Η εξερεύνηση του υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Κολούμπου

Της Παρασκευής Νομικού*
Το κείμενο και η εικόνα είναι δημοσιευμένα στο  Santorini Guidebook (κόκκινος οδηγός) 2012

Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σημεία της ιστορίας του νησιού δεν θα μπορούσε να μην είναι και η έκρηξη του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπου που έγινε την νύχτα της 27^ης Σεπτεμβρίου του 1650. Ο ηφαιστειώδης ύφαλος του Κουλούμπου βρίσκε­ται βορειοανατολικώς της Σαντορίνης και απέχει 16 μίλια από την Παλαιά Καμένη και 61/2 χλμ. από την πλησιέστερη ακτή της Οίας.

Πολλές είναι οι περιγραφές τόσο από ξένους περιηγητές (Richard, Gonee) όσο και από Έλληνες (Ιερομόναχος Σιγάλας κ.λ.). Η τεράστια και βίαιη έκρηξη εκτίναξε περίπου 2 Km³  τέφρας σε ύψος χιλιάδων μέτρων ενώ  συνοδευόταν από σεισμούς και δηλητηριώδη αέρια.  Τα αέρια δε, ήταν εκείνα που προξένησαν το θάνατο σε 70 ανθρώπους και πάνω από 1000  ζώα. Τα παλιρροιακά κύματα έφθασαν σε μεγάλη απόσταση από την Σαντορίνη. Στην Ίο τα κύματα υψώθηκαν μέχρι 50 πόδια, ενώ στην Σίκινο έφθασαν σε ύψος 350 πόδια και σκέπασαν τα χωράφια. Στην Κρήτη τα σχοινιά με τα όποια ήταν δεμένες οι βάρκες κόπηκαν, οι δε εκρήξεις ακούστηκαν μέχρι την Χίο και η στάχτη μεταφέρθηκε από τον αέρα και σκέπασε τα φύλλα των δένδρων στις ακτές της Μικράς Ασίας. Οι περιοχές της Περίσσας και του Καμαριού πλημμύρισαν από παλιρροιακά κύματα μεγάλου ύψους και αποσυρόμενα έφεραν στο φως ερείπια αρχαίων οικισμών.

Σύμφωνα με τον λεπτομερή Βαθυμετρικό Χάρτη που κατασκευάστηκε από τα πολυδεσμικά συστήματα χαρτογράφησης του ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ. το 2001-2006, το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπος έχει μία κυκλική καλδέρα διαμέτρου 3 km η οποία δημιουργήθηκε από την κατάρρευση ενός ηφαιστειακού κώνου. Το μεγαλύτερο βάθος στο εσωτερικό της καλδέρας του ηφαιστείου φτάνει τα 504 μέτρα ενώ περιβάλλεται από απότομες πλαγιές (Εικ. 1).

Από το 2006 διεθνής επιστημονική ομάδα (University of Rhode Island, Institute for Exploration, Ocean Exploration Trust, Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Ε.ΛΚ.Ε.Θ.Ε, Ι.Γ.Μ.Ε.) πραγματοποιεί έρευνες στο υποθαλάσσιο ηφαιστειακό πεδίο της Σαντορίνης. Στο βόρειο τμήμα του κρατήρα του Κολούμπου έχει βρεθεί ένα ενεργό υδροθερμικό πεδίο με καμινάδες ύψους μέχρι και 4μ δομημένες από θειϊκά και θεϊούχα σουλφίδια . Από αυτές εξέρχονται ρευστά και αέρια θερμοκρασίας μέχρι 220⁰C.

Με τη βοήθεια των τηλεκατευθυνόμενων ρομπότ (ROVs) του E/V “Nautilus” (Εικ. 4) το 2010-2011 πραγματοποιήθηκε λεπτομερή χαρτογράφηση του υδροθερμικού πεδίου και συλλέχθηκαν πολλά δείγματα τόσο από την κίσσηρη που δομεί τις απότομες εσωτερικές πλαγιές του κρατήρα όσο και από τις καμινάδες. Τα πρώτα αποτελέσματα των αναλύσεων δείχνουν ότι η ελαφρόπετρα (κίσσηρη) της έκρηξης του 1650 είναι ρυολιθικής σύστασης πλούσια σε βιοτίτη ενώ στις καμινάδες περιέχονται ποσοστά Αu (χρυσού), Αg (αργύρου) και Zn (ψευδάργυρου). Ο κρατήρας καλύπτεται από ένα πορτοκαλί στρώμα βακτηρίων μερικών εκατοστών που χρησιμοποιούν τη χημιοσύνθεση και όχι το φωτοσύνθεση για να αναπαραγωγή τους.

«Το E/V “Nautilus” διαθέτει δορυφορικό σύστημα όπου γινόταν σε πραγματική μετάδοση (real time)  η εξερεύνηση του μαγικού υποθαλάσσιου κόσμου της Σαντορίνης, Ως αρχηγός αποστολής (Co-Chief Scientist) είχα τη δυνατότητα να μεταδώσω τις γνώσεις μου και να απαντήσω στα όποια ερωτήματα είχαν οι κάτοικοι του νησιού που μεγάλωσα καθώς και να μυήσω στα μυστικά της ωκεανογραφίας νέους ανθρώπους. Η εξερεύνηση συνεχίζεται….».

* Η Δρ. Παρασκευή Νομικού είναι Λέκτορας Γεωλογικής Ωκεανογραφίας στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
[adrotate banner=”19″]