Καθηγητής Σπύρος Παυλίδης: Απόψεις και προτάσεις με αφορμή το πρόσφατο ηφαιστειολογικό συνέδριο

Του Σπύρου Παυλίδη

Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του Διεθνούς Συνεδρίου για την ηφαιστειότητα του Νοτίου Αιγαίου (VOLSAM 2012) με ιδιαίτερη επιτυχία. Όπως ήταν φυσικό κυριάρχησαν οι παρουσιάσεις και συζητήσεις για τη Σαντορίνη, τη Μινωική έκρηξη και την πρόσφατη σεισμική έξαρση και τη γεωδαιτική ανύψωση.

Έκτος από ορισμένες απαραίτητες ανασκοπήσεις παλαιοτέρων ερευνών παρουσιάστηκαν πολλά ενδιαφέροντα νέα δεδομένα από διάφορες επιστημονικές ερευνητικές ομάδες ελληνικές και από την αλλοδαπή, με υψηλότατου ενδιαφέροντος αναλύσεις και ερμηνείες, ότι καλύτερο και πρωτοποριακό διαθέτουν οι αντίστοιχοι επιστημονικοί κλάδοι διεθνώς στα αντικείμενα γεωλογίας, γεωχημείας, γεωφυσικής, γεωδαισίας, γεωχρονολογήσεων, θαλάσσιας γεωλογίας, βιο-γεωλογικών διεργασιών, μετεωρολογίας κ.α.

Έτσι σήμερα γνωρίζουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια και σιγουριά την χρονολογία της μεγάλης έκρηξης (1613 π. Χ.), τη κίνηση του υδρογόνου, του διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων από το μάγμα  μέχρι την ατμόσφαιρα, την απορρόφηση τους από τα φυτά, την γεωτεκτονική δομή της περιοχής, τα ενεργά ρήγματα και τη σχέση τους με τη σεισμικότητα, τη δομή της καλδέρας της Σαντορίνης και του Κολούμπου, αλλά κυρίως τα μετρήσιμα πρόδρομα φαινόμενα μιας πιθανής δραστηριοποίησης του ηφαιστείου και τον τρόπο αντιμετώπισης του φυσικού φαινομένου.

Τα συμπεράσματα οδηγούν στην άποψη ότι το ηφαίστειο από το βαθύ λήθαργο των τελευταίων 60 χρόνων πέρασε  για ένα χρόνο περίπου στο στάδιο του ελαφρύ ύπνου, μια φυσιολογική δηλαδή διαδικασία, που χρήζει όμως ιδιαίτερης προσοχής. Επίσης επισημάνθηκαν οι ελλείψεις σε όργανα και μεθόδους παρατήρησης και οι αδυναμίες του όλου εγχειρήματος της παρακολούθησης της δραστηριότητας του ηφαιστείου.

Όλα αυτά συνθέτουν μια επιτυχημένη διοργάνωση που θα έχει συνέχεια. Το θαυμάσιο Συνεδριακό Κέντρο Π.Μ. Νομικός,  η διοργάνωση από τον Ηλιότοπο και η σημαντική βοήθεια των επιστημόνων του ΙΜΠΗΣ συνέβαλαν στην επιτυχία. Αν και η συμμετοχή ειδικών ήταν ικανοποιητική, ίσως θα ήταν σκόπιμο  σε μερικούς νεώτερους ηλικιακά επιστήμονες, που ενδιαφέρονται για το αντικείμενο ή συμμετέχουν στις ερευνητικές ομάδες, να τους δινόταν η ενθάρρυνση και ευκαιρία να συμμετάσχουν.

Η συμμετοχή όμως λιγότερων από τους μισούς των 18 μελών της Επιτροπής Παρακολούθησης του Ηφαιστείου, που πρόσφατα συγκροτήθηκε, προκαλεί αλγεινή εντύπωση,  ιδιαίτερα η απουσία του ιδίου του Προέδρου του ΟΑΣΠ, αν και περιλαμβανόταν στο πρόγραμμα, η εκπροσώπου του Οργανισμού ή της Επιτροπής. Ήταν η μοναδική απουσία από το πρόγραμμα, χαρακτηριστική όμως γιατί ήταν από τον επίσημο κρατικό φορέα της χώρας. Η παρουσία του προέδρου και όλων της Επιτροπής, εκτός από τον συμβολικό χαρακτήρα της, θα ήταν και ουσιαστική.

Γιατί η πλειοψηφία των μελών της επιτροπής απουσίαζε από μια τέτοια κορυφαία επιστημονική διοργάνωση; όταν πριν από λίγο καιρό προσπαθούσαν επίμονα να συμπεριληφθούν στο σχήμα, έστω και αν κάποιοι από αυτούς δεν είχαν ασχοληθεί ερευνητικά με τα γεωλογικά θέματα της Σαντορίνης αποκλείοντας άλλους ερευνητές του χώρου, που  συνεχίζουν απρόσκοπτα πάντα στο πλαίσιο του επιστημονικού ενδιαφέροντος αντικείμενο τους να ασχολούνται με τη μελέτη του πολύπλευρου αντικειμένου, ηφαίστειο Σαντορίνης. Δεν έπρεπε να ενημερωθούν για ότι νέο παρουσιάστηκε στο συνέδριο; Αυτοί θα κληθούν να αντιμετωπίσουν μια ενδεχόμενη κρίση.

Αυτό όμως που προέχει τώρα είναι να ξαναδούμε το πρόβλημα εξαρχής και ένας νέος σχεδιασμός να γίνει η αφορμή και βάση συζήτησης ώστε όλοι οι αρμόδιοι επιστημονικοί και διοικητικοί φορείς, παρά τις ανθρώπινες αδυναμίες και αντιθέσεις τους, καθώς και η τοπική κοινωνία, να οργανώσουν μια πραγματική επιστημονική έρευνα αντάξια μιας προηγμένης χώρας, τώρα και για το άμεσο μέλλον που την έχουν ανάγκη το όμορφο νησί και η χώρα.

Πρέπει να υπερβούμε τις νοοτροπίες μας όχι μόνο με λόγια, αλλά και έργα, ώστε το επιστημονικό και πολιτικό μας σύστημα, που πάσχει στα γρανάζια της γραφειοκρατίας και της πολιτικής σκοπιμότητας-εξυπηρέτησης να ξεπεράσει τις αγκυλώσεις του παρελθόντος και να οδηγηθούμε σε νέες αξιοκρατικές συνθήκες και προτεραιότητες.

Η πρόταση για μια σύγχρονη επιστημονική έρευνα και σχεδιασμό αντιμετώπισης κρίσεων να είναι, πρωτοποριακή και  επίκαιρη λόγω της διαμορφούμενης νέας κατάστασης στα ηφαίστεια της Σαντορίνης.  Ακόμη και σε συνθήκες οικονομικής κρίσης μπορούν και πρέπει να γίνουν άλματα για μια σωστά δομημένη παρακολούθηση των ηφαιστείων μας, τα οποία είναι στοιχεία της ιστορίας του τόπου μας, που χρήζουν τη «φροντίδα» μας, αλλά και για τη δική μας προστασία. Το ίδιο ισχύει για το διαρκές πρόβλημα της σεισμικής επικινδυνότητας της χώρας, για το οποίο τα 7-8 τελευταία χρόνια, λόγω κυρίως πολιτικών επιλογών ή καλύτερα έλλειψης πολιτικής, βρίσκεται σε μια παρατεταμένη αδράνεια.

Το σύμπλεγμα των νησιών της Θήρας, από τα ομορφότερα της χώρας, αλλά και παγκοσμίως, οφείλει την απαράμιλλη ομορφιά του και την τουριστική και οικονομική ανάπτυξή του κυρίως στα ηφαίστεια του. Εκτός από την ομορφιά και την οικονομική ανάπτυξη ενυπάρχει και ο κίνδυνος από τα ακραία φυσικά φαινόμενα (σεισμοί, ηφαιστειακές εκρήξεις, τσουνάμι, κατολισθήσεις). Μπορεί να τα αντιμετωπίσει καλύτερα αυτός που έχει καλή γνώση  και εκείνος που προετοιμάζεται γι αυτά.  Ο φόβος δεν έχει θέση όταν η γνώση γίνεται δύναμη.

Ο κ. Σπύρος Παυλίδης είναι καθηγητής γεωλογίας και κοσμήτορας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.