Μ. Καφούρος: Το ηφαίστειο χρειάζεται σεβασμό, παρακολούθηση και προετοιμασία για κάθε πιθανό κίνδυνο

Με αφορμή τη συζήτηση του τελευταίου διαστήματος γύρω από το ηφαίστειο της Σαντορίνης και την επιστημονική του παρακολούθηση, ο Μάρκος Καφούρος, Γεωπόνος – MSc Διαχείρισης Κρίσεων & Φυσικών καταστροφών, παραθέτει παρακάτω τις προσωπικές του σκέψεις και εμπειρίες από μια κρίσιμη στιγμή για το νησί, κατά την ηφαιστειακή κρίση του 2011-2012.

Ο κος Καφούρος είναι πρόεδρος της Ένωσης Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων και την περίοδο 2011-2019 διετέλεσε Αντιδήμαρχος Θήρας, υπεύθυνος για θέματα πολιτικής προστασίας.

“Το γεγονός ότι η τελευταία έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης έλαβε χώρα το μακρινό 1950 και για πολλές δεκαετίες αυτό βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας, οδήγησε την Πολιτεία αλλά και τους κατοίκους της Σαντορίνης σε έναν μακρύ εφησυχασμό. Ο ηφαιστειακός κίνδυνος δεν αναφερόταν σε κανένα εγχειρίδιο της Πολιτικής Προστασίας και κατά συνέπεια κανένα μέτρο πρόληψης δεν τηρείτο έναντι του κινδύνου αυτού. Η κατάσταση για πολλές δεκαετίες ήταν τραγική.

• Ο όποιος επιστημονικός εξοπλισμός πρόγνωσης και παρακολούθησης υπήρχε, ήταν αποσπασματικός και πρωτοβουλία μεμονωμένων επιστημόνων, οι οποίοι κυριολεκτικά παρακαλούσαν για εξεύρεση πόρων, την Πολιτεία ή τους τοπικούς φορείς, προκειμένου να τον διατηρήσουν σε λειτουργική κατάσταση.
• Το ηφαίστειο αντιμετωπιζόταν ως προορισμός αναψυχής, αφού αποτελούσε καθημερινό προορισμό για χιλιάδες τουρίστες, χωρίς καμία υποδομή και χωρίς κανένα  στοιχειώδες μέσον προστασίας για τους επισκέπτες του. Για πολλά χρόνια στερούνταν ακόμη κι ενός στοιχειώδους στεγάστρου για τους επισκέπτες.
• Η ραγδαία τουριστική ανάπτυξη είχε ως επακόλουθο την άναρχη και ραγδαία δόμηση του νησιού από άκρη σε άκρη και κυρίως στα επικίνδυνα πρανή της καλδέρας, σε όλο το μήκος της, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο πιθανός κίνδυνος από μια σεισμική δραστηριότητα ή την εκτόξευση βολίδων σε μια ενεργοποίηση του ηφαιστείου.
• Το σημαντικότερο δε, η απρονοησία για σχέδια πολιτικής προστασίας και για πύλες διαφυγής από το νησί, σε περίπτωση που η ηφαιστειακή δραστηριότητα της Καμένης θα ακύρωνε τη λειτουργία του λιμένα του Αθηνιού και του αεροδρομίου, με κίνδυνο να εγκλωβιστούν ειδικά τους θερινούς μήνες εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, επισκέπτες, εποχιακά εργαζόμενοι και μόνιμοι κάτοικοι.

Διαφήμιση

Χρειάστηκε να φθάσουμε στη σοβαρή ηφαιστειακή κρίση της περιόδου 2011-2012, λίγο πριν το μάγμα φθάσει στην επιφάνεια του εδάφους, για να αντιληφθούν τόσο η Πολιτεία, όσο και η τοπική κοινωνία, φορείς και κάτοικοι, ότι το ηφαίστειο δεν αποτελεί απλά έναν εκδρομικό προορισμό, αλλά αποτελεί και μια σοβαρή απειλή για τον άνθρωπο και ολόκληρο το νησί.

• Από τον Ιανουάριο του έτους 2011 και μέχρι τον Μάιο του 2012, καταγράφηκαν σημαντικές μεταβολές στα υπό παρακολούθηση μεγέθη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, όπως τη σεισμικότητα, την παραμόρφωση του τοπογραφικού ανάγλυφου, τη θερμική κατάσταση, και τον χημισμό θερμών ρευστών και εδαφικών αερίων. Με βάση τις καταγραφές των εγκατεστημένων δικτύων παρακολούθησης, οι μεταβολές αυτές ήταν εκτός των ορίων τα οποία είχαν οριστεί ως “φυσιολογική κατάσταση” του ηφαιστειακού κέντρου των Καμένων και της ευρύτερης περιοχής της καλδέρας.
• Η έντονη σεισμικότητα διήρκεσε περισσότερο από ένα έτος, και η συγκέντρωση της μεγάλης πλειοψηφίας των επικέντρων των σεισμικών γεγονότων, εντοπίζεται κατά μήκος της “γραμμής Καμένης”, με διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ, ζώνη στην οποία εκδηλώθηκαν οι πόροι όλων των υποβρύχιων και χερσαίων ενδοκαλδερικών ιστορικών ηφαιστειακών δράσεων.
• Η πιο σεισμικά ενεργή περίοδος της ηφαιστειακής κρίσης του 2011 ήταν από 23 έως 28 Ιανουαρίου 2012, περίοδος που ενεργοποιήθηκε και η περιοχή των Χριστιανών και  σημειώθηκαν οι μεγαλύτεροι σεισμοί στην ευρύτερη περιοχή από το 1956, με μέγεθος  5,1 στις 26 Ιανουαρίου και 5,2 στις 27 Ιανουαρίου και οι οποίοι ακολουθήθηκαν από μεγάλο αριθμό μετασεισμών.
• Για ενάμιση περίπου χρόνο η Σαντορίνη ήταν στο επίκεντρο ενδιαφέροντος και αποτέλεσε σημείο συνάντησης κορυφαίων επιστημόνων από όλον τον κόσμο, κυρίως Ιταλών, Βρετανών και Αμερικάνων.
• Η τοπική κοινωνία συνειδητοποίησε το μέγεθος του προβλήματος και οι αίθουσες του νησιού απεδείχθησαν εξαιρετικά μικρές για να χωρέσουν τους κατοίκους που μαζικά συνέρρεαν για να ακούσουν, με αγωνία, τους ειδικούς επιστήμονες.
• Επιστημονικά όργανα παρακολούθησης της ηφαιστειακής δραστηριότητας   στάλθηκαν από το εξωτερικό και η Σαντορίνη απέκτησε ίσως το πιο πυκνό δίκτυο ηφαιστειακής πρόγνωσης σε παγκόσμιο επίπεδο.
• Το γραφείο Πολιτικής Προστασίας του Δήμου Θήρας αποκτά τα πρώτα μνημόνια ενεργειών (χρησιμοποιώντας την εμπειρία ξένων χωρών), σε περίπτωση ηφαιστειακής δραστηριότητας.
• Ειδικοί επιστήμονες από το Ινστιτούτο Παρακολούθησης του Ηφαιστείου της Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ), σε συνεργασία με τον Δήμο Θήρας, διοργανώνουν ξεχωριστές  ενημερωτικές ημερίδες με εκπαιδευτικούς, μαθητές και φορείς.
• Ο Δήμος Θήρας ξεκινάει τις προσπάθειες για τη σύνταξη μελέτης κατασκευής προβλητών έκτακτης ανάγκης, στο Κολούμπο και στη Βλυχάδα καθ’ υπόδειξη των ξένων ειδικών.
• Η πολιτεία αντιλαμβανόμενη τη σοβαρότητα της κατάστασης, μετά από εισήγηση του ΟΑΣΠ, στις 3 Φεβρουαρίου του 2012 συγκροτεί την 18μελή Ειδική Επιστημονική  Επιτροπή Παρακολούθησης του Ηφαιστείου της Σαντορίνης (Ε.Ε.Ε.Π.Η.Σ), αποτελούμενη από ειδικούς επιστήμονες, μεταξύ των οποίων και τα στελέχη του ΙΜΠΗΣ και εξασφαλίζει τα απαραίτητα κονδύλια για τη λειτουργία της, με σκοπό την ενδελεχέστερη παρακολούθηση, καταγραφή και αξιολόγηση των φαινομένων.
• Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, στο πλαίσιο του προγραμματισμού έργων και δράσεων για την αντιμετώπιση κινδύνων από ενδεχόμενη ηφαιστειακή έκρηξη στη Σαντορίνη, ζήτησε στις 28/2/2012 μέσω του μόνιμου εκπροσώπου της στην (Ε.Ε.Ε.Π.Η.Σ.) την ανάλυση κινδύνου, για όλους τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από ενδεχόμενη ηφαιστειακή έκρηξη σύμφωνα με τα σενάρια επαναδραστηριοποίησης του ηφαιστείου (πιθανότερο και ακραίο).
• Η Ειδική Επιστημονική Επιτροπή Παρακολούθηση Ηφαιστείου αντικαταστάθηκε με την Μόνιμη Επιστημονική Επιτροπή Παρακολούθησης του Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου (ΜΕΕΠΕΗΤ), του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ) με διευρυμένο αντικείμενο της παρακολούθηση και την ανάλυση κινδύνου για όλα τα ηφαιστειακά κέντρα του Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου.
• Στη βάση των προτάσεων της (Ε.Ε.Ε.Π.Η.Σ.), η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (ΓΓΠΠ) εξέδωσε σχέδιο για την αντιμετώπιση συνεπειών από πιθανή ενεργοποίηση του ηφαιστείου της Σαντορίνης, με την κωδική ονομασία “Τάλως”. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα ως φαινόμενο εντάσσεται πλέον στην κατηγορία των φυσικών καταστροφών του “Γενικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας με την συνθηματική λέξη Ξενοκράτης”, κάτι που αποτελούσε πάγιο αίτημα της επιστημονικής κοινότητας τα τελευταία χρόνια.

Η ηφαιστειακή κρίση της περιόδου 2011-2012 λειτούργησε ως ευκαιρία για την πρόληψη και την προετοιμασία, έναντι του ηφαιστειακού κινδύνου. Τα επιστημονικά όργανα παρακολούθησης της ηφαιστειακής δραστηριότητας που στάλθηκαν από το εξωτερικό, θωράκισαν το νησί σε επίπεδο πρόληψης. Τα όργανα αυτά όμως πρέπει αφενός να συντηρούνται και αφετέρου να ανανεωθούν με πιο σύγχρονα μέσα.

Σίγουρα πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη, το σημαντικότερο όμως είναι, η όποια ηφαιστειακή ηρεμία να μην λειτουργήσει ως παράγοντας εφησυχασμού και αδιαφορίας. Το ηφαίστειο είναι εκεί, συγκατοικεί με τους Σαντορινιούς, έχοντας τα θετικά του και τα αρνητικά του.

Τα γεωλογικά δεδομένα δείχνουν ότι τυχόν έξαρση του ηφαιστείου σήμερα θα οδηγούσε πιθανότατα σε μία ιστορική έκρηξη, τύπου Καμένης.

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης χρειάζεται σεβασμό, συνεχή επιστημονική παρακολούθηση και προετοιμασία τόσο από την Πολιτεία, όσο και από την τοπική κοινωνία για την αντιμετώπιση κάθε πιθανού κινδύνου.”