Του Γιώργη Βουγιουκαλάκη*
Στις 27 Σεπτεμβρίου εκδηλώθηκε έκρηξη στον κεντρικό κρατήρα του ηφαιστείου Ontake της Ιαπωνίας. Καθώς η κορυφή του ηφαιστείου είναι πολυσύχναστος προορισμός περιπατητών, ήταν ένα όμορφο φθινοπωρινό Σάββατο και δεν υπήρξε προειδοποίηση από την Ιαπωνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (ΙΜΥ), την υπεύθυνη υπηρεσία για να εκδίδει σχετικές ενημερώσεις των πολιτών, η μικρή αυτή έκρηξη προκάλεσε το θάνατο πάνω από 40 επισκεπτών.
Από την επόμενη κιόλας ημέρα γίναμε αποδέκτες σειράς ερωτημάτων από πολίτες της Σαντορίνης, που εκφράζουν τη λογική ανησυχία αν κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί και στις Καμένες, το ενεργό ηφαιστειακό κέντρο του νησιού. Για να διασκεδάσουμε αυτές τις ανησυχίες, και να δώσουμε τις δυνατές απαντήσεις, σημειώνουμε τα παρακάτω:
Το ηφαίστειο Ontake έχει μια συμπεριφορά που διαφέρει σημαντικά από αυτή των ηφαιστειακών κέντρων των Καμένων. Αυτός είναι γενικός κανόνας, καθώς κάθε ηφαίστειο έχει το δικό του “χαρακτήρα” και “τρόπο” συμπεριφοράς, που οφείλεται σε πλήθος αιτίες οι οποίες είναι αδύνατο να αναλυθούν εδώ, που ισχύει και στην περίπτωσή μας.
Η τελευταία ηφαιστειακή έκρηξη του Ontake έλαβε χώρα το 1979-1980, και ήταν έντονα εκρηκτική, με παραγωγή 200.000 τόνων στάχτης. Η έκρηξη αυτή δεν είχε αξιόλογα πρόδρομα φαινόμενα επαναδραστηριοποίησης του ηφαιστείου: μια σχετικά ασυνήθιστη αύξηση της σεισμικότητας μερικές ημέρες πριν, και κυρίως συνεχείς σμηνοσεισμούς λίγες ώρες πριν την έκρηξη. Μετά το 1979-1980,στο ηφαίστειο καταγράφονται σύντομα επεισόδια ανησυχίας το 1991, 1992, 1995, 1996, 2003 και 2007, κυρίως με αύξηση της σεισμικότητας και σε 1-2 επεισόδια μικρής εκτόνωσης αερίων. Στα μέσα Σεπτεμβρίου του 2014 καταγράφεται ξανά μια αύξηση των σεισμών κοντά στο ηφαίστειο. Όπως δηλώνει η ΙΜΥ σήμερα, δεν παρατηρήθηκαν άλλα φαινόμενα που θα μπορούσαν να ερμηνευτούν ως πρόδρομα εκρήξεων. Είναι όμως πολύ νωρίς ακόμα για να μπορούμε να έχουμε μια αντικειμενική καθαρή επιστημονική εικόνα για το αν υπήρξαν πρόδρομα φαινόμενα, αν τα δίκτυα παρακολούθησης βρισκόταν σε πλήρη λειτουργία και μπορούσαν να τα καταγράψουν, και τέλος, αν οι υπεύθυνοι για την παρακολούθηση έκαναν σωστά τη δουλειά τους. Δεν γνωρίζουμε καν ακόμα το ακριβές είδος της έκρηξης: τα πρώτα στοιχεία δείχνουν ότι πρόκειται πιθανά για υδροθερμική έκρηξη, μια έκρηξη δηλαδή όπου δεν εμπλέκεται απ’ ευθείας το μάγμα, αλλά αυτό παρέχει τη θερμική ενέργεια για να υπερθερμανθεί ο υπερκείμενος σε αυτό ταμιευτήρας νερού, με αποτέλεσμα ο παραγόμενος ατμός να τινάξει τα πετρώματα που τον καλύπτουν. Τέτοιες εκρήξεις εμφανίζουν πράγματι κατά κανόνα μικρής έκτασης πρόδρομα φαινόμενα, συνήθως μόνο σεισμική διέγερση.
Αυτό όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία για εμάς, τους κατοίκους της Σαντορίνης και τους επισκέπτες της Νέας Καμένης, είναι ότι η ιστορία των ιστορικών εκρήξεων των Καμένων μας βεβαιώνει ότι τα πρόδρομα φαινόμενα για όλου του τύπου τις εκρήξεις στις Καμένες, από υδροθερμικές έως καθαρά ηφαιστειακές, ήταν έντονα και μάλιστα τεκμηριώνονται χωρίς ενόργανες παρατηρήσεις: οι σεισμοί, το “φούσκωμα” του ηφαιστείου ή η βύθιση των ακτών του, οι αλλαγές στη θερμοκρασία και τη χημική σύσταση των θερμών ρευστών που παράγει, παρατηρούνται από τους απλούς κατοίκους της Σαντορίνης εδώ και εκατοντάδες χρόνια σε κάθε έναρξη ηφαιστειακής δραστηριοποίησης, μήνες πριν από αυτήν. Σήμερα μάλιστα έχουμε και την πρώτη ενόργανη καταγραφή ηφαιστειακής ανησυχίας του χώρου το 2011-2012, όπου όλα τα δίκτυα παρακολούθησης κατέγραψαν σημαντικές αλλαγές για περίπου δύο έτη, με το γνωστό αίσιο τέλος της επιστροφής στην κατάσταση ηρεμίας από τα μέσα του 2012.
Η περίπτωση του Ontake δεν πρέπει να μας δημιουργεί ανησυχία για τη δυνατότητα πρόγνωσης των εκρήξεων! Πρέπει να μας θέτει σε εγρήγορση για τη διατήρηση, συντήρηση, και εύρυθμη λειτουργία των δικτύων παρακολούθησης του ηφαιστείου, καθώς και τη διαρκή εκτίμηση και ερμηνεία των καταγραφών αυτών των δικτύων, ώστε να εξαλείψουμε τον κίνδυνο να μην αντιληφθούμε έγκαιρα την επόμενη επαναδραστηριοποίηση!
* Ο Γιώργης Βουγιουκαλάκης είναι Δρ ηφαιστειολόγος ερευνητής του ΙΓΜΕ, Συντονιστής της Επιστημονικής Επιτροπής του ΙΜΠΗΣ, μέλος της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής για την Παρακολούθηση του Ηφαιστείου της Σαντορίνης.
