Θέμα υγείας: Ακράτεια ούρων στις γυναίκες

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Η ακράτεια των ούρων είναι η κατάσταση κατά την οποία έχουμε μία ανεπιθύμητη απώλεια ούρων. Πρόκειται για ένα θέμα ατομικής υγιεινής με σοβαρές, ωστόσο, προεκτάσεις για τον άνθρωπο που πάσχει, σε επίπεδο αυτοπεποίθησης, σεξουαλικής υγείας και κοινωνικότητας. Κατά βάση, δεν πρόκειται για νόσο αλλά για σύμπτωμα που χαρακτηρίζει ποικίλα προβλήματα του ουροποιητικού συστήματος.

Παρουσιάζεται δύο με τρεις φορές συχνότερα στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες. Η επίπτωσή της και στα δύο φύλα αυξάνεται με την ηλικία, παρότι η αιτία δεν είναι η ίδια.

Στους άνδρες, τις περισσότερες φορές οφείλεται στην υπερπλασία του προστάτη.

Στις γυναίκες, από την άλλη, εκτός της ηλικίας επιβαρυντικοί παράγοντες είναι η εγκυμοσύνη και η πολυτοκία, καθώς και η εμμηνόπαυση.

Στην παρούσα δημοσίευση εστιάζουμε στις γυναίκες για 2 λόγους:

• Έχει υπολογιστεί ότι περίπου 1 στις 10 γυναίκες ηλικίας 40 έως 65 ετών και 1 στις 3 άνω των 65 ετών ζουν με αυτήν την κατάσταση!

• Αν και κανείς θα περίμενε τέτοια συμπεριφορά μόνο από τις προηγούμενες γενιές, ακόμα και σήμερα η πλειονότητα των πασχουσών γυναικών ανέχονται στωϊκά το πρόβλημα ζώντας με τις πάνες ακράτειας, παρά το ότι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους οι αιτίες που προκαλούν ακράτεια ούρων μπορούν να αντιμετωπιστούν από την σύγχρονη ιατρική!

Τύποι ακράτειας
Παρά το γεγονός ότι οι όροι και η ταξινόμηση είναι υπό συνεχή αναθεώρηση, μία κοινά αποδεκτή ταξινόμηση των τύπων της ακράτειας είναι η ακόλουθη:

• Ακράτεια προσπαθείας
• Επιτακτική ακράτεια
• Μικτή ακράτεια
• Ακράτεια από υπερπλήρωση
• Λειτουργική ακράτεια

Ανατομία και εγκράτεια
Πριν ασχοληθούμε ειδικότερα με τους τύπους ακράτειας, θα ήταν χρήσιμο να αναφέρουμε κάποια βασικά στοιχεία γυναικείας ανατομίας καθώς και τον τρόπο που μία γυναίκα μένει φυσιολογικά εγκρατής (κρατά τα ούρα της).

Η ουροδόχος κύστη είναι ένα κοίλο μυώδες όργανο που χρησιμεύει στην αποθήκευση των ούρων. Η φυσιολογική της χωρητικότητα είναι 350-500 ml. Ο μυς της κύστης ονομάζεται εξωστήρας. Η λειτουργία του εξωστήρα είναι η κένωση της κύστης. Πράγματι, με την σύσπασή του η κύστη συρρικνώνεται και το περιεχόμενό της αδειάζει. Το εσωτερικό τοίχωμα της κύστης έχει αισθητήρες που ενημερώνουν το νευρικό σύστημα για το πόσα ούρα περιέχει το όργανο. Η κένωση των ούρων γίνεται μέσω ενός αυλού μήκους 3-4 εκατοστών που ονομάζεται ουρήθρα. Γύρω από την ουρήθρα υπάρχει ένα είδος μυός (σφιγκτήρας) που την περιβάλλει. Όταν ο σφιγκτήρας είναι συσπασμένος η ουρήθρα είναι κλειστή.

Η ούρηση συμβαίνει όταν η πίεση των ούρων μέσα στην κύστη είναι μεγαλύτερη από την πίεση του σφιγκτήρα.

Σημαντικό ρόλο στην λειτουργία της ούρησης έχουν και οι ανατομικές δομές της περιοχής, καθώς συγκρατούν και στηρίζουν στην σωστή τους θέση την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα. Κυρίως το πυελικό έδαφος, και τα έσω γεννητικά όργανα αλλά και το περιτόναιο, οι σύνδεσμοι και οι περιτονίες.

Σε φυσιολογικές συνθήκες:

• όταν ο εξωστήρας συσπάται, ο σφιγκτήρας χαλαρώνει – και το αντίστροφο.
• η φυσιολογική λειτουργία των αισθητήρων διασφαλίζει ότι η αίσθηση της ούρησης έρχεται σταδιακά, αναλόγως της ποσότητας των ούρων
• η γυναίκα μπορεί να αναβάλλει για κάποια ώρα την ούρησή της
• η γυναίκα μπορεί να μείνει εγκρατής ακόμα και αν παροδικά η πίεση στην κύστη της ανέβει απότομα, π.χ. σε βήχα, φτέρνισμα, γέλιο, άρση βάρους.

Διαγνωστική προσέγγιση της ακράτειας ούρων
Φυσικά, δεν είναι όλοι οι τύποι της ακράτειας ίδιοι, ούτε έχουν την ίδια θεραπευτική αντιμετώπιση. Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό να τεθεί εξ αρχής η σωστή διάγνωση. Η ακράτεια στις γυναίκες είναι από τις καταστάσεις όπου είναι πολύ πιθανόν μία λάθος αγωγή να επιδεινώσει πολύ την καθημερινότητα της πάσχουσας.

Ακρογωνιαίος λίθος της διάγνωσης είναι η λήψη του ιατρικού ιστορικού, διαδικασία που πρέπει να γίνει με έμφαση στις λεπτομέρειες: πόσο έντονα εμφανίζεται η ακράτεια και σε ποιές συνθήκες, πόσες φορές την ημέρα, από πότε παρουσιάστηκε είναι βασικές ερωτήσεις που πρέπει να κάνει ο Ουρολόγος. Τυχόν συνυπάρχοντα προβλήματα υγείας και η φαρμακευτική τους αγωγή, το μαιευτικό και γυναικολογικό ατομικό αναμνηστικό είναι ζητήματα που έχουν πολύ μεγάλη αξία στην ουρολογική εκτίμηση. Συμπληρωματικά αυτών, συχνά θα ζητηθεί από την γυναίκα να συμπληρώσει ένα ειδικό ερωτηματολόγιο σχετικά με το πρόβλημά της. Τέλος, πολλές φορές ο Ουρολόγος θα ζητήσει από την ίδια την ασθενή του να συντάξει ένα ημερολόγιο ούρησης, δηλαδή μία λεπτομερή καταγραφή των ποσοτήτων ούρων που αποβάλλει και των ποσοτήτων υγρών που προσλαμβάνει επί 3 συνεχόμενες ημέρες.

Η κλινική εξέταση είναι πολύ σημαντική. Ο Ουρολόγος θα εξετάσει την γυναίκα στην γυναικολογική καρέκλα. Τις περισσότερες φορές, η γυναικολογική εξέταση θα γίνει με γεμάτη την κύστη, με σκοπό να ελεγχθεί αν υπάρχει απώλεια ούρων και αν ναι, κάτω από ποιες συνθήκες.

Καλό θα είναι να μην παραλείπεται η εξέταση των ούρων (γενική και πιθανώς καλλιέργεια), ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου το πρόβλημα παρουσιάζεται απότομα.

Απεικονιστικές εξετάσεις όπως το υπερηχογράφημα του ουροποιητικού και των έσω γεννητικών οργάνων είναι πολύ πιθανό να χρειαστούν. Σπανιότερα, μπορεί να χρειαστεί μία ακτινολογική εξέταση που λέγεται κυστεο-ουρηθρογραφία.

Η κυστεοσκόπηση (ενδοσκοπικός έλεγχος της ουροδόχου κύστης με κάμερα) μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη.

Ουροροομετρία και ουροδυναμικός έλεγχος
Από τις σημαντικότερες, πάντως, εξετάσεις για την ακριβή διάγνωση της ακράτειας είναι η ουροροομετρία και ο ουροδυναμικός έλεγχος.

Η ουροροομετρία (uroflowmetry) είναι μία απλή και ανώδυνη εξέταση και μπορεί να εκτελεστεί στα περισσότερα Ουρολογικά ιατρεία. Σε αυτήν, αφού αρχικά η γυναίκα πιει αρκετά υγρά για να γεμίσει την κύστη της, της ζητείται στη συνέχεια να ουρήσει σε μία διαμορφωμένη σαν λεκάνη τουαλέτας συσκευή που λέγεται ουροροόμετρο. Θεωρητικά, η διαδικασία προσομοιώνει μία συνηθισμένη ούρηση. Η συσκευή καταγράφει τη ροή των ούρων σε σχέση με τον χρόνο. Με αυτόν τον τρόπο ελέγχεται η πιθανή ύπαρξη κάποιας απόφραξης, τυχόν νευρολογικές δυσλειτουργίες κλπ. Σημαντικό είναι μετά την ουροροομετρία να γίνεται υπερηχογράφημα στην κύστη για να ελέγχεται αυτή για πιθανό υπόλειμμα ούρων. Με την ευκαιρία, να αναφέρουμε εδώ ότι οι γυναίκες φυσιολογικά πρέπει να εκκενώνουν πλήρως την κύστη τους στην ούρηση, δηλαδή το υπόλειμμα να είναι μηδενικό.

Ο πλήρης ουροδυναμικός έλεγχος είναι μία περισσότερο πολύπλοκη διαδικασία και εκτελείται σε εξειδικευμένα ιατρεία και νοσοκομεία. Εδώ, τοποθετείται στην ουροδόχο κύστη μικρός καθετήρας, ενώ αισθητήρες καταγραφής πίεσης και μυϊκής δραστηριότητας αντίστοιχα τοποθετούνται σε κύστη, και ορθό-πυελικό έδαφος. Όλα αυτά συνδέονται με ειδική συσκευή. Μέσω του καθετήρα, εισάγεται στην κύστη φυσιολογικός ορός με αργό ρυθμό. Θεωρητικά, η διαδικασία αυτή προσομοιώνει την πλήρωση της κύστης, με πιο απλά λόγια βλέπουμε πώς αντιδρά η κύστη καθώς γεμίζει από ούρα. Ο ουροδυναμικός έλεγχος είναι στην ουσία η μόνη αντικειμενική μέθοδος εκτίμησης της λειτουργίας του κατώτερου ουροποιητικού συστήματος και χρησιμοποιείται τόσο για να θέσουμε μία διάγνωση όσο και για να την επιβεβαιώσουμε.

Στο δεύτερο και τρίτο μέρος θα εξετάσουμε τους τύπους της γυναικείας ακράτειας και τις μεθόδους αντιμετώπισής της.

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι Χειρουργός-Ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης