Σαντορίνη 9/7/1956 – Ο μεγάλος σεισμός

Σήμερα (9/7/21) συμπληρώνονται 65 χρόνια από τον μεγάλο σεισμό των 7,5 R που συντάραξε τη Σαντορίνη τα ξημερώματα της 9ης Ιουλίου του 1956, σκορπίζοντας τον θάνατο και προκαλώντας μεγάλες καταστροφές σε όλο το νησί.

Όπως είχε περιγράψει παλιότερα στο Atlantea ο καθηγητής σεισμολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Γενικός Γραμματέας του Ινστιτούτου Μελέτη και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ) κος Κώστας Παπαζάχος:

“Ο σεισμός της 9ης Ιουλίου 1956 (μέγεθος 7,5), που έλαβε χώρα στο ρήγμα της θαλάσσιας λεκάνης της νότιας Αμοργού, ήταν ο μεγαλύτερος σεισμός του 20ου αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη, από τα Ουράλια έως το Γιβραλτάρ και από τη Μάλτα έως τη Λαπωνία. Το έργο του κύριου σεισμού ολοκλήρωσε ο μετασεισμός (μέγεθος 6,9) που ακολούθησε 12 λεπτά αργότερα.

Οι δύο σεισμοί όχι μόνο σκότωσαν 53 άτομα και τραυμάτισαν περισσότερα από 100, αλλά δημιούργησαν ένα από τα μεγαλύτερα θαλάσσια κύματα βαρύτητας (τσουνάμι) στο Αιγαίο, το ύψος του οποίου το ύψος έφθασε τα 25m στη νοτιοανατολική ακτή της Αμοργού τα 20m στη βορειοδυτική ακτή της Αστυπάλαιας και τα 10m στη Φολέγανδρο.

Στη Σαντορίνη οι σημαντικότερες βλάβες παρατηρήθηκαν σε οικισμούς της καλδέρας (Οία, Φηρά, Ημεροβίγλι, κλπ.) και μικρότερες σε άλλους οικισμούς όπως στο Μεγαλοχώρι, τον Πύργο, την Επισκοπή Γωνιάς, κλπ.

Ο σεισμός αυτός αποτελεί την κορυφαία σεισμική δόνηση μιας από τις χειρότερες (από πλευράς σεισμικότητας) πενταετίες του ελληνικού χώρου (1953-1957), όπου είχαμε τη γένεση σειράς καταστρεπτικών σεισμών με μέγεθος συχνά πάνω από 7,0 (1953 –  Μ=7,2 στην Κεφαλλονιά, 1974 – Μ=7,0 στις Σοφάδες, 1956 – Μ=7,5 στην Αμοργό, 1957 – Μ=6,8 στο Βελεστίνο, 1957 – Μ=7,2 στη Ρόδο)”.

Ο “περίεργος” μετασεισμός
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ανάλυση του ισχυρού μετασεισμού των 6,9 βαθμών που ακολούθησε 12 λεπτά αργότερα, του οποίου οι επιπτώσεις ήταν σχετικά περιορισμένες, σε σύγκριση με τον κύριο σεισμό.

“Αν ο σεισμός αυτός ήταν ένας τυπικός μετασεισμός κοντά στον κύριο σεισμό, θα έπρεπε να είχε μακροσεισμική ένταση στην κλίμακα Μερκάλι (κλίμακα η οποία αποτυπώνει το βαθμό των βλαβών) περίπου 8 στη Σαντορίνη, δηλαδή να προκαλέσει πολύ βαριές βλάβες. Με δεδομένη, μάλιστα, την καταστροφή από τον πρώτο (κύριο) σεισμό (Μ=7,5), οι επιπτώσεις του μετασεισμού στη Σαντορίνη θα έπρεπε να είναι ακόμα πιο βαριές, στις ήδη καταπονημένες κατασκευές, προκαλώντας παρόμοιες βλάβες με τον κύριο σεισμό. Αντίθετα, θα έπρεπε να είχε μακροσεισμική ένταση 4 στην Κρήτη (δηλαδή αρκετά έντονα αισθητός, αλλά χωρίς βλάβες), λόγω της μεγάλης απόστασης (πάνω από 100 χιλιόμετρα). Κι όμως, οι διαθέσιμες καταγραφές των βλαβών, αλλά και οι μαρτυρίες των Σαντορινιών δείχνουν ότι ο μετασεισμός έγινε μεν έντονα αισθητός, αλλά είχε μακροσεισμική ένταση περίπου 6 στη Σαντορίνη και στην Ανάφη (μόνο ελαφρές βλάβες). Το περίεργο είναι ότι ο ίδιος μετασεισμός είχε την ίδια ένταση (ελαφρές βλάβες) και στο Ηράκλειο, δηλαδή 120 χιλιόμετρα μακριά από το επίκεντρο, έγινε δηλαδή πιο έντονα αισθητός στην Κρήτη από ότι θα γινόταν ένας συμβατικός μετασεισμός!” αναφέρεται σε άρθρο των κυρίων Κ. Παπαζάχου και Χ. Κκαλλά.

Ο μετασεισμός αυτός δεν ήταν ένας συνηθισμένος, επιφανειακός τεκτονικός σεισμός, αλλά ένας ισχυρός σεισμός βάθους, στα 140 χλμ κάτω από τη Σαντορίνη, στην καταδυόμενη (κάτω από το Αιγαίο) πλάκα της Μεσογείου. Το παρακάτω σχήμα αποτυπώνει τι συνέβη στις 9 Ιουλίου του 1956. Ο κύριος σεισμός (πράσινος κύκλος) έγινε μέσα στην πλάκα του Αιγαίου, σε μικρό βάθος (10-20 χιλιόμετρα) και κοντά στη Σαντορίνη, προκαλώντας βαριές βλάβες στο νησί. Ο μετασεισμός 12 λεπτά αργότερα (κόκκινος κύκλος) προκλήθηκε δυναμικά από τον κύριο σεισμό σε βάθος περίπου 140 χιλιομέτρων, στην πλάκα της Μεσογείου που βυθίζεται κάτω από το Αιγαίο, φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο σε παγκόσμιο επίπεδο.

Γιατί όμως ο μετασεισμός δεν έγινε έντονα αισθητός στη Σαντορίνη; Πώς “προστατεύτηκε” το νησί από το ηφαίστειο;

“Πέρα από το μεγάλο βάθος, τα κύματα πέρασαν από την περιοχή του μανδύα στην οποία γεννιέται το ηφαιστειακό μάγμα το οποίο τροφοδοτεί το ηφαίστειο. Το μάγμα έχει την ιδιότητα να απορροφά τα σεισμικά κύματα, κυρίως τα εγκάρσια που προκαλούν τις βλάβες στις κατασκευές (αφού είναι τα πιο ισχυρά). Δεν είναι, λοιπόν, υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι το ηφαίστειο “προστάτευσε” τη Σαντορίνη από το δεύτερο χτύπημα του Εγκέλαδου, δηλαδή ότι η ίδια αιτία που γεννάει το ηφαίστειο, είναι αυτή που περιόρισε σημαντικά τις επιπτώσεις του μετασεισμού στη Σαντορίνη! Αντίθετα, τα κύματα του ίδιου σεισμού ταξίδεψαν κατά μήκος της πλάκας της Μεσογείου, η οποία είναι πολύ πιο ψυχρή και “συμπαγής” και δεν απορροφά τη σεισμική ενέργεια, με τον ίδιο τρόπο που ο ήχος ταξιδεύει μέσα από τις κολώνες, τα δοκάρια και τους τοίχους των σπιτιών, επιτρέποντας να ακούμε στον 7ο όροφο μιας πολυκατοικίας τον ήχο που κάνει ένα τρυπάνι στο ισόγειο. Τα κύματα αυτά έφτασαν στην Κρήτη με μεγαλύτερο πλάτος από το συνηθισμένο (από ότι θα έφταναν αν προέρχονταν από ένα συνηθισμένο μετασεισμό), προκαλώντας πολύ πιο έντονες βλάβες από το αναμενόμενο”, εξηγούν οι κ.κ. Κ. Παπαζάχος και Χ. Κκαλλάς.

Ντοκιμαντέρ 5:12
Ο σεισμός της 9ης Ιουλίου 1956 ήταν ο μεγαλύτερος σεισμός του 20ου αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη και οι μνήμες όσων τον έζησαν παραμένουν νωπές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ με τίτλο 5:12, που επιμελήθηκαν οι Νίκος Κορακάκης και Λευτέρης Ζώρζος, με μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν το γεγονός και πλούσιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό.

Ταινία επικαίρων
Εικόνες από τη σεισμόπληκτη Σαντορίνη του 1956 περιλαμβάνονται σε ταινία επικαίρων που έφερε στη δημοσιότητα το “Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο”. Η ταινία παρουσιάζει τον τότε Πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή να αποβιβάζεται από αρματαγωγό στην Περίσσα, στις 14 Ιουλίου 1956, να επισκέπτεται χωριά της Σαντορίνης που έχουν πληγεί από τον σεισμό, να επιθεωρεί τις καταστροφές και να συνομιλεί με τοπικούς παράγοντες και με κατοίκους. Μπορείτε να την δείτε εδώ.

Ο Δήμος Θήρας για τη θλιβερή 65η επέτειο
“Η Δημοτική Αρχή και ο Δήμαρχος Θήρας Αντώνης Σιγάλας τιμούν την σημερινή ημέρα και υπόσχονται ότι με σεβασμό στη μνήμη όσων χάθηκαν τότε, θα λαμβάνουν κάθε ενδεικνυόμενο μέτρο προκειμένου να προστατεύσουν τη ζωή και την περιουσία των κατοίκων των νησιών μας από οποιαδήποτε μελλοντική απειλή. Η επέτειος του σεισμού του 1956 υπενθυμίζει σε όλους ότι η Θήρα και οι Θηραίοι πολίτες μόνο ενωμένοι επιτυγχάνουν τα μέγιστα”, τονίζει μεταξύ άλλων με ανακοίνωσή του ο Δήμος Θήρας.