Θέματα υγείας: Η φίμωση και η παραφίμωση στα αγόρια

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Η παρούσα δημοσίευση περιέχει κάποιες χρήσιμες – και όχι μόνο επιστημονικά τεκμηριωμένες – πληροφορίες για ορισμένα θέματα υγείας που αφορούν το ουροποιογεννητικό σύστημα των παιδιών. Ξεκαθαρίζω ότι δεν είμαι παιδοουρολόγος – ο συγκεκριμένος κλάδος είναι διακριτή ιατρική υποειδικότητα και υπηρετείται από εξειδικευμένους παιδοχειρουργούς και ουρολόγους. Επίσης, εκ των πραγμάτων, ο πρώτος ιατρός που ασχολείται με την υγεία των παιδιών είναι φυσικά ο παιδίατρος.

Υπάρχουν, ωστόσο, κάποια πράγματα που είναι καλό να γνωρίζουν οι γονείς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρέπει να αναζητούν την γνώμη του ειδικού όταν πρέπει. Είναι πιο συνηθισμένο, βεβαίως, οι περισσότερες απορίες ή ανησυχίες που έχουν οι γονείς να αφορούν αγόρια. Σε αντίθεση με τα κορίτσια, σημαντικό μέρος του ουροποιογεννητικού συστήματος των αγοριών βρίσκεται έξω από την κοιλιά και είναι ορατό. Πρώτα παρατίθενται κάποια στοιχεία ανατομίας, στα οποία ο αναγνώστης είναι καλό να ανατρέξει καθώς θα διαβάζει την δημοσίευση.

Λίγα στοιχεία ανατομίας

• Αγόρια και κορίτσια: Το ουροποιητικό σύστημα του ανθρώπου περιλαμβάνει τους δύο νεφρούς, δεξιό κι αριστερό, αντίστοιχα τους δύο ουρητήρες που αποχετεύουν τα παραγόμενα ούρα από τους νεφρούς, την ουροδόχο κύστη όπου τα ούρα αποθηκεύονται και την ουρήθρα, τον σωλήνα διαμέσου τα ούρα απομακρύνονται από το σώμα. Η ουρήθρα στα αγόρια έχει μεγαλύτερο μήκος και διέρχεται φυσιολογικά μέσα από το πέος. Στα κορίτσια είναι βραχύτερη και εκβάλλει φυσιολογικά πάνω από τον κόλπο.

• 

  Αγόρια: Οι γεννητικοί αδένες των αγοριών είναι οι δύο όρχεις. Περικλείονται σε έναν δερματικό σάκο που ονομάζεται όσχεο. Φυσιολογικά, κατά την γέννηση του αγοριού, οι όρχεις έχουν ήδη πάρει την θέση τους στο όσχεο και είναι ευκίνητοι και ψηλαφητοί. Κάθε όρχις περιβάλλεται από την επιδιδυμίδα, ένα σύστημα συλλογής των σπερματοζωαρίων που θα παραχθούν μελλοντικά. Με κάθε επιδιδυμίδα συνδέεται ο σπερματικός πόρος, ένας λεπτός σωλήνας μέσω του οποίου τα σπερματοζωάρια θα οδηγούνται για «αποθήκευση» στις σπερματοδόχους κύστεις. Μπροστά από την ουροδόχο κύστη του αγοριού και γύρω από την ουρήθρα βρίσκεται ιστός που αργότερα θα σχηματίσει τον προστάτη του. Σπερματοδόχοι κύστεις και προστάτης στα πρώτα στάδια της ζωής του αγοριού είναι όργανα υποπλαστικά, δηλαδή πολύ μικρών διαστάσεων. Το πέος συναποτελείται από το τελικό τμήμα της ουρήθρας (προς τα κάτω) και από τα δύο σηραγγώδη σώματα (στα πλάγια). Τα τελευταία είναι επιμήκη κυλινδρικά σώματα φτιαγμένα από στυτικό ιστό, δηλαδή ιστό που διογκώνεται όταν δεχτεί μεγάλες ποσότητες αίματος. Πεϊκή ουρήθρα και σηραγγώδη σώματα περιβάλλονται από δέρμα που ονομάζεται πόσθη. Το τελικό άκρο του πέους λέγεται βάλανος κι έχει σχήμα κώνου. Στην άκρη της βαλάνου καταλήγει το έξω στόμιο της ουρήθρας. Η βάλανος φυσιολογικά καλύπτεται πλήρως από το δέρμα του τελικού άκρου της πόσθης, που ονομάζεται ακροποσθία.

• Κορίτσια: το γεννητικό σύστημα των κοριτσιών αποτελείται από τους γεννητικούς τους αδένες που ονομάζονται ωοθήκες, τις σάλπιγγες, την μήτρα. Στις ωοθήκες βρίσκονται ήδη με την γέννηση όλα τα ωάρια που θα παράξει το κορίτσι στην αναπαραγωγική του ηλικία. Ο κόλπος είναι ένας μυώδης σωλήνας που ξεκινά από τα έξω γεννητικά όργανα του κοριτσιού και καταλήγει στην μήτρα.

  

Το γεννητικό σύστημα των δύο φύλων ωριμάζει με την επίδραση των ορμονών που αρχίζουν να αυξάνονται κατά την περίοδο της ήβης. Έτσι, σταδιακά μεγαλώνει το μέγεθός τους και ξεκινούν να «λειτουργούν». Ωστόσο, κάποιες λειτουργίες είναι ήδη παρούσες: π.χ. όπως γνωρίζουν οι γονείς, τα αγοράκια έχουν συχνά στύση. Τέλος, μεγαλώνοντας -και τα δύο φύλα- «ανακαλύπτουν» και αρχίζουν να ασχολούνται με τα γεννητικά τους όργανα, κάτι απόλυτα φυσιολογικό!

Φίμωση και συμφύσεις, το μεγάλο μπέρδεμα!
Πολύ συχνά στο ιατρείο έρχονται γονείς πεπεισμένοι ότι το αγοράκι τους πάσχει από φίμωση, ενώ κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Τι είναι, όμως, στην πραγματικότητα η φίμωση; Είναι η κατάσταση κατά την οποία το στόμιο της ακροποσθίας είναι πολύ στενό και δυσκολεύει την ούρηση.

Μην μπερδεύουμε τις συμφύσεις με την φίμωση!
Έτσι κι αλλιώς, είναι γνωστό ότι στο τέλος του πρώτου έτους ζωής, η πλήρης αποκάλυψη της βαλάνου είναι εφικτή μόνο στα μισά αγόρια. Αυτό, όμως, που φταίει συχνότερα είναι ότι δεν έχουν ακόμα λυθεί οι συμφύσεις μεταξύ βαλάνου και ακροποσθίας. Η ύπαρξη αυτών των συμφύσεων, όμως, είναι μία φυσιολογική κατάσταση, ακόμα και αν η «παγίδευση» λευκωπού σμήγματος κάτω από τις συμφύσεις μπορεί να ανησυχήσει πολύ τους γονείς. Τις περισσότερες φορές, η λύση των συμφύσεων και η «απελευθέρωση» της βαλάνου είναι προοδευτική και μπορεί να διαρκέσει έως την εφηβεία: αυτό γίνεται μέσω των στύσεων και της ανάπτυξης του πέους.

Η αληθής φίμωση μπορεί να είναι πρωτοπαθής (δηλαδή το στόμιο της ακροποσθίας να είναι πολύ στενό από την κατασκευή του χωρίς να παρουσιάζει ουλές) ή συχνότερα δευτεροπαθής (ως αποτέλεσμα ανάπτυξης ουλής μετά από κάποια φλεγμονή).

Α: Το πέος παρουσιάζει φυσιολογικά αυτήν την εικόνα όταν είναι χαλαρό. Β: Κατά την έλξη της ακροποσθίας λόγω στένωσης είναι αδύνατη η επιπλέον αποκάλυψη της βαλάνου. Ελάχιστα διακρίνεται εν μέρει το έξω στόμιο της ουρήθρας.

Διάγνωση
Ένας παιδίατρος ή ένας ουρολόγος είναι σε θέση να διαχωρίσουν την μία κατάσταση από την άλλη. Ένας πρακτικός τρόπος να καταλάβει και ο ίδιος ο γονιός ότι μπορεί το αγόρι του να παρουσιάζει φίμωση είναι η παρατήρηση της άκρης του πέους όταν το αγόρι ουρεί: αν παρατηρείται πρώτα «φούσκωμα» στην άκρη της ακροποσθίας (σαν μικρό μπαλόνι) κατά την ούρηση και μετά έναρξη της ροής των ούρων, αυτό είναι μία ένδειξη. Αν και η δέσμη των ούρων είναι πολύ στενή, αυτή είναι μία επιπλέον ένδειξη ότι το αγόρι πρέπει να εκτιμηθεί από ειδικό. Εφ’ όσον ο γονιός θέλει να διαπιστώσει ο ίδιος τι συμβαίνει, συνιστάται η εξέταση της ακροποσθίας μόνο με ήπιους χειρισμούς, κάτι που μπορεί να γίνεται όταν το παιδί κάνει μπάνιο: με δείκτη και αντίχειρα προσπαθούμε να αποκαλύψουμε την βάλανο έως εκεί που είναι εφικτό, χωρίς επιπλέον πίεση. Αν υπάρχει φίμωση, η οπή είναι μικρή και ίσως η βάλανος δεν φαίνεται καθόλου. Στην περίπτωση που απλά υπάρχουν συμφύσεις, η έλξη της ακροποσθίας φανερώνει εν μέρει την βάλανο και δείχνει ότι υπάρχει ένας λεπτός υμένας κολλημένος σε αυτήν, ενώ το έξω στόμιο της ουρήθρας διακρίνεται ξεκάθαρα. Γενικά, η αποκάλυψη της βαλάνου για την καθαριότητα της περιοχής πρέπει να γίνεται με μαλακούς χειρισμούς.

Αντιμετώπιση
Προς Θεού: στις συμφύσεις δεν κάνουμε τίποτα! Περιμένουμε να κάνει η φύση την δουλειά! Η πολύ διαδεδομένη πρακτική να αποκολλούνται οι συμφύσεις με βίαιο τράβηγμα της ακροποσθίας προς τα κάτω, είναι εκτός από βάρβαρο και τραυματικό για το αγόρι και επικίνδυνο για ανάπτυξη πραγματικής φίμωσης, δηλαδή δευτεροπαθούς, λόγω φλεγμονής! Η δευτεροπαθής φίμωση μπορεί φυσικά να προέλθει και από βακτηριακή λοίμωξη της περιοχής ή ακούσιο τραυματισμό. Πολύ συχνά, όμως, έχει προκληθεί από κάποιον ατυχή χειρισμό… Αν, παρ’ όλα αυτά υπάρξει κάποιος τραυματισμός στις συμφύσεις, μπορεί να εφαρμοστεί τοπικά συνδυασμός κορτικοειδούς με αντιβιοτικό για λίγες ημέρες.

Η δευτεροπαθής φίμωση πρέπει να αντιμετωπίζεται χειρουργικά, με περιτομή. Όταν υπάρχει πρωτοπαθής φίμωση, μπορεί να γίνει απόπειρα συντηρητικής αντιμετώπισης με κορτιζονούχο κρέμα ή αλοιφή. Αν η θεραπεία δεν αποδώσει, το τι θα χρειαστεί εξαρτάται από την ύπαρξη ή όχι επιπλοκών λόγω της φίμωσης: η ανάπτυξη επανειλημμένων ουρολοιμώξεων ή τοπικών φλεγμονών (βαλανοποσθίτιδες) θέτει ένδειξη άμεσης χειρουργικής αντιμετώπισης. Αν δεν υπάρχουν, όμως, επιπλοκές, η περιτομή είναι καλύτερο να γίνει αφού το αγόρι κλείσει τα δύο έτη.

Παραφίμωση
Η παραφίμωση είναι η αδυναμία επαναφοράς της ακροποσθίας στην αρχική της θέση, δηλαδή στην θέση όπου καλύπτει την βάλανο. Δεν συμβαίνει συχνά, αλλά θεωρείται επείγουσα κατάσταση: αν η βάλανος δεν καλυφθεί, συνήθως μετά από λίγο πρήζεται καθώς «στραγγαλίζεται» από τον στενό δερματικό δακτύλιο της ακροποσθίας. Η διαπίστωση τέτοιου προβλήματος απαιτεί το συντομότερο αντιμετώπιση από παιδίατρο, ουρολόγο ή άλλον ιατρό, ο οποίος θα προσπαθήσει να ανατάξει το πρόβλημα με ειδικό χειρισμό. Αν αυτός δεν πετύχει, ίσως χρειαστεί επέμβαση (σχάση του δακτυλίου ή περιτομή).

Αγαπητοί γονείς: όταν καθαρίζετε το πέος του αγοριού σας τραβώντας την ακροποσθία προς τα κάτω, μην ξεχνάτε να την επαναφέρετε στη θέση της!

Με πληροφορίες από τα guidelines της Ευρωπαϊκής Ουρολογικής Εταιρείας και εικόνες από τον ιστότοπο Medscape.com

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης