Θέματα υγείας: Ο καρκίνος του προστάτη

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο

Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο συχνός καρκίνος σε άνδρες μέσης και μεγάλης ηλικίας στις περισσότερες ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες. Επιπλέον, είναι ο δεύτερος σε συχνότητα (μετά τον καρκίνο του πνεύμονα) ως αιτία θανάτου από καρκίνο στους άνδρες. Έχει υπολογιστεί ότι από τον γενικό πληθυσμό των ανδρών σε αυτές τις χώρες, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (περίπου 8%) θα αναπτύξουν στην διάρκεια της ζωής τους κλινικά σημαντικό καρκίνο του προστάτη, δηλαδή όγκο στον προστάτη τους που θα χρειαστεί αντιμετώπιση και παρακολούθηση. Ένα ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό (σχεδόν το 30% ! ) εκτιμάται ότι κατά την διάρκεια της ζωής τους θα εμφανίσουν καρκίνο του προστάτη, είτε κλινικά σημαντικό είτε μικροσκοπικό. Φτάνοντας πια στην ηλικία των 80 ετών, ένας άνδρας έχει περίπου 80% πιθανότητες να έχει καρκίνο του προστάτη, ακόμα και αν δεν το γνωρίζει.

Τι είναι ο προστάτης
Ο προστάτης είναι ένας αδένας του ανδρικού σώματος. Το μέγεθός του και το σχήμα του στους νέους άνδρες είναι παρόμοιο με αυτά ενός κάστανου. Βρίσκεται ακριβώς κάτω από την ουροδόχο κύστη. Μέσα από τον προστάτη περνά το αρχικό τμήμα της ουρήθρας, του σωλήνα δια μέσου του οποίου βγαίνουν τα ούρα από την ουροδόχο κύστη. Ο προστάτης παράγει ένα υγρό το οποίο αποτελεί συστατικό του σπέρματος. Τα πιο συνηθισμένα νοσήματα του προστάτη είναι η καλοήθης υπερπλασία, οι λοιμώξεις και φλεγμονές (προστατίτιδες) καθώς και ο καρκίνος.

Τι είναι ο καρκίνος
Καρκίνος είναι, κατ’ ουσίαν, ο ανώμαλος πολλαπλασιασμός κάποιων κυττάρων του ανθρώπινου σώματος. Αυτά τα κύτταρα, σε ό,τι αφορά τα λεγόμενα συμπαγή όργανα, μπορεί σταδιακά να σχηματίσουν έναν όγκο. Καθώς ο όγκος μεγαλώνει σε μέγεθος (α) καταστρέφει το όργανο στο οποίο δημιουργήθηκε, ενώ (β) σταδιακά επεκτείνεται στα γύρω όργανα. Επιπλέον, μπορεί να προσβάλλει απομακρυσμένα όργανα, να δημιουργήσει, δηλαδή, (γ) μεταστάσεις. Η εξάπλωση ενός καρκίνου επηρεάζει τις λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος και επιφέρει συχνά θανατηφόρες επιπλοκές.

Στην περίπτωση του προστάτη, το είδος καρκίνου που παρουσιάζεται είναι, σχεδόν πάντοτε, αδενοκαρκίνωμα, αφού ο ίδιος ο προστάτης είναι αδένας του αναπαραγωγικού συστήματος. Εδώ, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι στις περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη, αυτός δεν είναι κλινικά σημαντικός.

Εξηγώντας πώς είναι δυνατόν ένας καρκίνος να μην είναι κλινικά σημαντικός
Από την εμπειρία και την έρευνα γνωρίζουμε ότι οι περισσότεροι όγκοι του προστάτη θα παραμείνουν μικροί. Κατά συνέπεια δεν θα επηρεάσουν τον αδένα, δεν θα δώσουν συμπτώματα και δεν θα απειλήσουν την ζωή. Ας θυμηθούμε εδώ τα στατιστικά στοιχεία της εισαγωγής: αν τα πράγματα ήταν διαφορετικά, το 30% όλων των ανδρών θα πέθαιναν από καρκίνο του προστάτη! Ωστόσο και πάλι, οι άνδρες που θα παρουσιάσουν κλινικά σημαντικό καρκίνο στον προστάτη είναι πάρα πολλοί: 8% όλων των ανδρών.

Παράγοντες επικινδυνότητας:

• Ηλικία: Η νόσος εμφανίζεται σπάνια σε ηλικία μικρότερη των 50 ετών. Μετά, δε, από τα 60 έτη, η συχνότητά της αυξάνεται κατά πολύ.
• Φυλή: Η λευκή φυλή έχει την δεύτερη μεγαλύτερη συχνότητα σε περιστατικά καρκίνου του προστάτη, μετά την μαύρη φυλή. Στον αντίποδα, Κινέζοι και Ιάπωνες έχουν την μικρότερη συχνότητα.
• Οικογενειακό ιστορικό: Αν κάποιος άνδρας συγγενής πρώτου βαθμού είχε ιστορικό νόσου, η πιθανότητα για τους λοιπούς άνδρες της οικογένειας να νοσήσουν, αυξάνεται κατά 2,5 φορές.
• Ορμόνες: Αν και υπάρχει συσχέτιση της ανδρικής ορμόνης τεστοστερόνη με την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου στον προστάτη, ακόμα δεν είναι ξεκάθαρο πώς ακριβώς συμβαίνει αυτό.
• Δυτικού τύπου δίαιτα: Δηλαδή πλούσια σε ζωϊκά λίπη, κρέας, πρωτεΐνες, επεξεργασμένους υδατάνθρακες και φτωχή σε λαχανικά, χορταρικά, φρούτα, καρπούς. Υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν ότι αυτός ο τρόπος διατροφής, που δυστυχώς επικράτησε και στην Ελλάδα, αυξάνει τον κίνδυνο.

Ποια είναι τα συμπτώματα του καρκίνου
Ένας μικρός όγκος στον προστάτη μπορεί να μην έχει κανένα σύμπτωμα. Όταν υπάρχουν συμπτώματα, αυτά μοιάζουν με της καλοήθους υπερπλασίας (συχνουρία, νυκτουρία, δυσκολία να αρχίσει η ούρηση, μειωμένη ροή ούρων, αίσθημα ατελούς κένωσης της κύστης, επιτακτικότητα κλπ). Άλλα συμπτώματα που μπορεί να εμφανίζονται σε πιο προχωρημένο στάδιο νόσου είναι: η αιματουρία, η αιμοσπερμία, ο πόνος χαμηλά στην κοιλιά ή κατά την διάρκεια της ούρησης, η ακράτεια ούρων, ο πόνος στο έντερο, η δυσκοιλιότητα, οι πόνοι στα οστά κά. Τονίζεται ότι κανένα από όλα αυτά δεν είναι «ειδικό» σύμπτωμα του καρκίνου, αφού συνηθέστερα εμφανίζονται σε άλλες καταστάσεις όπως η καλοήθης υπερπλασία και οι φλεγμονές/λοιμώξεις.

Προσυμπτωματικός έλεγχος
Ο καρκίνος του προστάτη είναι νόσος που μπορεί να διαγνωστεί σε πολύ πρώιμο στάδιο, γεγονός που αφήνει μεγάλες πιθανότητες για αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Την επανάσταση σε αυτόν τον τομέα έφερε η ανακάλυψη προ περίπου 35 ετών ότι ένα συστατικό του σπέρματος, το PSA (ειδικό προστατικό αντιγόνο), που μπορεί να ανιχνευτεί και σε δείγματα αίματος, σχετίζεται με την ύπαρξη παθήσεων του προστάτη. Το PSA παράγεται και από τον υγιή προστάτη, οπότε δεν είναι «καρκινικός δείκτης». Ωστόσο, αυξάνεται περισσότερο σε οξεία φλεγμονή και καρκίνο. Αν και διερευνώνται και άλλες ουσίες ως πιθανοί «καρκινικοί δείκτες», επί του παρόντος συνιστάται η πραγματοποίηση αιματολογικής εξέτασης PSA μία φορά τον χρόνο ακόμα και αν ο άντρας δεν παρουσιάζει κανένα από τα συμπτώματα που περιγράφηκαν πιο πάνω. Όπως τονίστηκε στην προηγούμενη δημοσίευση, μετά την ηλικία των 50 ετών, συνιστάται οι άντρες να επισκέπτονται ουρολόγο μία φορά τον χρόνο.

Αν ο άνδρας έχει οικογενειακό ιστορικό καρκίνου προστάτη σε συγγενή 1ου βαθμού, ο πρώτος έλεγχος πρέπει να γίνεται σε ηλικία 45 ετών. Ο ουρολόγος θα εκτιμήσει την τιμή του PSA και θα την συγκρίνει με τιμές προηγούμενων ετών. Θα λάβει ιστορικό και θα κάνει εξέταση του προστάτη (ψηλάφηση του αδένα από το ορθό). Με βάση όλα τα στοιχεία, θα κρίνει αν και πότε ο άνδρας θα χρειαστεί περαιτέρω διερεύνηση, καθώς και τον χρόνο πραγματοποίησης του επόμενου ελέγχου του.

Διάγνωση
Όταν οι τιμές του PSA είναι υψηλές ή ανεβαίνουν γρήγορα, καθώς και όταν υπάρχει εύρημα ύποπτο όγκου από την ψηλάφηση του προστάτη, συνιστάται έλεγχός του με διορθική βιοψία. Ο ρόλος του ειδικού ιατρού είναι πολύ σημαντικός, αφού καλείται να ξεχωρίσει πότε η βιοψία είναι πραγματικά απαραίτητη.

Η διάγνωση τυχόν ύπαρξης καρκίνου μπορεί να γίνει μόνο με ανίχνευση καρκινικών κυττάρων από το ίδιο το όργανο και με κανέναν άλλον τρόπο! Κάποιες φορές, επίσης, καρκινικά κύτταρα μπορεί να βρεθούν και σε ιστολογική εξέταση μετά από επεμβάσεις που γίνονται για την αντιμετώπιση της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη, πχ. διουρηθρική προστατεκτομή. Σε κάθε περίπτωση, το τι θα πρέπει να κάνει ο άνδρας κατόπιν, εξαρτάται από μιά σειρά παραγόντων όπως η «επιθετικότητα» του καρκίνου, το μέγεθός του, η τιμή του PSA, τα ευρήματα κάποιων άλλων εξετάσεων που πιθανώς ζητηθούν, η ηλικία του άνδρα, η γενικότερη κατάσταση της υγείας του.

Θεραπευτικές επιλογές
Σε αρκετές περιπτώσεις (πχ. πολύ μικροί ή ελάχιστα «επιθετικοί» όγκοι), η όποια θεραπεία αναβάλλεται έως ότου υπάρχουν ενδείξεις δραστηριοποίησης του όγκου. Σε άνδρες μεγάλης ηλικίας ή με σημαντικά προβλήματα υγείας ή με πολύ προχωρημένη νόσο μπορεί να συστηθεί προσεκτική παρακολούθηση. Σε περιπτώσεις που αυτό είναι δυνατόν, γίνεται ριζική αφαίρεση του προστάτη, επέμβαση που είναι πιθανόν να λύσει το πρόβλημα οριστικά. Πολύ καλά αποτελέσματα μπορεί να έχει η ακτινοθεραπεία του προστάτη και μία παραλλαγή αυτής, η βραχυθεραπεία. Σε μικρούς όγκους μπορεί να εφαρμοστούν λιγότερο επεμβατικές μέθοδοι όπως κρυοθεραπεία ή υπέρηχοι υψηλής έντασης (HIFU). Σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις μπορεί να γίνει ορμονική θεραπεία ή συνδυασμός αυτής με ακτινοβολία. Σε κάποιες περιπτώσεις, τέλος, μπορεί να απαιτείται χημειοθεραπεία.

Κάθε μέθοδος έχει τις ενδείξεις της, τις αντενδείξεις της, τις πιθανές επιπλοκές της. Ο ειδικός γιατρός είναι αυτός που θα εξηγήσει όλες τις παραμέτρους των επιλογών, θα καθοδηγήσει τον άνδρα στα διάφορα στάδια της θεραπείας του και θα θέσει το πλαίσιο της παρακολούθησης της νόσου μετά από την όποια θεραπεία.

Συμπεράσματα
Ο καρκίνος του προστάτη είναι πολύ συχνός στους άνδρες μεγάλης και αρκετά συχνός στους άνδρες μέσης ηλικίας. Μπορεί να μην έχει κανένα σύμπτωμα, γι΄αυτό είναι καλό οι άνδρες (ειδικά οι μέσης ηλικίας) να ελέγχονται με PSA και από ουρολόγο μία φορά τον χρόνο. Η ανεύρεση ενός μικρού όγκου, ειδικά σε γηραιότερους άνδρες, συχνά δεν απαιτεί άμεσα κάποια θεραπεία. Η έγκαιρη διάγνωση προσφέρει πολλές θεραπευτικές επιλογές που μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στην ίαση, ωστόσο και σε πιο προχωρημένο στάδιο της νόσου υπάρχει δυνατότητα αντιμετώπισης του καρκίνου και των επιπλοκών του.

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης

Πηγή εικόνων: www.cancer.gov