Της Κλαίρης Παλυβού*
Το κείμενο και οι εικόνες είναι δημοσιευμένα στο Santorini Guidebook (κόκκινος οδηγός) 2012
Ο εντυπωσιακός βράχος του Σκάρου, που προεξέχει δυναμικά, σαν να θέλει να ξεκολλήσει απο τα τοιχώματα της καλντέρας, αποτελεί ένα απο τα πλέον χαρακτηριστικά τοπόσημα της Σαντορίνης, απ’ όπου κι αν ατενίζει κανείς το μοναδικό αυτό σύμπλεγμα νησιών και ηφαιστείων. Μόνη εμφανής ανθρώπινη παρουσία το ξωκκλήσι της Θεοσκέπαστης, προς τη μεριά της καλντέρας. Κι όμως, ο τόπος αυτός κάποτε φιλοξενούσε μια πολύβουη πολιτεία…
Η ιστορία του Σκάρου αρχίζει το 1207, μετά την εδραίωση της ενετικής κατοχής στην Θήρα και την ένταξη του νησιού στο Δουκάτο του Αιγαίου. Στον φυσικά οχυρό βραχώδη όγκο επέλεξαν οι νέοι άρχοντες να ιδρύσουν την πρωτεύουσά τους: εκεί έκτισαν το δουκικό παλάτι, τον καθεδρικό ναό (ντόμο) και έδρα του καθολικού επισκόπου του νησιού, μοναστήρια και αρχοντικές κατοικίες. Στα 1480, το νησί παραδίδεται στον Ντομένικο Πιζάνι, γιό του δούκα της Κρήτης, ως προίκα για το γάμο του με την κόρη του δούκα της Νάξου, πριγκίπισσα Φιορέντζα. Οι περιγραφές των εορτασμών που συνόδευαν την παράδοση του Κάστρου περιλαμβάνουν πολύτιμες μαρτυρίες για την εικόνα της πόλης. Περίπου εκατό χρόνια αργότερα το Δουκάτο του Αιγαίου περνάει πλέον στην κατοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Ο Σκάρος υφίσταται μεγάλες καταστροφές απο τον τρομερό σεισμό του 1650. Οι κάτοικοι αποφασίζουν τότε να εγκαταλείψουν το περιοριστικό και επικίνδυνο περιβάλλον του Κάστρου και τη δύσκολη ζωή που περιγράφουν πολλοί περιηγητές, και να ιδρύσουν νέο «μητροπολιτικό» κέντρο στα Φηρά. Η μετοίκηση ολοκληρώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα, μετά τον περιορισμό του πειρατικού κινδύνου. Το 1850, στη θέση της παλιάς ακμάζουσας πολιτείας υπάρχουν μόνο τάφοι και ορνιθοτροφεία, γράφει ο περιηγητής Leycester.
Ο πρωταγωνιστικός ρόλος της κοινότητας του Σκάρου στην πνευματική ζωή του νησιού την περίοδο της ακμής του διαφαίνεται από το πλήθος και τη σημασία των μονών που ιδρύθηκαν εντός του Κάστρου. Από τις παλαιότερες είναι η μονή Δομηνικανών μοναχών της Αγίας Αικατερίνης της Σιέννας, που ιδρύθηκε στα 1595 από τον Μαρίνο Δαργέντα, γόνο του εκλατινισμένου κλάδου της βυζαντινής αυτοκρατορικής οικογένειας των Αργυρών. Έντονη υπήρξε και η δραστηριότητα του τάγματος των Ιησουϊτών, όπως αποδεικνύει η λειτουργία σχολείου στο Σκάρο. Υπήρχαν επίσης ορθόδοξοι ναοί όπως της Αγίας Ειρήνης και της Αγίας Θεοδοσίας μπροστά από την πύλη του Κάστρου καθώς και η μονή Αγίου Νικολάου, που ιδρύθηκε το 1651 από την εξελληνισμένη λατινική οικογένεια των Γκύζη. Σ΄ αυτές τις μονές, καθολικές και ορθόδοξες, υπηρέτησαν ως μοναχοί γόνοι επιφανών οικογενειών της Θήρας.
Μια ανέλπιστη εικόνα της πόλης λίγο πριν την εγκατάλειψή της μας δίδει ένα σχέδιο της συλλογής Thomas Hope (1788) που φυλάσσεται στο Μουσείο Μπενάκη . Ο οικισμός παρουσιάζεται ως ένα πυκνοδομημένο σύνολο με φρουριακό χαρακτήρα. Το συνεχές μέτωπο των σπιτιών με τα ολιγάριθμα και μικρά ανοίγματα δημιουργεί ισχυρό οχυρωματικό περίβολο, ο οποίος προστατεύει τον οικισμό προς την πλευρά της μόνης δυνατής πρόσβασης, την ανατολική. Οι πύλες «έκλειναν όταν υπήρχε φόβος εχθρικής εισβολής», μας πληροφορεί ο F. Richard (1642), ενώ για μεγαλύτερη ασφάλεια στην πύλη οδηγούσε κινητή, ξύλινη γέφυρα τα θεμέλια της οποίας διακρίνονται ακόμα.
Στα λιγοστά ερείπια που απέμειναν από τις κατακρημνίσεις των βράχων βλέπει κανείς σήμερα κατάλοιπα από τοίχους, θόλους και στέρνες. Στα ερείπια αυτά ο χρόνος έχει σταματήσει στον 17ο αιώνα.
* Η Κλαίρη Παλυβού είναι καθηγήτρια αρχιτεκτονικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
[adrotate banner=”19″]
