Το Νόμπελ Ιατρικής σε τρεις επιστήμονες που ανακάλυψαν τον ιό της ηπατίτιδας C

Με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής/Φυσιολογίας τιμήθηκαν από κοινού ο Βρετανός Michael Houghton και οι Αμερικανοί Harvey J. Alter και Charles M. Rice για “την ανακάλυψη του ιού της ηπατίτιδας C”. Όπως ανακοίνωσε η επιτροπή απονομής των Νόμπελ, οι τρεις επιστήμονες επιβραβεύονται για την “αποφασιστική συμβολή τους στον αγώνα για την καταπολέμηση της ηπατίτιδας, ένα μεγάλο παγκόσμιο πρόβλημα υγείας, που προκαλεί κίρρωση και καρκίνο του ήπατος”.

Ο Καθηγητής της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής και Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Θάνος Δημόπουλος συνοψίζει την παραπάνω ανακοίνωση.

Η ηπατίτιδα (φλεγμονή του ήπατος) προκαλείται κυρίως από ιογενείς λοιμώξεις, και ακολούθως από κατάχρηση αλκοόλ, περιβαλλοντικές τοξίνες και αυτοάνοσες παθήσεις.

Τη δεκαετία του 1940 διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν δύο κύριοι τύποι ιογενούς ηπατίτιδας. Πρόκειται αφενός για την ηπατίτιδα A, η οποία μεταδίδεται με μολυσμένο νερό ή φαγητό και γενικά δεν έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις μετά την πάροδο της οξείας φάσης της λοίμωξη. Αφετέρου, ο δεύτερος τύπος μεταδίδεται μέσω του αίματος και των σωματικών υγρών και έχει λανθάνουσα και χρονίζουσα πορεία, ενώ μπορεί να οδηγήσει σε ηπατική κίρρωση και ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα. Αυτός ο τύπος ηπατίτιδας σχετίζεται με σημαντική νοσηρότητα και θνητότητα και ευθύνεται για περισσότερο από 1 εκατομμύριο θανάτους ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο. Επομένως, γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για μείζον διεθνές πρόβλημα δημόσιας υγείας, αντίστοιχης βαρύτητας με τη λοίμωξη HIV και τη φυματίωση.

Τη δεκαετία του 1960 ο Baruch Blumberg αναγνώρισε τον ιό της ηπατίτιδας Β ως υπεύθυνο για σημαντικό μέρος των περιπτώσεων ιογενούς ηπατίτιδας που μεταδίδεται μέσω του αίματος. Αυτή η ανακάλυψη οδήγησε στη δημιουργία διαγνωστικών δοκιμασιών για τη διάγνωση καθώς και εμβολίου για την πρόληψη της λοίμωξης. Ο Blumberg τιμήθηκε για τη συνεισφορά του με το Βραβείο Νόμπελ στη Φυσιολογία ή Ιατρική το 1976.

Την ίδια χρονική περίοδο, ο Harvey J. Alter και η ομάδα του μελετούσε την επίπτωση της ηπατίτιδας σε ασθενείς που λάμβαναν μεταγγίσεις αίματος στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (NIH) των ΗΠΑ. Παρατήρησε ότι παρόλο που οι περιπτώσεις ιογενούς ηπατίτιδας μειώθηκαν χάρη στη δυνατότητα ανίχνευσης της ηπατίτιδας B στους υποψήφιους αιμοδότες, ένα σημαντικό ποσοστό των περιπτώσεων ιογενούς ηπατίτιδας μετά από μετάγγιση αίματος δε μπορούσε να αποδοθεί ούτε στην ηπατίτιδα Β ούτε στην ηπατίτιδα Α. Ετσι, προσδιόρισε μια νέα μορφή ηπατίτιδας που ονομάστηκε αρχικά ούτε-Α ούτε-Β ηπατίτιδα.

Για περισσότερο από μια δεκαετία ο μυστηριώδης παράγοντας που προκαλεί ηπατίτιδα παρέμεινε απροσδιόριστος. Ο Michael Houghton και οι συνεργάτες του κατάφεραν με μια πρωτοποριακή για την εποχή μέθοδο να αναγνωρίσουν τμήματα του ιικού γενετικού υλικού που κωδικοποιούσαν για την παραγωγή ιικών πρωτεϊνών. Ο νέος ιός με γενετικό υλικό RNA ανήκε στην οικογένεια των Flavivirus και ονομάστηκε ιός της ηπατίτιδας C. Η παρουσία αντισωμάτων έναντι του ιού σε ασθενείς με χρόνια ηπατίτιδα υποστήριξε τη θεωρία ότι αυτός ο ιός ευθύνεται για τη νόσο του ήπατος.

Ακολούθως, ο Charles M. Rice και οι συνεργάτες ανέλυσαν ενδελεχώς το γενετικό υλικό του ιού της ηπατίτιδας C και απέδειξαν ότι ο συγκεκριμένος ιός ήταν ικανός να αναπαραχθεί και να προκαλέσει λοίμωξη και μακροχρόνιες επιπλοκές σε ζωικό μοντέλο χιμπατζή. Αυτό αποτέλεσε και την τελική απόδειξη ότι ο ιός της ηπατίτιδας C ήταν υπεύθυνος για σημαντικό μέρος των μέχρι πρότινος ανεξήγητων περιπτώσεων ηπατίτιδας κατόπιν μετάγγισης αίματος.

Οι ανακαλύψεις των τριών φετινών νικητών οδήγησαν στην παραγωγή ειδικών και ευαίσθητων δοκιμασιών ανίχνευσης του ιού της ηπατίτιδας C στο αίμα και στα παράγωγά του ώστε σε συνδυασμό με τον έλεγχο για άλλες ηπατίτιδες και HIV να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος λοίμωξης κατά τη διάρκεια μεταγγίσεων παγκοσμίως. Η ηπατίτιδα C παραμένει μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκοσμίως, ωστόσο η ανακάλυψη νέων φαρμάκων προσφέρει ελπίδα με στόχο την εξάλειψη της νόσου.

Έως σήμερα, είχαν απονεμηθεί 110 Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας, αρχής γενομένης από το 1901. Μόνο εννέα χρονιές δεν απονεμήθηκε το Νόμπελ, κυρίως λόγω του πρώτου και του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Από τα 110 Νόμπελ, τα 39 απονεμήθηκαν σε έναν επιστήμονα, τα 33 σε δύο μαζί, ενώ τα 38 σε τρεις. Συνολικά, έχουν τιμηθεί 219 επιστήμονες, εκ των οποίων ο νεότερος ήταν 32 ετών (το 1923) και ο γηραιότερος 87 ετών (το 1966). Από τους 219, μόνο 12 ήταν γυναίκες και από αυτές μόνο μία ήταν αυτή που δεν το μοιράστηκε με άλλους συναδέλφους της.

Κανένας έως σήμερα δεν έχει πάρει Νόμπελ Ιατρικής/Φυσιολογίας πάνω από μία φορά, ενώ δύο φορές το έχουν μοιραστεί παντρεμένα ζευγάρια επιστημόνων (το 1947 και το 2014). Μία και μοναδική φορά ένας Νομπελίστας Ιατρικής, το 1939, υποχρεώθηκε από τον Χίτλερ να αρνηθεί το βραβείο.

Η πιο διάσημη περίπτωση επιφανούς επιστήμονα που δεν πήρε το Νόμπελ Ιατρικής, είναι του Αυστριακού “πατέρα” της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ, ο οποίος προτάθηκε ούτε μία, ούτε δύο, αλλά 32 φορές! Αλλά κάθε φορά προτιμήθηκε κάποιος άλλος. Τελικά η επιτροπή απονομής των Νόμπελ αποφάσισε ότι πλέον δεν θα εξέταζε άλλη υποψηφιότητα του Φρόιντ, με το σκεπτικό ότι το έργο του δεν είχε αποδεδειγμένη επιστημονική αξία. Το 1936 ο Ρομέν Ρολάν πρότεινε τον Φρόιντ για το Νόμπελ Λογοτεχνίας (μιας και ο τελευταίος έγραφε πολύ ωραία), αλλά και πάλι εις μάτην.

Οι υποψηφιότητες για τα Νόμπελ κρατιούνται μυστικές για 50 χρόνια. Το βραβείο συνοδεύεται από το ποσό των εννέα εκατομμυρίων σουηδικών κορωνών.