Θέματα υγείας: Διαβήτης και ουροποιητικό σύστημα

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μία ομάδα νόσων του μεταβολισμού. Χαρακτηρίζεται από υψηλές τιμές γλυκόζης στο αίμα για παρατεταμένες περιόδους. Η γλυκόζη είναι το κύριο «ενεργειακό νόμισμα» του οργανισμού. Τα κύτταρά μας, ιδιαίτερα του ήπατος, των μυών και του λιπώδους ιστού, χρειάζονται την ενέργεια που τους παρέχει η γλυκόζη για να κάνουν τις ποικίλες λειτουργίες τους. Η «είσοδος» της γλυκόζης στα κύτταρα ελέγχεται από μία ορμόνη που ονομάζεται ινσουλίνη και παράγεται από το πάγκρεας. Στον διαβήτη είτε δεν παράγεται αρκετή ινσουλίνη (διαβήτης τύπου I) είτε τα κύτταρα αντιστέκονται στην δράση της ινσουλίνης (διαβήτης τύπου II). Υπάρχει, τέλος, και τρίτος τύπος διαβήτη, αυτός που παρουσιάζεται σε κάποιες γυναίκες κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης (διαβήτης κυήσεως). Ο διαβήτης τύπου Ι έχει άγνωστη αιτιολογία, ωστόσο παρουσιάζει μερικώς γενετική προδιάθεση. Ο διαβήτης τύπου ΙΙ σχετίζεται με την πρόσληψη υπερβολικού σωματικού βάρους και την έλλειψη άσκησης.

Ιστορικά στοιχεία
Αν και η νόσος ήταν παρούσα από την αρχή της ανθρωπότητας (όπως επιβεβαιώνεται από σποραδικές αναφορές σε συγγράματα αρχαίων πολιτισμών), ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο διαβήτης (από το αρχαίο ελληνικό διαβαίνειν που κυριολεκτικά σημαίνει «περνώ από κάπου» ή «περνώ δια μέσου») ήταν ο Έλληνας ιατρός Απολλώνιος από την Μέμφιδα στο έργο του «περί των ονομάτων των μελών του σώματος», περίπου το 230 π.Χ. Η ονομασία δεν επιλέχθηκε τυχαία: βλέπετε, αυτό που περιέγραφε ο Έλληνας ιατρός ήταν ένα από τα βασικά συμπτώματα του αρύθμιστου διαβήτη, δηλαδή η πολυουρία. Εκτός της πολυουρίας, ένας διαβητικός παρουσιάζει πολυδιψία και πολυφαγία, δηλαδή αυξημένη όρεξη για φαγητό. Πιο συστηματικά με την νόσο ασχολήθηκε ο επίσης σπουδαίος Έλληνας ιατρός Αρεταίος από την Καππαδοκία (1ος αιώνας μ.Χ.). Ο μεθοδικός Αρεταίος επίσης κατέγραψε την πολυουρία που παρατηρείται στον διαβήτη. Η νόσος, πάντως, φαίνεται ότι ήταν πολύ σπανιότερη εκείνες τις εποχές.

Συμπτώματα και μακροπρόθεσμες συνέπειες
Άλλα συμπτώματα της νόσου (σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις διαβήτη) μπορεί να είναι η εύκολη κόπωση, οι διαταραχές όρασης, οι πονοκέφαλοι, ο κνησμός, η καθυστέρηση στην επούλωση τραυμάτων, η ναυτία κι οι έμετοι, δερματικές αλλοιώσεις, κλπ.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να περιγράψουμε εδώ όλη την παθοφυσιολογία της νόσου. Άλλωστε, οι επιπτώσεις του διαβήτη αφορούν πολλαπλά συστήματα του οργανισμού: καρδιαγγειακό, νευρικό, αισθητήρια όργανα, ανοσοποιητικό, ουροποιητικό. Εδώ, θα ασχοληθούμε με το τελευταίο.

Διαβήτης και πολυουρία
Οι νεφροί διϋλίζουν το αίμα από ουσίες που δεν χρειάζεται το σώμα. Τα ούρα που παράγονται είναι τα «υγρά απόβλητα» του σώματος. Ο ανθρώπινος οργανισμός χρειάζεται την γλυκόζη, οπότε οι νεφροί την συγκρατούν κατά τη διαδικασία αυτήν. Όταν, ωστόσο, τα επίπεδα της γλυκόζης είναι υψηλά (πάνω από 180 mg/dl), η γλυκόζη αρχίζει να αποβάλλεται από τα ούρα. Η παρουσία γλυκόζης στα ούρα προκαλεί αυξημένη αποβολή νερού, δηλαδή η διούρηση αυξάνεται. Για να διατηρηθεί το ισοζύγιο υγρών του οργανισμού και να μην προκύψει αφυδάτωση, ο διαβητικός πίνει περισσότερα υγρά. Αυτός είναι ο λόγος της πολυουρίας και πολυδιψίας των διαβητικών. Όμως, τα προβλήματα στο ουροποιητικό δεν προκαλούνται τόσο από την παρουσία γλυκόζης στα ούρα, όσο από τις βλάβες που προκαλεί ο διαβήτης στα μικρά αγγεία.

Διαβήτης και νεφροί
Για τις βλάβες στους νεφρούς χρησιμοποιείται συχνά ο όρος «διαβητική νεφροπάθεια» που περιλαμβάνει καταστάσεις όπως το νεφρωσικό σύνδρομο, η νεφροσκλήρυνση, η διάμεση νεφρίτιδα και άλλες νεφρίτιδες, η νεκρωτική θηλίτιδα, η οζώδης σκλήρυνση. Οι νεφροί σταδιακά χάνουν την ικανότητα να συγκρατούν στο σώμα πρωτεΐνες (λευκώματα), να αποβάλλουν τις άχρηστες ουσίες και να ρυθμίζουν την ισορροπία των ηλεκτρολυτών (όπως το κάλιο και το νάτριο) του οργανισμού. Μακροπρόθεσμα, μπορεί να χάσουν και την ικανότητα να ρυθμίζουν την ισορροπία του νερού. Όλα αυτά συναποτελούν την νεφρική ανεπάρκεια. Ο διαβήτης είναι μία από τις κύριες αιτίες νεφρικής ανεπάρκειας. Λόγω επιπλοκών από τους νεφρούς καταλήγουν περίπου 20% των διαβητικών ασθενών.

Διαβήτης και διαταραχές ούρησης
Ο ουρολόγος πρέπει να αξιολογήσει τις διαταραχές στην συχνότητα της ούρησης του/της ασθενούς του έχοντας πάντα στο μυαλό του την πιθανότητα να οφείλονται στον διαβήτη, ακόμα κι αν αυτός δεν έχει διαγνωστεί ακόμα. Συνεπώς, τυχόν συχνουρία, ένα σύμπτωμα πολλών ουρολογικών παθήσεων, πρέπει να διευκρινιστεί αν συνδυάζεται με πολυουρία και αυξημένη πρόσληψη υγρών λόγω πολυδιψίας. Στον αντίποδα, σε περιπτώσεις του μακροχρόνια διαβητικού ή ηλικιωμένου ασθενούς, η διαβητική νευροπάθεια μπορεί να προκαλέσει μείωση της αισθητικότητας της κύστης και διαταραχές στην κένωση της κύστης. Ως αποτέλεσμα, ο διαβητικός ασθενής μπορεί να φτάσει να ουρεί μόλις 1-2 φορές την ημέρα και να παρουσιάζει υψηλό υπόλειμμα ούρων μετά την ούρηση, μέχρι και επίσχεση ούρων.

Ευαισθησία στις λοιμώξεις
Οι διαβητικοί είναι πιο ευπαθείς στις περισσότερες λοιμώξεις του ουροποιητικού, ιδιαίτερα των νεφρών: εκτός από τις «συνηθισμένες» πυελονεφρίτιδες, μπορεί να τους παρουσιαστούν και πιο ασυνήθιστες, όπως η ξανθοκοκκιωματώδης και η εμφυσηματική πυελονεφρίτιδα, ή αποστήματα (στον νεφρό ή γύρω από αυτόν). Εκτός των νεφρών, βέβαια, προσβάλλονται και άλλα όργανα. Πράγματι, οι κυστίτιδες στις διαβητικές γυναίκες (ιδίως η χρόνια κυστίτις) είναι συχνότερες. Αντίστοιχα στους άνδρες είναι συχνότερες οι λοιμώξεις του προστάτη (προστατίτιδες) καθώς και του όρχεως και της επιδιδυμίδας (ορχεοεπιδιδυμίτιδες). Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ο πιο σημαντικός προδιαθεσικός παράγοντας για μία πολύ βαριά νεκρωτική φλεγμονή των ανδρικών γεννητικών οργάνων που ονομάζεται γάγγραινα Fournier, η οποία έχει υψηλότατο ποσοστό θνησιμότητας (έως και 75%). Η γάγγραινα Fournier ξεκινάει συνήθως από κάποια παραμελημένη φλεγμονή του οσχέου, των όρχεων κι επιδιδυμίδων, της ουρήθρας ή του περινέου. Η θεραπεία της απαιτεί συνδυασμό ισχυρής αντιβίωσης και χειρουργικής εξαίρεσης των νεκρωμένων περιοχών, διαδικασία που συχνά πρέπει να πραγματοποιηθεί περισσότερες από μία φορές. Η γάγγραινα Fournier είναι από τις πλέον επείγουσες καταστάσεις στην ειδικότητα της Οουρολογίας.

Διαβήτης και έξω γεννητικά όργανα του άνδρα
Εκτός από την γάγγραινα Fournier, όμως, υπάρχει κι άλλη μία κατάσταση που αφορά τα έξω γεννητικά όργανα: οι διαβητικοί άνδρες εκδηλώνουν συχνότερα φλεγμονές του δέρματος της ακροποσθίας και της βαλάνου (βαλανοποσθίτιδες) και ανάπτυξη ουλώδους ιστού στην περιοχή (σκληρυντικός λειχήνας), καταστάσεις που οδηγούν πολύ συχνά σε φίμωση. Η συνήθης πορεία της κατάστασης αυτής ξεκινά με τη δημιουργία ρωγμών και μικροτραυματισμών στην ακροποσθία (ιδίως κατά την σεξουαλική επαφή), οι οποίες μετά την επούλωσή τους αφήνουν το δέρμα λιγότερο ελαστικό από πριν. Λιγότερο ελαστική ακροποσθία οδηγεί σε περαιτέρω τραυματισμούς, οπότε προκύπτει φαύλος κύκλος που συχνά καταλήγει σε δημιουργία ινώδους δακτυλίου στο δέρμα της ακροποσθίας και αδυναμία αποκάλυψης της βαλάνου, δηλαδή φίμωση,που πρέπει πια να αντιμετωπστεί με περιτομή.

Είναι, μάλιστα, τέτοια η σημασία των συγκεκριμένων καταστάσεων, που όποτε εμφανιστεί στο ιατρείο ένας άνδρας χωρίς διάγνωση διαβήτη αλλά με ιστορικό τραυματισμών και συχνών φλεγμονών στην περιοχή, τότε (όπως οι περισσότεροι ουρολόγοι) θα διερευνήσω την πιθανότητα να πάσχει από διαβήτη!

Κάτι που συχνά περνά απαρατήρητο είναι το γεγονός ότι ο διαβητικός άνδρας είναι επίσης επιρρεπής και στις μυκητιάσεις της ακροποσθίας. Άρα, η προσεκτική υγιεινή της περιοχής είναι απαραίτητη για την προάσπιση της σεξουαλικής υγείας του διαβητικού άνδρα και την πρόληψη καταστάσεων που, εκτός από δυσάρεστες, μπορεί να γίνουν κι επικίνδυνες.

Διαβήτης και σεξ
Οι μακροπρόθεσμες βλάβες που προκαλεί η νόσος στα μικρά αγγεία δεν αφήνει ανεπηρέαστα και τα αγγεία του πέους, ενώ αρνητική επίδραση έχει και η διαβητική νευροπάθεια στα νεύρα που νευρώνουν την λειτουργία της στύσης και της εκσπερμάτισης. Ως αποτέλεσμα αυτών είναι ότι ο διαβητικός άνδρας μπορεί να παρουσιάσει προοδευτικά στυτική δυσλειτουργία, παλίνδρομη εκσπερμάτιση ή μεγάλη καθυστέρηση έως και αδυναμία εκσπερμάτισης.

Η στυτική δυσλειτουργία έχει γίνει τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίσιμη σε μεγάλο βαθμό, χάρη στην ανακάλυψη μιας ομάδας φαρμάκων που ονομάζονται αναστολείς της φωσφοδιεστεράσης-5. Ωστόσο, αρκετοί διαβητικοί άνδρες δυστυχώς αποδέχονται την κατάστασή τους ως μία «φυσική συνέπεια» της νόσου. Όμως, η διατήρηση της σεξουαλικής λειτουργίας έχει πολλά οφέλη τόσο στην σωματική υγεία όσο και στην ψυχική ισορροπία του άνδρα.

Επίλογος
Η έλλειψη άσκησης και η κακή διατροφή έχουν αυξήσει το ποσοστό των ανθρώπων που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη (τύπου ΙΙ). Οι επιπτώσεις της νόσου σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο είναι τεράστιες. Ωστόσο, η σύγχρονη ιατρική έχει τα διαγνωστικά και θεραπευτικά μέσα για να προσφέρει στον διαβητικό ασθενή μία καλή ποιότητα ζωής, αρκεί να απευθυνθεί σε καταρτισμένο Παθολόγο ή Ενδοκρινολόγο για την διάγνωση, θεραπεία και παρακολούθησή του, να κάνει τις εξετάσεις του όταν πρέπει, να ακολουθεί δίαιτα και την θεραπευτική αγωγή (όταν αυτή απαιτείται), να προσέχει την ατομική του υγιεινή και να μην αγνοεί τυχόν συμπτώματα από τις πιθανές επιπλοκές του διαβήτη.

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στην Μεσαριά Σαντορίνης