Των Κώστα Παπαζάχου και Χάρη Κκαλλά
Όταν κάποιος αναφέρεται στον σεισμό της 9ης Ιουλίου 1956 (μέγεθος 7.5), συνήθως περιορίζεται στην περιγραφή των καταστρεπτικών συνεπειών του στο Ν. Αιγαίο (53 νεκροί, πολλοί τραυματίες, κλπ.), στο μεγάλο του μέγεθος (ο μεγαλύτερος σεισμός του 20ου αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη), και στο εντυπωσιακό του θαλάσσιο κύμα βαρύτητας (tsunami) (25m τοπικά στην Αμοργό, 20m στην Αστυπάλαια, κλπ.). Όπως έχουμε αναφέρει και σε παλαιότερο άρθρο, το πλήγμα αυτού του σεισμού ήταν τεράστιο για τη Σαντορίνη, κυρίως στους οικισμούς της καλδέρας (Οία, Φηρά, Ημεροβίγλι, κλπ.) λόγω της επίδρασης της τοπογραφίας του νησιού.
Λίγοι γνωρίζουν ότι ο σεισμός αυτός συνδέεται με μία παγκόσμια πρωτοτυπία: Τη γένεση ενός “περίεργου” ισχυρού μετασεισμού (Μ=6.9) που ακολούθησε 12 λεπτά αργότερα, του οποίου οι επιπτώσεις στη Σαντορίνη ήταν σχετικά περιορισμένες (σε σχέση με τον κύριο σεισμό). Αν ο σεισμός αυτός ήταν ένας τυπικός μετασεισμός κοντά στον κύριο σεισμό, θα έπρεπε να είχε μακροσεισμική ένταση στην κλίμακα Μερκάλι (κλίμακα η οποία αποτυπώνει το βαθμό των βλαβών) περίπου 8 στη Σαντορίνη, δηλαδή να προκαλέσει πολύ βαριές βλάβες. Με δεδομένη, μάλιστα, την καταστροφή από τον πρώτο (κύριο) σεισμό (Μ=7.5), οι επιπτώσεις του μετασεισμού στη Σαντορίνη θα έπρεπε να είναι ακόμα πιο βαριές, στις ήδη καταπονημένες κατασκευές, προκαλώντας παρόμοιες βλάβες με τον κύριο σεισμό. Αντίθετα, θα έπρεπε να είχε μακροσεισμική ένταση 4 στην Κρήτη (δηλαδή αρκετά έντονα αισθητός, αλλά χωρίς βλάβες), λόγω της μεγάλης απόστασης (πάνω από 100 χιλιόμετρα). Κι όμως, οι διαθέσιμες καταγραφές των βλαβών, αλλά και οι μαρτυρίες των Σαντορινιών δείχνουν ότι ο μετασεισμός έγινε μεν έντονα αισθητός, αλλά είχε μακροσεισμική ένταση περίπου 6 στη Σαντορίνη και στην Ανάφη (μόνο ελαφρές βλάβες). Το περίεργο είναι ότι ο ίδιος μετασεισμός είχε την ίδια ένταση (ελαφρές βλάβες) και στο Ηράκλειο, δηλαδή 120 χιλιόμετρα μακριά από το επίκεντρο, έγινε δηλαδή πιο έντονα αισθητός στην Κρήτη από ότι θα γινόταν ένας συμβατικός μετασεισμός!
[adning id="140783"]Η πρώτη εξήγηση για τον περίεργο μετασεισμό της Αμοργού προέκυψε από εργασία ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστημίου του Bochum (Bruestle και συνεργάτες, 2013), η οποία έδειξε ότι ο μετασεισμός αυτός δεν ήταν ένας συνηθισμένος, επιφανειακός τεκτονικός σεισμός, αλλά ένας ισχυρός σεισμός βάθους. Με άλλα λόγια o κύριος σεισμός της Αμοργού (στην επιφάνεια) προκάλεσε ένα ισχυρό μετασεισμό σε βάθος περίπου 140 χιλιομέτρων κάτω από τη Σαντορίνη, ο οποίος έγινε στην καταδυόμενη (κάτω από το Αιγαίο) πλάκα της Μεσογείου!
Στο σχήμα που ακολουθεί βλέπουμε τι συνέβη στις 9 Ιουλίου του 1956: Ο κύριος σεισμός (πράσινος κύκλος) έγινε μέσα στην πλάκα του Αιγαίου, σε μικρό βάθος (10-20 χιλιόμετρα) και κοντά στη Σαντορίνη, προκαλώντας βαριές βλάβες στο νησί. Ο μετασεισμός 12 λεπτά αργότερα (κόκκινος κύκλος) προκλήθηκε δυναμικά από τον κύριο σεισμό σε βάθος περίπου 140 χιλιομέτρων, στην πλάκα της Μεσογείου που βυθίζεται κάτω από το Αιγαίο, φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο σε παγκόσμιο επίπεδο. Ανάλογος με αυτόν ήταν π.χ. ο σεισμός του 2006 στα Κύθηρα με μέγεθος Μ=6.8.
Γιατί όμως ο μετασεισμός δεν έγινε έντονα αισθητός στη Σαντορίνη; Πέρα από το μεγάλο βάθος (ο σεισμός έγινε πρακτικά περίπου 140 χιλιόμετρα κάτω από το νησί), τα κύματα πέρασαν από την περιοχή του μανδύα στην οποία γεννιέται το ηφαιστειακό μάγμα το οποίο τροφοδοτεί το ηφαίστειο. Το μάγμα έχει την ιδιότητα να απορροφά τα σεισμικά κύματα, κυρίως τα εγκάρσια που προκαλούν τις βλάβες στις κατασκευές (αφού είναι τα πιο ισχυρά). Δεν είναι, λοιπόν, υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι το ηφαίστειο “προστάτευσε” τη Σαντορίνη από το δεύτερο χτύπημα του Εγκέλαδου, δηλαδή ότι η ίδια αιτία που γεννάει το ηφαίστειο, είναι αυτή που περιόρισε σημαντικά τις επιπτώσεις του μετασεισμού στη Σαντορίνη! Αντίθετα, τα κύματα του ίδιου σεισμού ταξίδεψαν κατά μήκος της πλάκας της Μεσογείου, η οποία είναι πολύ πιο ψυχρή και “συμπαγής” και δεν απορροφά τη σεισμική ενέργεια, με τον ίδιο τρόπο που ο ήχος ταξιδεύει μέσα από τις κολώνες, τα δοκάρια και τους τοίχους των σπιτιών, επιτρέποντας να ακούμε στον 7ο όροφο μιας πολυκατοικίας τον ήχο που κάνει ένα τρυπάνι στο ισόγειο. Τα κύματα αυτά έφτασαν στην Κρήτη με μεγαλύτερο πλάτος από το συνηθισμένο (από ότι θα έφταναν αν προέρχονταν από ένα συνηθισμένο μετασεισμό), προκαλώντας πολύ πιο έντονες βλάβες από το αναμενόμενο.
[adning id="140783"]Πρόσφατη έρευνα του Εργαστηρίου Γεωφυσικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και του Ινστιτούτου Μελέτης καιΠαρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ) (Κκαλλάς και συν., 2017) δείχνει ότι μπορούμε πλέον να προσομοιώσουμε με κατάλληλα μοντέλα την επίδραση του ισχυρού μετασεισμού της Αμοργού, δηλαδή να αναπαράγουμε τις ίδιες βλάβες στη Σαντορίνη και στην Κρήτη. Στο σχήμα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι μακροσεισμικές εντάσεις στην κλίμακα Μερκάλι του ισχυρού μετασεισμού του 1956 (λατινικοί αριθμοί), οι οποίες είναι 6 (VI) τόσο στη Σαντορίνη και στην Ανάφη, όσο και στο Ηράκλειο. Παράλληλα, παρουσιάζεται και η προσομοίωση των αναμενόμενων βλαβών (χρωματική κλίμακα). Φαίνεται ότι το μοντέλο αναπαράγει με αξιοπιστία της ίδιες (αν όχι πιο βαριές) βλάβες του σεισμού στη βόρεια Κρήτη, σε σχέση με τη Σαντορίνη. Τέλος, είναι εμφανές ότι, αν και το ηφαίστειο “προστατεύει” τη Σαντορίνη από την επίδραση ανάλογων σεισμών, δεν ισχύει το ίδιο για τη βόρεια Κρήτη. Η παρατήρηση αυτή είναι πολύ σημαντική, αφού πιο ισχυροί σεισμοί βάθους μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις σε όλο το Ελληνικό τόξο (Κρήτη, Κάρπαθος, Ρόδος), κάτι που πρέπει να αξιολογηθεί και ενσωματωθεί στην αντισεισμική μας πολιτική.
– Ο κ. Κώστας Παπαζάχος είναι καθηγητής γεωφυσικής στο ΑΠΘ και Γενικός Γραμματέας του ΙΜΠΗΣ
– Ο κ. Χάρης Κκαλλάς είναι σεισμολόγος και υποψήφιος διδάκτωρ στο ΑΠΘ
