Θέματα υγείας: Κυστικές παθήσεις των νεφρών

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Συνηθισμένο εύρημα στον υπερηχογραφικό έλεγχο του ουροποιητικού, οι κύστεις των νεφρών μπορεί να προκαλέσουν ανησυχία στον εξεταζόμενο ασθενή. Πολύ συχνά, δε, η διάγνωσή τους γίνεται στο πλαίσιο του απλού τσεκ απ ενός υγιούς ανθρώπου. Το ερώτημα που εύλογα τίθεται, λοιπόν, είναι αν οι κύστεις στους νεφρούς είναι κάτι επικίνδυνο για την υγεία μας ή αν σχετίζονται με κάτι σοβαρότερο. Ευτυχώς, η απάντηση εδώ είναι στις περισσότερες περιπτώσεις αρνητική.

Οι κυστικές παθήσεις του νεφρού διακρίνονται σε:
1. γενετικές (πολυκυστικός νεφρός, σύνδρομα πολλαπλών ανωμαλιών με νεφρικές κύστεις) και
2. επίκτητες (απλές κύστεις, σπογγοειδής νεφρός και επίκτητη κυστική νόσος νεφρών).

Εδώ θα ασχοληθούμε με τον πολυκυστικό νεφρό και τις απλές κύστεις. Ως προς τα άλλα, ο σπογγοειδής νεφρός είναι μία πολύ σπάνια κατάσταση. Η επίκτητη κυστική νόσος των νεφρών αφορά πάσχοντες από χρόνια νεφρική ανεπάρκεια που ήδη υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση. Τα δε σύνδρομα με πολλαπλές ανωμαλίες είναι σπάνιες καταστάσεις, στις οποίες οι κύστεις είναι μάλλον το λιγότερο σε σχέση με τα άλλα προβλήματα που τις συνοδεύουν.

Πολυκυστικός νεφρός
Η νόσος είναι δύο ειδών, των ενηλίκων και των νεογνών, και οφείλεται σε διαφορετικά γονίδια. Οι δύο τύποι μεταβιβάζονται κληρονομικά.

Ο νεογνικός τύπος εκδηλώνεται πολύ νωρίς και τα βρέφη δυστυχώς δε ζουν πολύ.

Ο τύπος των ενηλίκων εκδηλώνεται συνήθως μεταξύ 4ης και 5ης δεκαετίας της ζωής, σε άτομα της ίδιας οικογένειας. Στο 95% των περιπτώσεων προσβάλλονται και οι δύο νεφροί, αν και όχι ταυτόχρονα ή στον ίδιο βαθμό. Είναι συνηθισμένο κύστεις να υπάρχουν και στο συκώτι, το πάγκρεας και τον σπλήνα. Οι μισοί από τους πάσχοντες από πολυκυστικούς νεφρούς θα χρειαστούν κάποια στιγμή της ζωής τους να ξεκινήσουν αιμοκάθαρση. Υπολογίζεται ότι το 10-15% όσων συνολικά καταλήγουν σε αιμοκάθαρση φτάνουν εκεί λόγω πολυκυστικών νεφρών.

Τι φταίει;
Φαίνεται ότι σε αρκετά σωληνάρια του νεφρού υπάρχει ένα “κατασκευαστικό πρόβλημα”. Αυτά κρατούν ούρα και διογκώνονται. Αυτή η διόγκωση δίνει στο μάτι την εικόνα πολυάριθμων κύστεων σε όλον τον νεφρό. Οι κύστεις πιέζουν τα φυσιολογικά σωληνάρια και τα αιμοφόρα αγγεία του νεφρού, και σταδιακά εγκαθίσταται νεφρική ανεπάρκεια. Σιγά σιγά ο νεφρός μοιάζει με “τσαμπί σταφυλιού” στην εμφάνιση.

Συμπτώματα
Συνήθως υπάρχει πόνος ή αίσθημα βάρους στην οσφύ, ενώ δεν είναι σπάνιο να υπάρχει κολικός. Συχνά, έχουμε αιματουρία. Κάποιες φορές, η νόσος εκδηλώνεται με συμπτώματα λοίμωξης του νεφρού (πυρετός με ρίγος, πόνος, καταβολή). Άλλοτε, πάλι, τα πρώτα συμπτώματα είναι αυτά της νεφρικής ανεπάρκειας (ναυτία κι έμετος, αδυναμία). Σε μεγάλο ποσοστό ασθενών, υπάρχει ήδη υπέρταση τη στιγμή της διάγνωσης. Ο γιατρός στην κλινική εξέταση πιθανώς (λόγω διόγκωσής τους) να μπορεί ψηλαφήσει τους νεφρούς, κάτι που κανονικά είναι εφικτό μόνο σε αδύνατους ανθρώπους.

Εξετάσεις
Στις εξετάσεις αίματος υπάρχει άνοδος των τιμών της ουρίας και της κρεατινίνης, ίσως και των τρανσαμινασών. Πεσμένος είναι ο αιματοκρίτης. Στα ούρα υπάρχει αίμα, λεύκωμα, πιθανώς και εικόνα ουρολοίμωξης.

Περισσότερο, ωστόσο, στην διάγνωση βοηθά το υπερηχογράφημα των νεφρών και η αξονική τομογραφία, η οποία σε ποσοστό άνω του 95% επιβεβαιώνει τη διάγνωση. Σε κάποιες περιπτώσεις, ενδεχομένως, θα χρειαστεί και αιματολογική εξέταση για ανίχνευση των γονιδίων της πολυκυστικής νόσου.

Μετά τη διάγνωση, τι;
Για την πολυκυστική νόσο δεν υπάρχει φαρμακευτική ή χειρουργική θεραπεία. Η αντιμετώπιση είναι συντηρητική: άφθονα υγρά, δίαιτα με χαμηλές πρωτεΐνες και ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης είναι βασικά στοιχεία στην κατά το δυνατόν επιβράδυνση της πορείας της νόσου και την πρόληψη των επιπλοκών της (καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια). Σε τυχόν ουρολοιμώξεις, χορηγούνται άμεσα αντιβιοτικά. Όπως προαναφέρθηκε, οι μισοί ασθενείς θα χρειαστούν κάποια στιγμή αιμοκάθαρση.

Όταν, πάντως, διαγνωστεί η νόσος, πρέπει να ελεγχθεί όλη η οικογένεια, τουλάχιστον με υπερηχογράφημα νεφρών!

Απλές κύστεις
Οι απλές κύστεις των νεφρών είναι συχνότατο και συνήθως τυχαίο εύρημα σε υπερηχογραφικό έλεγχο ή σε αξονική τομογραφία άνω κοιλίας. Στις ηλικίες άνω των 50 ετών, περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους έχουν κύστεις, ακόμα κι αν δεν το γνωρίζουν.

Το σχήμα τους είναι σφαιρικό ή ωοειδές, το τοίχωμά τους λεπτό και το περιεχόμενό τους συνήθως διάφανο-ορώδες. Σπανιότερα μπορεί να περιέχουν αίμα. Το μέγεθός τους μπορεί να είναι από μερικά χιλιοστά έως πολύ μεγάλο, αρκετά πάνω από 10 εκατοστά. Η αύξηση του μεγέθους τους είναι στις περισσότερες των περιπτώσεων αργή.

Προκαλούν συμπτώματα;
Συνήθως δεν έχουν κανένα σύμπτωμα. Κάποιες φορές (σπάνια) μπορεί να υπάρχει “βουβός” πόνος. Όταν είναι μεγάλες και πιέζουν τον ουρητήρα μπορεί να υπάρχει πιο έντονος πόνος και ουρολοίμωξη. Όταν πιέζουν τα μεγάλα αγγεία του νεφρού, μπορεί να προκαλείται υπέρταση. Ακόμα πιο σπάνια αν διαρραγούν μπορεί να προκληθεί διαπύηση κι αιμορραγία.

Χρειάζονται παρακολούθηση;
Αυτό το ερώτημα απάντησε ο πρωτοπόρος Ακτινοδιαγνώστης Morton A. Bosniak, ο οποίος διαχώρισε τις νεφρικές κύστεις ανάλογα με τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά σε 4 κατηγορίες, οι οποίες φέρουν και το όνομά του: οι πιο συνηθισμένες, απλές νεφρικές κύστεις (Bosniak I) δεν χρειάζονται παρακολούθηση, παρά μόνο αν προκαλούν συμπτώματα λόγω πίεσης στον νεφρό. Στον αντίποδα, τυχόν ανεύρεση κύστης τύπου Bosniak IV σε κάποιον άνθρωπο απαιτεί χειρουργική εξαίρεση, καθώς είναι πολύ πιθανόν να υποδηλώνει κακοήθεια. Στις ενδιάμεσες κατηγορίες είναι πιθανόν να απαιτείται συχνή παρακολούθηση ή περαιτέρω απεικονιστικός έλεγχος, συνήθως με αξονική τομογραφία με χρήση ενδοφλέβιου σκιαγραφικού.

Αντιμετώπιση
Συνήθως, δεν απαιτείται αντιμετώπιση. Όταν, ωστόσο, υπάρχουν πιεστικά φαινόμενα, προτιμάται η με καθοδήγηση υπερήχων παρακέντηση της κύστης και έγχυση σκληρυντικού παράγοντα στην άδεια κοιλότητα που μένει μετά την αφαίρεση του υγρού. Με αυτόν τον τρόπο συνήθως δεν ξαναγεμίζει η κύστη με υγρό. Εναλλακτικά, μπορεί η κύστη να αντιμετωπιστεί λαπαροσκοπικά, με αφαίρεση του θόλου της. Επαναλαμβάνουμε ότι οι κύστεις τύπου Bosniak III & IV πρέπει να αντιμετωπίζονται χειρουργικά.

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης