Θέματα υγείας: Νεοπλάσματα της ουροδόχου κύστης (α’ μέρος)

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Οι όγκοι της ουροδόχου κύστεως είναι μία από τις συχνότερες ομάδες καρκίνου στους ανθρώπους. Στην Ευρώπη θεωρούνται ο 5ος συχνότερος καρκίνος, ενώ στις Η.Π.Α. ο 4ος. Πρέπει, ωστόσο, να τονιστεί ότι η επίπτωσή του στις ανεπτυγμένες χώρες παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια μία πτώση: ο λόγος είναι η μείωση του αριθμού των καπνιστών. Διότι, το δυσάρεστο για όσους επιμένουν να καπνίζουν είναι ότι από χρόνια είναι γνωστό και τεκμηριωμένο ότι υπάρχει σοβαρή συσχέτιση μεταξύ καπνίσματος και καρκίνου της ουροδόχου κύστεως.

Από τους καρκίνους αυτούς, οι περισσότεροι, πάνω από 90%, προέρχονται από την επιφανειακή ομάδα κυττάρων της κύστης, δηλαδή αυτών που έρχονται σε «επαφή» με τα ούρα. Αυτοί ονομάζονται καρκίνοι του μεταβατικού επιθηλίου. Μία συνηθισμένη παρανόηση είναι ότι αυτοί οι όγκοι συχνά αποκαλούνται «θηλώματα», πρακτική που έχει ξεκινήσει από τους ουρολόγους δεκαετίες πριν. Στην πραγματικότητα τα θηλώματα είναι μία ασυνήθιστη κατηγορία καλοήθων όγκων (τόσο ασυνήθιστων, που εγώ έχω δει μόνο ένα τέτοιο περιστατικό στην πορεία μου και αμφιβάλλω αν θα δω ποτέ άλλο!).

Λιγότερο συχνοί καρκίνοι της ουροδόχου κύστεως είναι οι προερχόμενοι από πλακώδες επιθήλιο, τα αδενοκαρκινώματα, οι αδιαφοροποίητοι και οι μικτοί όγκοι. Στην παρούσα δημοσίευση έχει νόημα να ασχοληθούμε με την πρώτη κατηγορία, τους όγκους από μεταβατικό επιθήλιο.

Επιχειρώντας να εξηγήσουμε τη δημιουργία ενός όγκου… (με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται)
Η καρκινογένεση στην ουροδόχο κύστη δεν έχει αποδειχτεί ότι συνδέεται ιδιαίτερα με το οικογενειακό ιστορικό. Υπάρχει, βέβαια, κάποια γενετική προδιάθεση: είναι γνωστό ότι σε σχέση με κάποιες άλλες φυλές, η λευκή φυλή έχει μεγαλύτερα ποσοστά καρκίνου στην κύστη. Επιπλέον, κάποιο γονιδικό «ελάττωμα» θεωρείται ότι έχουν όσοι εκδηλώσουν καρκίνο σε ηλικία μικρότερη των 45 ετών. Ωστόσο, αν κάποιος άμεσος συγγενής διαγνώστηκε με όγκο της κύστης, δεν αυξάνεται αντίστοιχα η πιθανότητα των υπολοίπων να νοσήσουν από την ίδια αιτία! Αυτό που φαίνεται πως παίζει σημαντικότερο ρόλο είναι οι συνήθειες και το περιβάλλον του καθενός ξεχωριστά.

Η δημοφιλέστερη θεωρία για το πώς δημιουργείται το πρόβλημα είναι εν συντομία ότι καρκινογόνες ουσίες που καταλήγουν στα ούρα προκαλούν σταδιακά αλλοιώσεις στα φυσιολογικά κύτταρα τα οποία ίσως κάποια στιγμή εξελιχθούν σε καρκινικά. Αντίστοιχο αποτέλεσμα έχει και ο χρόνιος «ερεθισμός» της ουροδόχου κύστης από κάποια ξένα σώματα ή παράσιτα. Με απλά λόγια, όσο περισσότερο καιρό το τοίχωμα της κύστης έρχεται σε επαφή με βλαπτικούς παράγοντες, αυξάνεται η πιθανότητα να αναπτύξει κάποιον όγκο.

Ποιους, λοιπόν, αφορούν όλα αυτά; Κατά καιρούς έχουν μελετηθεί οι παράγοντες που πιστεύεται ότι επηρεάζουν την καρκινογένεση στην ουροδόχο κύστη. Για κάποιους από αυτούς αποδείχτηκε η σχέση τους, για κάποιους άλλους όχι, ενώ κάποιοι είναι ακόμα υπό διερεύνηση. Έτσι:

Ηλικία
Οι περισσότεροι πάσχοντες από όγκο στην κύστη είναι συγκριτικά μεγάλης ηλικίας, δηλαδή πάνω από 60 ετών, την στιγμή της διάγνωσης. Ο καρκίνος της κύστης παίρνει αρκετόν χρόνο για να εκδηλωθεί. Όπως προαναφέρθηκε, όταν παρουσιάζεται πριν τα 40-45 έτη φαίνεται ότι συσχετίζεται και με κάποια «ελαττωματικά» γονίδια.

Φύλο
Σύμφωνα με τις περισσότερες στατιστικές, το 75% των πασχόντων είναι άνδρες. Φαίνεται εδώ ότι δεν είναι θέμα του φύλου αυτού καθεαυτού, αλλά ευθύνεται ο συγκριτικά μεγαλύτερος αριθμός ανδρών καπνιστών και το υψηλότερο ποσοστό έκθεσής τους σε κάποια καρκινιγόνα, λόγω επαγγέλματος.

Κάπνισμα
Εντελώς απλά, πάνω από το 50% των καρκίνων της κύστης στους άνδρες και περίπου το 30-35% στις γυναίκες οφείλονται στο κάπνισμα. Εάν καπνίζετε, έχετε 4 φορές παραπάνω κίνδυνο για την νόσο από έναν μη καπνιστή. Την ευθύνη για αυτό την έχουν κάποια χημικά παράγωγα της καύσης που ονομάζονται αρυλαμίνες. Απορροφώνται από τους πνεύμονες, περνούν στο αίμα και από εκεί στα ούρα. Η ουροδόχος κύστη, ως αποθήκη των ούρων έρχεται σε επαφή με τις καρκινογόνους ουσίες για μεγάλα διαστήματα.

Με την καρκινογένεση σχετίζονται: (α) η ηλικία έναρξης του καπνίσματος, (β) το πόσα χρόνια καπνίζει κάποιος και (γ) το πόσο καπνίζει. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο σε σχέση με τον αριθμό των τσιγάρων που καπνίζει κάποιος είναι ότι έχει τον ίδιο κίνδυνο κάποιος που καπνίζει 15/ημέρα με αυτόν που καπνίζει 30/ημέρα.

Αν και η διακοπή του καπνίσματος μειώνει πολύ σημαντικά τον κίνδυνο, ο πρώην καπνιστής θα έχει εφ’ όρου ζωής συγκριτικά μεγαλύτερο κίνδυνο για τη νόσο από τον μη καπνιστή.

Το λεγόμενο «παθητικό κάπνισμα» δεν έχει άμεση συσχέτιση με τον καρκίνο της κύστης. Ωστόσο, ο καπνιστής πρέπει να θυμάται ότι η συνήθειά του μπορεί να προκαλέσει στους γύρω του άλλες καταστάσεις όπως καρκίνους των πνευμόνων, του λάρυγγα, του φάρυγγα, καθώς και εμφράγματα, εγκεφαλικά, αποφρακτική πνευμονοπάθεια, και στα παιδιά άσθμα και λοιμώξεις του αναπνευστικού.

Και, για να διαλύσουμε μία συνηθισμένη παρεξήγηση σε σχέση με το κάπνισμα: αν και όντως το τσιγάρο αυξάνει περισσότερο τον κίνδυνο για καρκίνο του μεταβατικού επιθηλίου σε σχέση με άλλους τρόπους καπνίσματος (πίπα, πούρο), εν τούτοις και οι τελευταίοι αυτοί αυξάνουν πολύ σημαντικά τον κίνδυνο σε σχέση με αυτόν που έχει ο μη καπνιστής.

Νερό και ούρηση
Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων υγρών και η συνεπακόλουθα αυξημένη διούρηση και οι συχνές ουρήσεις μάλλον δρουν προστατευτικά για τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου στην κύστη, ακόμα και για τους καπνιστές.

Το χλώριο που χρησιμοποιείται για την απολύμανση του πόσιμου νερού και του νερού στις πισίνες έχει διερευνηθεί για την πιθανότητα να είναι καρκινογόνο για την κύστη, ωστόσο μέχρι στιγμής τα αποτελέσματα των ερευνών δεν έχουν επιβεβαιώσει την σχέση. Αντίθετα, το μη απολυμασμένο νερό σχετίζεται με σοβαρές λοιμώξεις, ιδίως γαστρεντερίτιδες.

Επαγγελματική έκθεση σε χημικά
Και εδώ την ζημιά την κάνουν κυρίως οι αρυλαμίνες αλλά και μία άλλη ομάδα χημικών, οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες. Οι αρυλαμίνες έχουν απαγορευτεί ήδη σε κάποιες χώρες. Χωρίς να μπούμε σε πολλές λεπτομέρειες, πάντως, το ποσοστό των καρκίνων της ουροδόχου κύστεως για το οποίο ευθύνονται τα χημικά στον εργασιακό χώρο υπολογίζεται σε 30%. Κάθε εργαζόμενος σε τέτοιον χώρο έχει 35% μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσει σε σχέση με τον μέσο πληθυσμό.

Τα επαγγέλματα είναι:
-οδηγοί (ταξί, λεωφορείων)
-εργαζόμενοι στον σιδηρόδρομο, σε ορυχεία, σε βιομηχανίες πλαστικών και χρωμάτων
-μηχανικοί κινητήρων
-ελαιοχρωματιστές
-κομμωτές/κομμώτριες (συνεχής εφαρμογή βαφής μαλλιών)
-εργαζόμενοι στην επεξεργασία του δέρματος (των παπουτσιών, συμπεριλαμβανομένων)
-σιδηρουργοί
-χειριστές μηχανημάτων

Σημειώνεται ότι η χρήση βαφής μαλλιών δεν έχει αποδειχτεί ότι ενέχει κίνδυνο για αυτήν/αυτόν στην οποία/οποίο εφαρμόζεται.

Θεραπεία για άλλους όγκους
Είναι γνωστό ότι η κυκλοφωσφαμίδη, ένα χημειοθεραπευτικό σκεύασμα για κάποιες μορφές καρκίνου, μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα δημιουργίας όγκου στην κύστη. Πιθανώς η ακτινοθεραπεία στην περιοχή της πυέλου επίσης έχει αντίστοιχη επίδραση.

Θεραπεία για τον διαβήτη
Πριν μερικά χρόνια, διαπιστώθηκε ότι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 (πιογλιταζόνη) αυξάνει ελαφρώς την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου στην κύστη. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων εξέτασε το θέμα και εξέδωσε το τελικό του πόρισμα, το οποίο θα βρείτε εδώ. Είναι σίγουρο ότι ο Παθολόγος/Διαβητολόγος που σας παρακολουθεί, έχει λάβη υπόψη του τα σχετικά δεδομένα αναφορικά με τις ωφέλειες του φαρμάκου και τους ενδεχόμενους κινδύνους από την χρήση του και συνιστά την καλύτερη επιλογή για την περίπτωσή σας.

Ο ρόλος των φλεγμονών της κύστης
Έχει αναζητηθεί πιθανή συσχέτιση κάποιων τύπων καρκίνου της κύστης με τις χρόνιες ή επαναλαμβανόμενες κυστίτιδες, ωστόσο μέχρι τώρα δεν έχει αποδειχτεί κάποια συσχέτιση. Ωστόσο, στον αναπτυσσόμενο κόσμο, τα περισσότερα περιστατικά καρκίνου της κύστης αποδίδονται σε μία παρασιτική λοίμωξη της κύστης που ονομάζεται σχιστοσωμίαση. Το παράσιτο είναι ένας σκώληκας που απελευθερώνεται από μολυσμένα σαλιγκάρια του γλυκού νερού, σε λίμνες και σε ποτάμια στην Αφρική, την Ασία και την Νότια Αμερική. Οπότε, κολυμπώντας σε αυτά τα νερά κάποιος κινδυνεύει να εισχωρήσει το παράσιτο στο έντερο ή την κύστη του.

Μόνιμοι καθετήρες-λίθοι κύστης
Γνωρίζουμε ότι αυξάνεται η επίπτωση κάποιων τύπων καρκίνου της κύστης σε ανθρώπους που παρουσιάζουν λίθους της κύστης ή σε ασθενείς που αναγκάζονται να ζουν με μόνιμο καθετήρα. Αυτό που φαίνεται πως παίζει ρόλο εδώ είναι η χρονική διάρκεια της παρουσίας του λίθου ή του καθετήρα στην κύστη. Συνεπώς, μεγαλύτερο κίνδυνο έχουν αυτοί που χρειάζεται να ζουν με καθετήρα από νεαρότερη ηλικία για περισσότερα χρόνια (π.χ. σε σοβαρές κακώσεις της σπονδυλικής στήλης, σε σκλήρυνση κατά πλάκας κλπ).

Τρόπος ζωής και διατροφή
Η παχυσαρκία φαίνεται ότι αυξάνει ελαφρά τον κίνδυνο για καρκίνο της κύστης, ενώ η άσκηση τον περιορίζει. Από τους διαιτητικούς παράγοντες, προστατευτική επίδραση φαίνεται ότι έχουν το σελήνιο και η βιταμίνη D, καθώς και μία δίαιτα πλούσια σε φρούτα και λαχανικά. Τέλος, αν και το αλκοόλ δημιουργεί πολλά άλλα προβλήματα υγείας, η χρήση του δεν συνδέεται με τον καρκίνο της κύστης.

Στο δεύτερο μέρος θα αναφερθούμε σε: συμπτώματα, διάγνωση, αντιμετώπιση, πρόληψη.

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης

Πληροφορίες για το άρθρο από cancerresearchuk.org