίες, μέσα από μικρές ή μεγαλύτερες “ανείπωτες” ιστορίες που μας αφηγούνται οι ίδιες, είτε μέσα από τα λόγια τους είτε μέσα από τα υλικά τους κατάλοιπα, σχεδόν πάντα όμως μέσα από τα μάτια των ανδρών της εποχής τους. Η έκθεση φέρνει έτσι στο φως άγνωστους ρόλους των γυναικών στο πέρασμα του χρόνου και πώς οι ρόλοι αυτοί επηρεάστηκαν από τη νησιωτικότητά τους. Θεότητες και μητέρες, ιέρειες, εταίρες, έμποροι, μαχήτριες, διανοούμενες, θρηνωδοί, μάγισσες, μετανάστριες, πρωταγωνιστούν στην έκθεση.

Ο επισκέπτης θα γνωρίσει τις Κυκλαδίτισσες τόσο στον δημόσιο βίο όσο και στην ιδιωτική σφαίρα, στην κοινωνική, πολιτική, θρησκευτική και οικογενειακή ζωή. Μέσα στις δώδεκα ενότητες, παρουσιάζεται η σχέση τους με τον ερωτισμό, τον θάνατο και τον θρήνο, η συμμετοχή τους σε θρησκευτικά δρώμενα και διονυσιακές εορτές, η βία και οι περιορισμοί που τους επέβαλε η κοινότητα. Το “μωσαϊκό” της έκθεσης συντίθεται από ειδώλια και μεγάλου μεγέθους γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, επιτύμβιες στήλες και επιγραφές με νομικά κείμενα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, χαρακτικά, χειρόγραφα και εικόνες που χρονολογούνται από τα προϊστορικά έως τα μεταβυζαντινά χρόνια.

Από τα εκθέματα, πολλά από τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενα έκθεσης από μόνα τους, τρία έργα ξεχωρίζουν λόγω μοναδικότητας και μεγέθους: η κολοσσική Κόρη της Θήρας (2,48 μ. ύψος), ένα από τα ελάχιστα σχεδόν ακέραια αρχαϊκά αγάλματα, το οποίο εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και δεσπόζει στην είσοδο της έκθεσης, η εμβληματική τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης που παρουσιάζει τις “Γυναίκες στο Άδυτο”, έργο μοναδικό και μνημειακών διαστάσεων (μήκους σχεδόν 4 μ.), αλλά και το ελληνιστικό άγαλμα της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος από τη Δήλο, το οποίο για πρώτη φορά θα εκτεθεί εκτός του νησιού.

Η έκθεση “Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων” είναι η δεύτερη της νέας σειράς αρχαιολογικών εκθέσεων “Ανθρώπινες Ιστορίες” του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που προσεγγίζει ιστορίες για τον βίο, τα ήθη και τα έργα θνητών, τα οποία επηρέασαν τη ζωή, τις αντιλήψεις και τη σκέψη των μεταγενέστερων γενεών.

Οι Κυκλαδίτισσες διαθέτουν ιστορικά το δυναμισμό που επιβάλει το τοπίο τους: άνυδρο, πετρώδες, απομονωμένο και συνάμα συνδεδεμένο με τα άλλα νησιά, γοητευτικό, μοναδικό. Γυναίκες τολμηρές που συνάπτουν οικονομικές συναλλαγές ή ευεργετούν την κοινότητά τους, ταξιδεύουν από τα πέρατα του κόσμου για να συναντήσουν τη μοίρα τους στην καρδιά του Αρχιπελάγους, δοκιμάζουν τη σχέση τους με το θείο, μεταμορφώνονται σε οσίες και αγίες οι ίδιες. Πάντοτε, επηρεασμένες από τη θάλασσα την ίδια: είτε λόγω των απειλών και των κινδύνων που αυτή εκπροσωπεί, είτε λόγω του πλούτου και της ελευθερίας που προσφέρει.

Γιατί, όμως, οι γυναικείες μορφές από τις Κυκλάδες; Το νησιωτικό σύμπλεγμα προσφέρει πληθώρα πηγών που σχετίζονται με τις γυναίκες και τους πολλαπλούς ρόλους που κλήθηκαν να παίξουν στα νησιά και τις τοπικές κοινωνίες. Ποτέ μέχρι σήμερα δεν επιχειρήθηκε να ειπωθεί η ιστορία τους μέσα από την ανάλυση των αρχαιολογικών, ιστορικών και εθνολογικών τεκμηρίων με τρόπο συνεχή και εύληπτο, ιδιαιτέρως στο πλαίσιο μιας έκθεσης που να απευθύνεται και στο ευρύ κοινό.

Η έκθεση θέτει τη γυναίκα των Κυκλάδων στο επίκεντρο όχι μόνο γιατί μπορεί να διηγηθεί την ιστορία των νησιών με έναν διαφορετικό τρόπο σε σχέση με την ιστορία “των ανδρών”, αλλά και γιατί οι Κυκλαδίτισσες παρουσιάζουν ενδιαφέρουσες ομοιότητες και διαφοροποιήσεις στους ρόλους τους μέσα στον χρόνο. Είναι αυτές που θεοποιούνται στην προϊστορία και αποτελούν τις θηλυκές και κυρίαρχες εκφράσεις του θείου. Οι γυναίκες που περιθωριοποιούνται στα πρώιμα ιστορικά χρόνια πριν αρχίσουν να καταλαμβάνουν σημαντική έως και κυρίαρχη θέση στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Είναι εκείνες οι γυναίκες που ταξιδεύουν, που συναντούν την ευτυχία ή τη μοίρα τους στις Κυκλάδες. Οι θεές και αγίες των θρησκειών των νησιών που προσφέρουν ανακούφιση και γιατρειά, θεραπεύτριες, αντικείμενα λατρείας από την μακρινή προϊστορία μέχρι τις μέρες μας. Αυτές που από θεές της φύσης και της μητρότητας μετατρέπονται σε προστάτιδες της θάλασσας και των ναυτικών. Είναι, τέλος, αυτές που επηρέασαν όσο λίγες τη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους και συνέβαλαν τα μέγιστα στην Ελληνική Επανάσταση ορμώμενες και επηρεασμένες από τη νησιωτικότητα του τόπου τους.

Διαφήμιση

Η έκθεση αναπτύσσεται στις εξής 12 ενότητες:

1. Ισορροπώντας μεταξύ δύο φύλων
2.  Η προέλευση του κόσμου
3. Θεές των Νήσων
4. Θηλυκά Αποτρόπαια
5. Στα Ιερά
6. Θεές της θάλασσας
7. Ταυτότητες γυναικών
8. Από την Οικουμένη στο Αρχιπέλαγος
9. Ερωτισμός
10. Βία
11. Ο θάνατος με τα δικά τους μάτια
12. Πρόσωπα

Η μουσειογραφική μελέτη της έκθεσης εκπονήθηκε από τους τρεις επιμελητές, ενώ για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό υπήρξε στενή συνεργασία τους με την αρχιτέκτονα Δέσποινα Τσάφου και την Κατερίνα Αποστόλου.

Η έκθεση συνοδεύεται από δίτομο κατάλογο ο οποίος περιλαμβάνει δοκίμια σημαντικών μελετητών και εκτενή λήμματα των αντικειμένων της έκθεσης, πολλά από τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Ο πρώτος τόμος του καταλόγου αποτελείται από 520 σελίδες και παρουσιάζει όλα τα αντικείμενα της έκθεσης ανά ενότητα. Επίσης, με στόχο την προαγωγή της έρευνας για τις γυναίκες στις Κυκλάδες, θα διοργανωθεί σχετικό επιστημονικό συνέδριο την Άνοιξη.

Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης – Μέγαρο Σταθάτου, Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1, Αθήνα
Διάρκεια έκθεσης: 12/12/24 – 4/5/25
Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: Κλειστά
Εορταστικό ωράριο από τις 17/12 έως τις 6/1: Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Σάββατο: 10:00-17:00, Πέμπτη, Παρασκευή: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00. Κλειστά τις  αργίες: 25/12, 26/12 και 1/1
Ξεναγήσεις κοινού: Aπό 21/12 και κάθε Πέμπτη, 18:00-19:00 και κάθε Σάββατο και Κυριακή, 13:00-14:00 για 20 άτομα ανά ξενάγηση. Οι κρατήσεις για τις ξεναγήσεις πραγματοποιούνται μόνο ηλεκτρονικά στο cycladic.gr