Οι θέσεις του Συνδέσμου Οινοποιών Σαντορίνης για το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο Θήρας

Ο Σύνδεσμος Οινοποιών Σαντορίνης (ΣΟΣ) συμμετείχε στη διαβούλευση επί του προτεινόμενου Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΕΠΣ) Θήρας, στέλνοντας τα σχόλιά του στη Γενική Γραμματεία Χωρικού Σχεδιασμού & Αστικού Περιβάλλοντος και στην εταιρεία μελετών Σαμαράς & Συνεργάτες ΑΕ.

Οι θέσεις του ΣΟΣ περιγράφονται στο παρακάτω κείμενο:

“Ο αμπελώνας της Σαντορίνης είναι από τους αρχαιότερους αμπελώνες του κόσμου. Αποτελεί αμπελώνα μουσείο και ανήκει εμμέσως στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Η πολιτεία, ο Δήμος, η τοπική κοινωνία, οι επαγγελματικοί φορείς τουρισμού, οι αμπελουργοί και οι οινοποιοί του νησιού έχουν την υποχρέωση να προστατεύσουν αυτό το μνημείο-αμπελώνα που συνεχίζει να καλλιεργείται και να παράγει χωρίς διακοπή εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια.

Σχετικά με το πρόσφατο παρελθόν, πριν από τον σεισμό του 1956 τα χωριά του νησιού ήταν περικυκλωμένα από τους αμπελώνες. Αυτή η εικόνα διατηρήθηκε αναλλοίωτη για σχεδόν μία χιλιετία και μέσα στα τελευταία τριάντα χρόνια όλα άλλαξαν άρδην. Ο αμπελώνας συρρικνώθηκε, η αγροτική γη οικοπεδοποιήθηκε και η άναρχη δόμηση δημιούργησε μία μη αναστρέψιμη καταστροφή στο τοπίο και στο εύθραυστο περιβάλλον της Σαντορίνης.

Διαφήμιση

Η εικόνα του αμπελώνα χαρακτηρίζεται τριτοκοσμική καθώς πουθενά στα μεγάλα αμπελοτόπια του κόσμου δεν θα δει ο επισκέπτης ένα τοπίο άναρχο όπου μέσα στον αμπελώνα υπάρχουν σπίτια, βενζινάδικα, κοντέϊνερς, οικόπεδα με νεκροταφεία αυτοκινήτων και parking. Και μέσα σε αυτή την παρακμή ο αμπελώνας συνεχίζει να δημιουργεί μεγάλα κρασιά που έχουν καταξιωθεί στη διεθνή αγορά και κερδίζουν συνεχώς βραβεία σε μεγάλους διεθνής διαγωνισμούς. Παράλληλα, ο οινοτουρισμός και η επίσκεψη στο Θηραϊκό αμπελοτόπι αποτελούν asset για το τοπικό τουριστικό προϊόν.

Το Προεδρικό Διάταγμα του 2012 (ΠΔ Σηφουνάκη) αποτελεί μέχρι και σήμερα το μοναδικό θεσμικό πλαίσιο προστασίας του αμπελώνα και της αγροτικής γης που συνεχίζει να παράγει προϊόντα υψηλής ποιότητας και αξίας. Όμως ακόμη και αυτό έχει αρκετά τρωτά στην εφαρμογή του.

Η ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΘΕΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΩΝΑ είναι η δημιουργία ζωνών όπου απαγοεύεται ρητά η δόμηση. Εάν δεν γίνει αυτό με το παρόν χωροταξικό θα χάσουμε διά παντός την ευκαιρία και θα φέρουμε μεγάλη ευθύνη.

Διαφήμιση

Ακολουθούν οι παρατηρήσεις – επισημάνσεις για το ΕΠΣ Θήρας.

1. (Σελ 44) Πολεοδομικό Πλαίσιο

Το 2012, όταν εφαρμόστηκε “Νόμος Σηφουνάκη” στη Σαντορίνη δηλώθηκαν 11.088 στρέμματα αμπελώνων. Το 2024 η έκταση έχει πέσει στα 8.678 στρέμματα. Στο παράρτημα ΙΙ παρατίθενται συνοπτικά τα στατιστικά της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής (ΔΑΟΚ) για την αμπελοκαλλιέργεια στη Σαντορίνη, η οποία μέχρι το 2040 θα έχει σβήσει, αν η δραματική πτωτική τάση και στην έκταση και στην παραγωγή της δεν αναστραφούν. Η εγκατάλειψη αυτού του μοναδικού παγκόσμιου μνημείου της φύσης, που είναι υποψήφιο για ανακήρυξη από την UNESCO, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την καταχρηστική δόμηση.

Είναι σαφές ότι το Προεδρικό Διάταγμα (2012) παραβιάζεται στην πράξη και η αλλαγή χρήσης των αμπελώνων αποτελεί μία κερκόπορτα για την υπερδόμηση του νησιού και την παραμόρφωση του τοπίου του. Αν τελικώς επιλεγεί το σενάριο είτε της επιβράδυνσης είτε του παγώματος της οικιστικής ανάπτυξης, είναι επίσης σαφές ποιος είναι ο τρόπος, για να γίνει αυτό: διαφυλάττοντας την επικράτειά του. Για μία δεύτερη ευκαιρία στους νέους αμπελουργούς, για την επιβίωση των ιστορικών οινοποιητικών επιχειρήσεων του νησιού, για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, για την προστασία του τοπίου και της υπεραξίας του τουριστικού προϊόντος της Σαντορίνης προτείνουμε τα εξής εφαρμόσιμα μέτρα:

i. Πρώτον, βάσει του πραγματικού, πολυδιάστατου Αμπελουργικού Μητρώου Θήρας (Α.Μ.Θ.) που θα αναπτύξει ο ΣΟΣ με μία χαρτογράφηση “μωσαϊκού” τύπου, η έκταση όλων των αμπελοτεμαχίων του νησιού θα πρέπει να αθροίζεται σε 11.088 στρέμματα. Ο αριθμός αυτός προτείνουμε να αποτελέσει το ελάχιστο μέγεθος εδαφοκάλυψης με “τοπίο καλλιέργειας αμπελιών” στο διηνεκές με προοπτική επιστροφής της επικράτειάς του στα ιστορικά του μεγέθη.

ii. Δεύτερον, απαιτούμε την θέσπιση “Ενιαίων Ζωνών Υφιστάμενων Αμπελώνων”, οι οποίες θα επιτηρούνται περιοδικά βάσει των ετήσιων ανανεώσεων του χάρτη του Α.Μ.Θ. από τον ΣΟΣ για την επισήμανση παραβάσεων του Νόμου Σηφουνάκη. Εντός των Ενιαίων Ζωνών Αμπελώνων θα πρέπει να εξακολουθήσει να ισχύει, όπως άλλωστε ισχύει από το 2012, η πλήρης, αμετάκλητη και οριστική απαγόρευση δόμησης χωρίς καμία μείωση προστασίας. Τα όρια των Ενιαίων Ζωνών Υφιστάμενων Αμπελώνων προτείνουμε να σχηματιστούν από το περίγραμμα των εξωτερικών πλευρών όμορων αμπελοτεμαχίων που αποτελούν ήδη ενιαία συμπλέγματα πολυγώνων βάσει της υφιστάμενης κατάστασης του 2024. Με τον τρόπο αυτό θα σταματήσει η επιδείνωση του φαινομένου του “μωσαϊκού” από αλλαγές χρήσεων γης και της συνεχούς εξαφάνισης αμπελώνων από το τοπίο της Σαντορίνης.

iii. Τρίτον, η ομάδα γεωπληροφορικής του ΣΟΣ σε συνεργασία με τη ΔΑΟΚ και αξιοποιώντας σύγχρονες τεχνολογίες, αυτοψίες στο πεδίο, έρευνα σε δημόσια δεδομένα (π.χ. Πολεοδομία, Κτηματολόγιο κ.λπ.) και συνεντεύξεις θα αποτυπώσουν για κάθε αμπελοτεμάχιο την πραγματική σημερινή κατάσταση του αμπελώνα εντός του 2025. Αν έχει όντως αλλάξει η χρήση ενός γεωτεμαχίου, θα εξαιρείται από το Α.Μ.Θ. χωρίς κάποια επίπτωση πέρα από την ανώνυμη δημοσιοποίηση αυτής της αλλαγής χρήσης (είτε είναι παραβατική είτε όχι). Το σύνολο των στρεμμάτων που έχουν χαθεί λόγω αλλαγής χρήσης, ήτοι περίπου 2.410 στρέμματα, αλλά και επιπλέον δυνητικά στρέμματα βάσει των διαθέσιμων αδειών φύτευσης, προτείνουμε να αποδοθούν χωροταξικά σε άλλες, ενιαίες εκτάσεις ως δυνητικές περιοχές αναμπελώσεων εντός του 2026. Αυτές οι “Ζώνες Αναμπέλωσης” είναι σκόπιμο να χωροθετηθούν σε αρχαιολογικούς χώρους, δηλαδή περιοχές απόλυτης προστασίας (π.χ. Θηρασιά, Βουρβούλος, Ακρωτήρι), εντός των οποίων επιτρέπεται η γεωργική χρήση και δη η αμπελοκαλλιέργεια βάσει της κείμενης νομοθεσίας (ΦΕΚ 139/1990 και την τροποποίησή του με το 144/2012). Τις ζώνες αυτές απόλυτης προστασίας, ο ΣΟΣ θα τις αξιοποιήσει με πολυετείς παραχωρήσεις ικανής κλίμακας εκμετάλλευσης σε ομάδες παραγωγών που πληρούν τα κριτήρια της επαγγελματικής αμπελουργίας για τον κοινό στόχο της αειφορίας, δηλαδή την τριπλή βιωσιμότητα κοινωνικής συνοχής των αμπελουργών, περιβαλλοντικής ανθεκτικότητας της καλλιέργειας και της οικονομικής αυτάρκειας της εκμετάλλευσης. Με τις Ζώνες Αναμπέλωσης θα ξεκινήσει μια θετική πορεία αναπλήρωσης των απωλειών παλαιών αμπελώνων λόγω εγκατάλειψης από αμπελοκτήμονες που σε μεγάλο βαθμό λόγω της αυτοδιάθεσής τους είναι αναπόφευκτη και πέρα από τον έλεγχο οποιουδήποτε άλλου προσώπου.

iv. Τέταρτον, απαιτούμε οι χρήσεις γης στην περιοχή καλλιέργειας ΠΟΠ να μην περιλαμβάνουν εγκατάσταση οποιασδήποτε ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Τούτο είναι και σύμφωνο προς τις διατάξεις του ά. 56 του νόμου 2637/1998. Θα πρέπει να χαρακτηριστούν οι εν λόγω εκτάσεις ως ζώνες υψηλής παραγωγικότητας ώστε να εξαιρούνται ρητά οι ΑΠΕ.

Διαφήμιση

2. (Σελ 14) Στις υποδομές να προβλεφθούν

α. Τρεις (3) τριτοβάθμιοι σταθμοί επεξεργασίας λυμάτων εντός των υφιστάμενων υποδομών της ΔΕΥΑΘ και η ένταξη αυτών στα βασικά προγραμματιζόμενα έργα με σκοπό την παροχή “γκρίζου” νερού άρδευσης που είναι πλέον αναγκαίο λόγω των ακραίων φαινομένων της Κλιματικής Αλλαγής.
β. Τρία (3) κεντρικά αρδευτικά δίκτυα της ΔΕΥΑΘ που θα ξεκινάνε από κάθε σταθμό τριτοβάθμιας επεξεργασίας λυμάτων και θα διατρέχουν την καθεμία αμπελουργική Αρδευτική Ζώνη (Βόρεια, Νότια & Κεντρική) από την οποία ο ΣΟΣ θα μπορεί δημιουργήσει περιφερειακά αρδευτικά υποδίκτυα που θα εξυπηρετήσουν όλους τους χρήστες για αμιγώς αγροτική χρήση.
γ. Ταμιευτήρες ή/και δεξαμενές σε υφιστάμενες εγκαταστάσεις ή νέες υποδομές για σύνδεση των τριτοβάθμιων σταθμών με τα αρδευτικά δίκτυα.
δ. Πρόβλεψη για όλα τα παραπάνω ως αυτόνομη ενότητα και στη Θηρασιά.
ε. Μονάδα ξήρανσης λυματολάσπης με σκοπό την αξιοποίηση αυτής από τοπικό κλίβανο πλησίον του σταθμού ηλεκτροπαραγωγής ή/και κοντά στον ανατολικό μώλο του νησιού για την φόρτωση σε πλωτή μονάδα με σκοπό την παραγωγή βιοκάρβουνου (biochar), που θα αξιοποιηθεί για τη λίπανση των αμπελώνων του νησιού.

3. (Σελ. 32) Στις “επιμέρους περιοχές τοπίου καλλιέργειας αμπελιών”

α. Να διορθωθεί η φράση “η προοπτική εξέλιξης ΠΟΠ” και να διατυπωθεί ορθώς το ισχύον νομικό πλαίσιο βάσει του οποίου σε οποιοδήποτε σημείο του νησιού (και της Θηρασιάς) προβλέπεται η παραγωγή ΠΟΠ βάσει των προβλεπόμενων ποικιλιών και λοιπών χαρακτηριστικών. Επομένως, οπουδήποτε υπάρχει κατηγορία αμπελουργικής περιοχής, αυτή είναι ΠΟΠ. Επιπλέον, πρέπει να αποτραπεί οποιαδήποτε μέτρο μείωσης προστασίας της ζώνης “ΠΟΠ Σαντορίνη”, δηλαδή οπουδήποτε υπήρχε από το 2012 ή θα υπάρξει μελλοντικά αμπελώνας, θα πρέπει να απαγορευθεί πλήρως οποιαδήποτε δόμηση ή άλλη χρήση.

β. Να αποτυπωθούν οι αμπελουργικές περιοχές όχι μόνο ως “πλάκες” προσεγγιστικά περιγεγραμμένες, αλλά και αναλυτικά ως “μωσαϊκό” γεωτεμαχίων εντός τριών Αρδευτικών Ζωνών στο Βόρειο, Κεντρικό και Νότιο τμήμα του νησιού. Στο Παράρτημα Ι παρατίθενται ενδεικτικά δύο χάρτες τύπου “μωσαϊκού” και όχι “πλάκας” για τη Βόρεια και Νότια Αρδευτική Ζώνη.

Τα σημερινά τεχνικά μέσα τοπογραφίας επιτρέπουν την μεγαλύτερη ανάλυση της απεικόνισης, ώστε να αποτυπώνεται για κάθε γεωτεμάχιο η χρήση γης ΚΑΙ όχι μια αυθαίρετη ευρύτερη περιοχή δεδομένου ότι ούτως ή άλλως η υφιστάμενη κατάσταση είναι και θα γίνεται ολοένα και πιο κατακερματισμένη. Όμως μπορούν βάσει αυτής της λεπτομερούς αποτύπωσης να διαμορφωθούν οι “Ενιαίες Ζώνες Υφιστάμενων Αμπελώνων” και οι “Ζώνες Αναμπέλωσης” εντός αρχαιολογικών χώρων.

γ. Να προστεθεί και η Θηρασιά στη Βόρεια Αρδευτική Ζώνη με σαφή χρήση γης ως αρχαιολογικός χώρος ή/και τοπίο καλλιέργειας αμπελιών ΠΟΠ Σαντορίνη και όχι η ασαφής ένδειξη μικτών χρήσεων, όπως φαίνεται στο Σχέδιο.

Εν κατακλείδι, ο ΣΟΣ σκοπεύει αξιοποιώντας τη γνώση του για κάθε αμπελοτεμάχιο στο νησί και με δικούς του πόρους να συμβάλει στον χωροταξικό εξορθολογισμό δημοσιοποιώντας με ετήσιες εκθέσεις της “Κατάστασης του Θηραϊκού Αμπελώνα” κάθε χρόνο συνδέοντας σε κάθε γεωτεμάχιο πλήθος στοιχείων ταυτοποίησης και παραγωγικότητας αυτού. Παρατηρώντας έτσι στο διαδίκτυο την εξέλιξη της χρήσης και στρεμματικής απόδοσης του κάθε γεωτεμαχίου, ο ΣΟΣ θα μπορεί να προτείνει τεκμηριωμένα λύσεις, πρακτικές, εξατομικευμένες και καινοτόμες, για τη διάσωση του θηραϊκού αμπελώνα και την ανάσχεση της εγκατάλειψής του με πρωτοβουλίες για τη βιωσιμότητά του και από οικονομικής, αλλά και από κοινωνικής και περιβαλλοντικής άποψης.

Και στις “Ενιαίες Ζώνες Υφιστάμενων Αμπελώνων” και στις “Ζώνες Αναμπέλωσης”, ο ΣΟΣ σε συνεργασία με τη ΔΕΥΑΘ θα αναπτύξει αρδευτικές και άλλες υποδομές μαζί με δράσεις επιμόρφωσης & επιδότησης «Ομάδων Παραγωγών» για τη δημιουργία βιώσιμων αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων από κάθε άποψη (ελάχιστου μεγέθους, άρδευσης-λίπανσης, νέων φυτών, κ.ο.κ.), ώστε να αποτελέσει ξανά η αμπελοκαλλιέργεια μία προσοδοφόρα επαγγελματική απασχόληση είτε ως εναλλακτική είτε ως συμπληρωματική στον τουρισμό. Οι παραπάνω δράσεις σκόπιμο είναι να ενσωματωθούν σε μελλοντικές επικαιροποιήσεις του χωροταξικού σχεδιασμού στο νησί σε συνεργασία με τους μελετητές και τους αρμόδιους φορείς”.