Να προσεγγίσει συνολικά κρίσιμα ζητήματα, αναφορικά με την τουριστική ανάπτυξη και τη βιωσιμότητά της, όπως υλοποιείται στη χώρα μας, επιχειρεί η ειδική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, με θέμα “Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη: Πλαίσιο, Υποδομές, Πόροι”, η πρώτη επί του θέματος από την ίδρυση της Ανεξάρτητης Αρχής. Η έκθεση εξετάζει πτυχές του πλαισίου για την τουριστική ανάπτυξη, αποτιμά την κατάσταση των υποδομών και την επάρκεια σε φυσικούς πόρους, αξιολογεί την επάρκεια, ετοιμότητα και αποτελεσματικότητα του διοικητικού μηχανισμού και επίσης προβαίνει σε βασικές προτάσεις για την εξασφάλιση μίας βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης.
Όπως αναφέρει, ο τουρισμός αποτελεί βασικό μέγεθος της ελληνικής οικονομίας, καθώς συμμετέχει σε σημαντικό ποσοστό στη διαμόρφωση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Η οικονομική συνεισφορά του αντιστοιχεί στο 11,5% του Α.Ε.Π. της χώρας, ενώ, αν συνυπολογιστεί και η έμμεση συνεισφορά του, ανέρχεται στο 25,3% έως 30,5%. Ο κλάδος απασχολεί άμεσα 800.000 άτομα, αλλά από αυτόν αντλούν εισόδημα 1,5-2 εκατομμύρια του οικονομικά ενεργού πληθυσμού.
Η τουριστική ανάπτυξη της χώρας, παράλληλα, συνδέεται άρρηκτα και με το περιβάλλον, τόσο το φυσικό (τοπίο, δάση, ύδατα, οικοσυστήματα, κ.λπ.) όσο και το ανθρωπογενές (ιστορία, πολιτισμός, αρχιτεκτονική κληρονομιά, κ.λπ.) τα οποία, ως εκ τούτου, αποτελούν βασικούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Ταυτόχρονα, όμως, ασκεί έντονες πιέσεις, με επιπτώσεις και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων καθώς συνδέεται, μεταξύ άλλων, με οικιστική ανάπτυξη, ανάπτυξη υποδομών, κατανάλωση νερού και ενέργειας, παραγωγή υγρών και στερεών αποβλήτων. Οι αρνητικές επιπτώσεις εμφανίζονται όταν ο τουρισμός ξεπερνά τη φέρουσα ικανότητα των συστημάτων (“υπερτουρισμός”).
Προκύπτει ότι οι πιέσεις που ασκεί ο τουρισμός στο περιβάλλον συνδέονται με την αλλαγή χρήσεων γης (εξαιτίας της δημιουργίας νέων υποδομών και άλλων εγκαταστάσεων για τουριστική χρήση), και συγκεκριμένα με την επέκταση του αστικού περιβάλλοντος εις βάρος του φυσικού. Αυτή η εξέλιξη έχει ιδιαίτερες συνέπειες, όταν γίνεται σε βάρος περιοχών που είναι σημαντικές για την περιβαλλοντική ισορροπία, και ειδικά για την κλιματική αλλαγή, όπως οι υδροβιότοποι, οι παράκτιες ζώνες, οι περιοχές προστασίας της φύσης και της βιοποικιλότητας, κ.λπ.
Στις περιπτώσεις των αστικών περιοχών, κυριαρχούν οι κοινωνικο-πολιτιστικές επιπτώσεις, με την εξάπλωση τουριστών σε περιοχές που παλιότερα εξυπηρετούσαν κυρίως τη μόνιμη κατοικία και την αλλοίωση της πολυλειτουργικής φυσιογνωμίας της γειτονιάς. Ως εκρηκτικό εμφανίζεται ιδίως τα τελευταία χρόνια το ζήτημα της εύρεσης μόνιμης κατοικίας.
Ειδικά σε ό,τι αφορά στον νησιωτικό χώρο, τα νησιά χαρακτηρίζονται από μικρό μέγεθος και περιορισμένους πόρους, η υπερκατανάλωση των οποίων δημιουργεί ιδιαίτερο πρόβλημα στην περιβαλλοντική τους ισορροπία, αλλά και στη κοινωνική τους συνοχή.
Τα τελευταία χρόνια, η σημαντική αύξηση του μαζικού τουρισμού παγκοσμίως έχει ενισχύσει τις φωνές που καλούν σε μία επαναπροσέγγιση του τουριστικού προϊόντος, υπό το πρίσμα της βιωσιμότητας. Τόσο εντός της Μεσογειακής λεκάνης, όσο και ευρύτερα, τα κράτη καλούνται να διασφαλίσουν τη φέρουσα ικανότητα χωρικών συστημάτων, προκειμένου να προστατεύσουν ταυτοχρόνως και το ίδιο το τουριστικό προϊόν και την κοινωνική συνοχή.
Η πολυσέλιδη έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη θέτει κρίσιμα ερωτήματα για τον βαθμό που η τουριστική ανάπτυξη –όπως υλοποιείται στη χώρα μας– είναι βιώσιμη. Πώς θα εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα της τουριστικής ανάπτυξης; Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που θα διασφαλίσουν την οικονομική απόδοση του τουριστικού προϊόντος με ελαχιστοποίηση -στον βαθμό του απολύτως διαχειρίσιμου- των επιβαρύνσεών του στο περιβάλλον, την ποιότητα της ζωής, την κοινωνική συνοχή; Ποιοι είναι οι άξονες στους οποίους θα πρέπει να θεμελιώνεται ο σχεδιασμός μιας βιώσιμης αναπτυξιακής πολιτικής για τον τουρισμό;
Συνοπτικά, τα καίρια ζητήματα που αναπτύσσονται στην έκθεση είναι τα εξής:
• Η μη ολοκλήρωση του πλαισίου χωρικού σχεδιασμού και η υπέρβαση των ορίων της φέρουσας ικανότητας.
• Η εντατική δόμηση και η υποβάθμιση του δημοσίου χώρου.
• Η αποτελεσματική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.
• Το ελλειμματικό πλαίσιο προστασίας των προστατευόμενων περιοχών και του τοπίου.
• Η ολοένα αυξανόμενη πίεση στην παράκτια ζώνη.
• Ο κίνδυνος εξάντλησης ή/και υποβάθμισης των υδάτινων πόρων.
• Η μη ορθή διαχείριση των αποβλήτων.
• Τα ζητήματα ανάπτυξης του οδικού δικτύου και εν γένει των υποδομών στις συγκοινωνίες και τις μεταφορές.
Σαντορίνη: Οι τουρίστες παραπονούνται για τον μεγάλο αριθμό τουριστών
Η έκθεση θέτει από τις πρώτες κιόλας εισαγωγικές της γραμμές τη Σαντορίνη στο προσκήνιο: “Το 2023, ο αριθμός των ξένων επισκεπτών άγγιξε τα 33 εκατομμύρια, πέντε περισσότερα από το 2022. Σε αρκετές περιοχές της χώρας, ο πληθυσμός διπλασιάστηκε, τριπλασιάστηκε ή και πολλαπλασιάστηκε, κατά τη διάρκεια της θερινής τουριστικής περιόδου, ιδίως στα νησιωτικά συμπλέγματα του Αιγαίου και του Ιονίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Σαντορίνη, ένα νησί με μόνιμο πληθυσμό περίπου 15 χιλιάδων κατοίκων, που υποδέχεται πάνω από έξι εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως”, αναφέρει.
Σε άλλο σημείο της έκθεσης, σημειώνονται ως τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Σαντορίνη: η περιβαλλοντική επιβάρυνση του νησιού, η “διάχυση” επισκεπτών σε κατοικημένες περιοχές, η κυκλοφοριακή συμφόρηση και το φαινόμενο οι τουρίστες να παραπονούνται για τον μεγάλο αριθμό τουριστών.
