White Island και Σαντορίνη: Τι πρέπει και τι δεν πρέπει να συγκρίνουμε

Του Γιώργη Βουγιουκαλάκη*

Πριν λίγες ημέρες (9/12/19), εκδηλώθηκε μια έκρηξη στο ηφαίστειο White Island της Νέας Ζηλανδίας, η οποία βρέθηκε στο επίκεντρο της προσοχής των μέσων πληροφόρησης γιατί προκάλεσε 15 (ίσως 17) νεκρούς και 30 τραυματίες, οι περισσότεροι από αυτούς βαριά τραυματισμένοι.

Το White Island είναι το πιο ενεργό ηφαίστειο της Νέας Ζηλανδίας, μιας χώρας με πολλά μεγάλα και ενεργά ηφαίστεια. Ουσιαστικά το ηφαίστειο αυτό βρίσκεται διαρκώς εν ενεργεία τουλάχιστον τα τελευταία 50 χρόνια, με πλήθος επικίνδυνων, κυρίως υδροθερμικών εκρήξεων όπως και αυτή της 9ης Δεκεμβρίου 2019. Κατά τις εκρήξεις αυτές το λιωμένο πέτρωμα (μάγμα) δεν συμμετέχει το ίδιο στην έκρηξη ούτε εξέρχεται στην επιφάνεια. Παρέχει μόνο τη θερμική ενέργεια στο νερό που βρίσκεται βαθιά στον κρατήρα να τινάξει τα υπερκείμενα πετρώματα, τροφοδοτώντας πολύ επικίνδυνα σύννεφα στάχτης και ατμού, τα οποία είναι θανατηφόρα σε αποστάσεις συνήθως μέχρι και 2-3 χιλιομέτρων από τον κρατήρα. Είναι από την κατηγορία των ηφαιστειακών επεισοδίων για τα οποία πολύ δύσκολα μπορεί να υπάρξει ακριβής βραχυπρόθεσμη πρόβλεψη, σε επίπεδο έστω ωρών. Για το λόγο αυτό όταν αναμένεται μια τέτοια συμπεριφορά του ηφαιστείου, τα ενδεδειγμένα μέτρα προστασίας είναι η απαγόρευση της πρόσβασης στην περιοχή όπου πιθανά θα εκδηλωθούν τέτοιες εκρήξεις.

Δεν γνωρίζουμε, ούτε επιτρέπεται σε τέτοιες καταστάσεις να σχολιάσουμε, το γιατί δεν υπήρξε τέτοια απαγόρευση της πρόσβασης στο White Island, ενώ το επίπεδο συναγερμού της κατάστασης του ηφαιστείου βρισκόταν στο πορτοκαλί (αναμενόμενες εκρήξεις). Αυτό αφορά τις κρατικές υπηρεσίες της χώρας και πιστεύουμε ότι θα μελετήσουν το συμβάν και θα εξάγουν τα αντίστοιχα συμπεράσματα για να μην επαναληφθεί κάτι τέτοιο.

Θεωρούμε όμως ότι επιβάλλεται να σχολιάσουμε ορισμένες αναφορές και προσεγγίσεις στον τύπο, στις οποίες γινόταν σύγκριση με τη Σαντορίνη και τους πιθανούς αντίστοιχους κινδύνους για τους επισκέπτες της. Σε κάποιες μάλιστα από τις δημοσιεύσεις αυτές εκφράζεται και ανησυχία, καθώς διατυπωνεται η εκτίμηση ότι στη Σαντορίνη δεν υπάρχουν τα συστήματα και η οργάνωση και δεν έχουν παρθεί μέτρα ικανά για την προστασία των κατοίκων και των επισκεπτών της.

Τονίζουμε για αυτό ότι:
– Στη Σαντορίνη, σε καμιά από τις ιστορικές εκρήξεις δεν έχει εκδηλωθεί τέτοιου μεγέθους και έντασης υδροθερμική έκρηξη. Οι υδροθερμικές εκρήξεις, που κατά κανόνα εκδηλώνονται στην πρώτη φάση της επαναδραστηριοποίησης του ηφαιστείου είναι πολύ μικρότερου μεγέθους και κινδύνου, κυρίως γιατί η μορφολογία και ο τρόπος δόμησης των Καμένων δεν το επιτρέπει. Για το Κολούμπο βέβαια ούτε λόγος, τόσο γιατί είναι υποθαλάσσιο όσο και γιατί η απόσταση από τη Θήρα για τέτοιου είδους εκρήξεις είναι ασφαλής.

– Παρά ταύτα, στο Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας για τον ηφαιστειακό κίνδυνο, που συντάχθηκε από την Εθνική Επιστημονική Επιτροπή το 2012 και έχει κατατεθεί προς έγκριση στη ΓΓΠΠ, ώστε να καταστεί και επιχειρησιακά δυνατό, υπάρχει σαφής εκτίμηση για αυτό τον κίνδυνο και προτείνονται τα αυτονόητα μέτρα της απαγόρευσης πρόσβασης στο χώρο των πιθανών σημείων εκδήλωσης τέτοιων επεισοδίων, όταν το επίπεδο συναγερμού της κατάστασης του ηφαιστείου οριστεί στο πορτοκαλί.

– Το ηφαίστειο της Σαντορίνης παρακολουθείται μέσω του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου (ΙΜΠΗΣ), διαρκώς και πλήρως από ένα ολοκληρωμένο δίκτυο καταγραφής όλων των πιθανών πρόδρομων φαινομένων επαναδραστηριοποίησής του. Τόσο τα όργανα που έχουν εγκατασταθεί και λειτουργούν στο νησί, όσο και το επιστημονικό προσωπικό που έχει την ευθύνη τους, καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες παρακολούθησης και εγγυώνται ότι δεν υπάρχει περίπτωση να συμβεί οτιδήποτε χωρίς να ανιχνευτούν πρόδρομα φαινόμενα και να ερμηνευτούν ορθώς, τουλάχιστον μήνες πριν όποια εξέλιξη. Η άψογη και διαρκής επικοινωνία με τις Τοπικές και Κεντρικές Αρχές εγγυάται επίσης την άμεση ενημέρωσή τους ώστε να ληφθούν όποια μέτρα επιβάλλονται για την προστασία των κατοίκων και των επισκεπτών. Αυτό απεδείχθη άλλωστε κατά την εκδήλωση της προσπάθειας επαναδραστηριοποίησης των Καμένων, το 2011-2012.

Εν κατακλείδι, η έκρηξη του White island και οι τραγικές συνέπειές της δεν μπορεί ούτε πρέπει να προκαλούν κανενός είδους ανησυχία για την ασφάλεια των κατοίκων και επισκεπτών της Σαντορίνης.

Δυστυχώς δεν μπορούμε να σχολιάσουμε με την ίδια βεβαιότητα την κατάσταση για τα άλλα ενεργά ηφαίστεια του ελληνικού χώρου, όπως η Μήλος και Νίσυρος. Σε αυτά τα ηφαίστεια οι έντονες υδροθερμικές εκρήξεις είναι ο κανόνας. Δεν εκδηλώνονται βέβαια με τη συχνότητα του White Island, είναι παρά ταύτα καταγεγραμμένες στους ιστορικούς χρόνους (Μεσαίωνας για τη Μήλο και 1887 για τη Νίσυρο) και δυστυχώς κανένα από αυτά τα δύο ηφαίστεια δεν παρακολουθείται σήμερα ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά.

• Δρ Γιώργης Βουγιουκαλάκης, Ηφαιστειολόγος
  – Προϊστάμενος του Τμήματος Φυσικών Καταστροφών της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Μελετών (ΕΑΓΜΕ, πρώην ΙΓΜΕ).
  – Πρόεδρος του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ)