Κ. Παπαζάχος: Η σεισμική ακολουθία μεταξύ Σαντορίνης και Ανάφης (23-26/4/2020) – Τι ξέρουμε και τι δεν ξέρουμε

Του Κώστα Παπαζάχου*

Εδώ και τρεις ημέρες υπάρχει μεταξύ Σαντορίνης και Ανάφης μία συνεχιζόμενη μικροσεισμική δραστηριότητα (βλέπε σχήμα 1). Η δραστηριότητα αυτή ξεκίνησε το πρωί της 23 Απριλίου 2020, στις 12:50 ώρα Ελλάδος, με ένα μικρό σεισμό (Μ=2.8) που δεν έγινε αισθητός στη Σαντορίνη και συνεχίζει μέχρι και σήμερα, με δύο σεισμούς που έγιναν έντονα αισθητοί, έναν το προηγούμενο βράδυ (26/4: Μ=3.8, 03:12 ώρα Ελλάδος) και έναν προχθές το απόγευμα (24/4: Μ=4.0, 17:21 ώρα Ελλάδος), οι οποίοι έγιναν έντονα αισθητοί στο νησί.

Κάθε φορά που μία μικροσεισμική δραστηριότητα συμβαίνει στη Σαντορίνη, τα ίδια φαινόμενα εμφανίζονται και τα ίδια ερωτήματα απασχολούν τους Σαντορινιούς. Έχω προσπαθήσει σε παλαιότερα άρθρα να απαντήσω στα πιο πολλά από αυτά, για παράδειγμα στο άρθρο “Τρεις συχνές παρανοήσεις για τα θέματα των σεισμών” ή το πιο σχετικό άρθρο “Ο σημερινός σεισμός της Σαντορίνης (Μ 4.0): Πως μία φυσιολογική σεισμική δράση αντιμετωπίζεται ως αφύσικη“, το οποίο γράφτηκε με αφορμή μία παρόμοια μικροσεισμική δραστηριότητα βόρεια της Σαντορίνης και το οποίο θα συμβούλευα να τα ξαναδιαβάσουμε. Πέρα από όσα αναφέρονται στο άρθρο αυτό, θα ήθελα να επισημάνω και τα ακόλουθα:

Τι γνωρίζουν οι επιστήμονες για τη σεισμική δραστηριότητα στη Σαντορίνη

Γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για τη Σαντορίνη, όπως:

• Η Σαντορίνη είναι μία περιοχή ενδιάμεσης προς υψηλής σεισμικότητας του ελληνικού χώρου (ανήκει στη ζώνη 2 του Ελληνικού Αντισεισμικού Κανονισμού μαζί με περιοχές όπως ο Κορινθιακός κόλπος, η Μυγδονία λεκάνη, η νότια Θεσσαλία, κλπ.). Για τον λόγο αυτό στην τελευταία επικαιροποίηση του Αντισεισμικού Κανονισμού πριν περίπου 20 χρόνια, η Σαντορίνη μετακινήθηκε από τη ζώνη 1 (χαμηλής σεισμικότητας, στην οποία ήταν λανθασμένα) στη ζώνη 2.
• Η κύρια σεισμικότητα συνδέεται με το ρήγμα της Αμοργού και τις παράλληλες σε αυτό ρηξιγενείς δομές, κυρίως ανατολικά και βόρεια της Σαντορίνης, οι οποίες έδωσαν τον πολύ μεγάλο σεισμό της Αμοργού-Σαντορίνης το 1956 (Μ~7.5), δηλαδή τον ισχυρότερο επιφανειακό σεισμό του 20^ου αιώνα στην Ευρώπη.
• Πέρα από τους μεγάλους σεισμούς, τα μικρότερα ρήγματα δίνουν σε αραιά διαστήματα μικρότερους αλλά ισχυρούς σεισμούς, που ενίοτε κάνουν βλάβες στη Σαντορίνη (π.χ. ο σεισμός του 1919, Μ=6.1 με βλάβες σε Φηρά και Οία)
• Οι τεκτονικοί αυτοί σεισμοί δεν έχουν άμεση σχέση με το ηφαίστειο και τους σεισμούς του (ιδιαίτερα αυτούς μέσα στην καλδέρα). Υπάρχει γενικότερη σύνδεση των σεισμών και του ηφαιστείου, αφού οι δυνάμεις που δημιουργούν τα ρήγματα στην περιοχή διευκολύνουν και την εκδήλωση της ηφαιστειακής δραστηριότητας, αλλά δεν έχει άμεση σχέση η γένεση ενός τεκτονικού σεισμού (όπως οι πρόσφατοι) με τη δράση του ηφαιστείου
• Οι μικροί και ενδιαμέσου μεγέθους σεισμοί δεν “εκτονώνουν” τη σεισμική ενέργεια μίας περιοχής και δεν απομακρύνουν την πιθανότητα να γίνει ένας ισχυρός σεισμός. Έτσι η ακολουθία που είναι σε εξέλιξη δεν απομακρύνει την πιθανότητα να γίνει κάποιος ισχυρός σεισμός, ούτε όμως είναι από μόνη της ανησυχητική, αν δεν επιμείνει και δε συνοδευτεί από κάποια ανώμαλη έξαρση της σεισμικής δραστηριότητας.

Τι δεν γνωρίζουν οι επιστήμονες για τη σεισμική δραστηριότητα στη Σαντορίνη

Υπάρχουν, δυστυχώς, πολλά πράγματα που δεν γνωρίζουμε για τη Σαντορίνη, για παράδειγμα:

• Δεν υπάρχει παγκοσμίως καμία αποδεκτή μεθοδολογία για να εκτιμήσουμε με ασφάλεια την εξέλιξη της μικροσεισμικής δραστηριότητας, για μικροακολουθίες όπως αυτή που είναι τώρα σε εξέλιξη. Με άλλα λόγια, αν και υπάρχει σχετική έρευνα, δεν υπάρχουν αποδεκτά επιχειρησιακά εργαλεία για να πει κάποιος αν μία δραστηριότητα μπορεί να οδηγήσει σε έναν ισχυρό σεισμό.
• Δεν έχουμε καθόλου καλή εικόνα για την ιστορική σεισμικότητα στη Σαντορίνη, μια και τα σχετικά στοιχεία είναι περιορισμένα. Για παράδειγμα, δεν ξέρουμε πότε έγινε ο προηγούμενος ισχυρός σεισμός στο ρήγμα της Αμοργού πριν τον πολύ μεγάλο σεισμό του 1956.

Αν δεν ξέρουμε πώς ακριβώς θα εξελιχθεί η δραστηριότητα, τι μπορούμε να πούμε στους πολίτες της Σαντορίνης για την ακολουθία που είναι σε εξέλιξη;

Ακόμα και όταν έχουμε περιορισμένη κατανόηση για ένα φαινόμενο, είναι σίγουρο ότι μπορούμε να κάνουμε πολλές και σημαντικές εκτιμήσεις. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η επιστήμη προβλέπει (με κάποια αβεβαιότητα), ακόμα και όταν δεν κατανοεί: Ο γιατρός μπορεί να μην ξέρει τον ακριβή μηχανισμό κάποιας αρρώστιας, γνωρίζει όμως σε πολλές περιπτώσεις τι φαρμακευτική αγωγή πρέπει να δώσει. Έτσι για την ακολουθία που τώρα “ενοχλεί” τη Σαντορίνη μπορούμε να πούμε:

• Ο ελληνικός χώρος έχει ετησίως αναρίθμητες παρόμοιες ακολουθίες με μικροσεισμική δραστηριότητα, χωρίς κάποια ισχυρή σεισμική δόνηση. Άλλωστε οι μισοί τουλάχιστον ισχυροί σεισμοί (πάνω από Μ=6.0) δεν έχουν ανιχνεύσιμους προσεισμούς
• Το κανονικό ρήγμα στο οποίο γίνεται η δραστηριότητα έχει διεύθυνση ΑΒΑ-ΔΝΔ (βλέπε σχήμα 1) και ένα μήκος γύρω στα 25 χιλιόμετρα, με πιθανή επέκταση προς τα νοτιοδυτικά, όπως φαίνεται και στη θαλάσσια γεωμορφολογία. Το ρήγμα κλίνει προς τα νοτιοανατολικά, δηλαδή δεν κλίνει προς τη Σαντορίνη, άρα οι σεισμικές κινήσεις που θα δώσει, ακόμα και αν συμβεί κάποιος ισχυρός σεισμός είναι μικρότερες από τις τυπικές.
• Αν και το πιο πιθανό είναι η σεισμική δραστηριότητα να σβήσει σταδιακά τις επόμενες ημέρες, δεν είναι απίθανο να έχουμε η γένεση παρόμοιων ή και ισχυρότερων σεισμών στο πλαίσιο της ακολουθίας αυτής , οι οποίοι λογικό είναι να ανησυχήσουν τη Σαντορίνη.
• Στην πολύ απίθανη περίπτωση που “έσπαζε” όλο το σεισμικό ρήγμα του σχήματος (1), δηλαδή στο πιο δυσμενές σενάριο), ο σεισμός που θα συνέβαινε (περίπου Μ=6.3) θα έδινε σεισμικές κινήσεις στη Σαντορίνη που δε θα ήταν ιδιαίτερα μεγάλες. Έτσι για ένα σεισμό Μ=6.3 οι αναμενόμενες κινήσεις στη Σαντορίνη στο πιο κοντινό σημείο στο ρήγμα (περιοχή Περίσσας-Βλυχάδας) θα ήταν σχετικά ισχυρές (μέση τιμή 0.15g, με πιθανότητα 85% να μην ξεπεράσουν το 0.27g), αλλά πρακτικά κάτω ή μέχρι και το προβλεπόμενο επίπεδο κινήσεων από τον Ελληνικό Αντισεισμικό Κανονισμό (0.24g) (με g συμβολίζεται η επιτάχυνση της βαρύτητας). Με άλλα λόγια, τα κτίρια της Σαντορίνης θα δέχονταν κινήσεις, που και το τρέχον νομικό πλαίσιο προβλέπει (εδώ και 20 χρόνια) ότι πρέπει να μπορούν να παραλάβουν. Να σημειωθεί ότι οι τιμές των σεισμικών κινήσεων σε άλλα σημεία στη Σαντορίνη θα είναι σημαντικά μικρότερες (π.χ. στα Φηρά θα έχουν μέση τιμή κάτω από 0.1g, και θα είναι μικρότερες από 0.17g με πιθανότητα 85%).

Να επαναλάβω άλλη μία φορά: Δεν είναι φυσιολογικό ένας μικρός σεισμός (ή μία μικρο-ακολουθία) να αναστατώνει (πέρα από κάποια φυσική ανησυχία) ένα νησί που ζει πάνω στο πιο ενεργό ηφαίστειο του ελληνικού χώρου. Η τρέχουσα σεισμική δραστηριότητα πρέπει να μας θυμίζει ότι η σεισμικότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού χώρου και της Σαντορίνης. Και όπως έχω ήδη γράψει σε παλαιότερο άρθρο μου: “…η πρόληψη (και όχι η αδιαφορία) και η νηφάλιά διαχείριση (και όχι ο πανικός) πρέπει να αποτελούν τη βάση της πολιτικής προστασίας της Σαντορίνης, τόσο σε σχέση με τους σεισμούς ή την ηφαιστειότητα, όσο και φυσικά σε σχέση με όλες τις άλλες σχετικές (π.χ. τσουνάμι) και άσχετες φυσικές καταστροφές…”. Ας λάβουμε, λοιπόν, τα βασικά μέτρα αυτοπροστασίας και ας φροντίσουμε να μένουμε σε σπίτια με αντισεισμική επάρκεια (όπως προβλέπει το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο της χώρας μας), ώστε όποτε και να δεχτούμε ένα ισχυρό σεισμό να έχουμε τις μικρότερες συνέπειες, άσχετα με την περιστασιακή γένεση (ή όχι) μίας μικρής σεισμικής ακολουθίας κοντά μας.

*Ο Κώστας Παπαζάχος είναι καθηγητής σεισμολογίας στο Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και Γενικός Γραμματέας του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης