Θέματα υγείας: Από τον προσυμπτωματικό έλεγχο στη βιοψία προστάτη

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Σε προηγούμενη δημοσίευση ασχοληθήκαμε εκτενώς με τον προσυμπτωματικό έλεγχο του προστάτη. Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα σημαντικό ζήτημα προληπτικής ιατρικής που αφορά στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη στον γενικό πληθυσμό των ανδρών.

Η αλήθεια είναι ότι ο καρκίνος του προστάτη μπορεί
– ή να μην έχει καθόλου συμπτώματα
– ή να έχει συμπτώματα που συναντώνται και σε λιγότερο σοβαρές καταστάσεις του προστάτη (λοιμώξεις και φλεγμονές, καλοήθης υπερπλασία)
– ή να δώσει συμπτώματα όταν πια είναι πολύ αργά.

Επιγραμματικά, κάποια από τα συμπτώματα (όταν υπάρχουν) είναι η συχνουρία, η νυκτουρία, η δυσκολία στην ούρηση, η επιτακτική (επείγουσα) ούρηση, ο πυελικός πόνος, η αιματουρία και η αιμοσπερμία (παρουσία αίματος σε ούρα και σπέρμα, αντίστοιχα).

Ο προσυμπτωματικός έλεγχος συνιστάται σε όλους τους άνδρες άνω των 50 ετών. Εξαίρεση είναι οι άνδρες στην οικογένεια των οποίων υπάρχουν συγγενείς με διαγνωσμένο καρκίνο του προστάτη (και πιο συγκεκριμένα πατέρας, αδελφός, αδελφός του πατέρα) όπου ο έλεγχος πρέπει να ξεκινά από τα 45.

Ο προσυμπτωματικός έλεγχος περιλαμβάνει (α) μία αιματολογική εξέταση, το ειδικό προστατικό αντιγόνο ή PSA, και (β) την δακτυλική εξέταση του προστάτη μέσω του ορθού. Πιθανώς στο μέλλον να υπάρχουν πιο εξειδικευμένες εξετάσεις ή “καρκινικοί” δείκτες, ωστόσο, για την ώρα ο συνδυασμός των δύο αυτών μεθόδων είναι σε ευρεία χρήση παγκοσμίως.

(α) Το PSA
Το PSA είναι ένα συστατικό του σπέρματος το οποίο όμως ανιχνεύεται και στο αίμα. Η εύρεση τιμής πάνω από το “φυσιολογικό” για την ηλικία όριο σε κάποιες περιπτώσεις οφείλεται σε όγκο στον προστάτη. Το PSA, όμως, δεν είναι καρκινικός δείκτης. Εκτός φυσιολογικών ορίων ανεβαίνει και σε άλλες καταστάσεις, π.χ. σε προστατίτιδες. Ο Ουρολόγος θα πρέπει να αξιολογήσει αρκετές παραμέτρους που σχετίζονται με αυτό, όπως τον ρυθμό ενδεχόμενης αύξησής του, την σχέση του με την ηλικία του άνδρα και με το πόσο μεγάλο προστάτη έχει αυτός, την σχέση του PSA με ένα κλάσμα αυτού (το ελεύθερο ειδικό προστατικό αντιγόνο ή free PSA). Με λίγα λόγια, αν κάποιος άνδρας παρουσιάζει τιμή PSA πάνω από το όριο, δεν σημαίνει αυτόματα ότι πάσχει από κάποιον όγκο στον προστάτη ή ότι πρέπει να υποβληθεί άμεσα σε περαιτέρω έλεγχο.

(β) Η δακτυλική εξέταση
Ο προστάτης είναι ένας εσωτερικός αδένας του γεννητικού συστήματος του άνδρα που μπορεί, όμως, να ψηλαφηθεί εν μέρει μέσω του ορθού, καθώς αυτό είναι σε επαφή με ένα σημαντικό μέρος του προστάτη. Ο πεπειραμένος γιατρός είναι δυνατόν να ξεχωρίσει κάποιες μορφολογικές ιδιαιτερότητες που μπορεί να υποδηλώνουν την παρουσία όγκου μέσα στον προστάτη, π.χ. μία σκληρή στην ψηλάφηση περιοχή. Παρά τα όσα πιστεύουν αρκετοί άνδρες, η διαδικασία όταν γίνεται σωστά είναι ανώδυνη και δεν διαρκεί παρά μερικά δευτερόλεπτα. Η θέση της στον προσυμπτωματικό έλεγχο του προστάτη είναι αναντικατάστατη.

Η απόφαση για περαιτέρω έλεγχο

Ο Ουρολόγος αξιολογεί το ιστορικό, τα αποτελέσματα των εξετάσεων και την κλινική εξέταση. Η βιοψία του προστάτη χρειάζεται όταν τα δεδομένα δημιουργούν μία βάσιμη υποψία ότι υπάρχει καρκίνος στον αδένα. Μόνο η βιοψία θέτει την διάγνωση του καρκίνου!

Πριν τη βιοψία προστάτη

Συνιστάται η χορήγηση αντιβίωσης προ της εξέτασης (και μετά). Η βιοψία γίνεται μέσω του ορθού (τμήμα του παχέως εντέρου) στο οποίο υπάρχουν πολλά μικρόβια. Χωρίς αντιβιοτικά αυξάνεται η πιθανότητα μόλυνσης του προστάτη. Αν ο άνδρας λαμβάνει φάρμακα που επιδρούν στην πήξη του αίματος, θα πρέπει να τα διακόψει πριν και μετά την βιοψία, σε συνεννόηση με τον Ουρολόγο και τον Καρδιολόγο του.

Σε κάποιες περιπτώσεις ο Ουρολόγος μπορεί να ζητήσει έναν εξειδικευμένο έλεγχο του προστάτη που ονομάζεται πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία προστάτη.

Την ημέρα της εξέτασης πρέπει να γίνεται καθαρισμός του ορθού, με χαμηλό υποκλυσμό.

Η βιοψία

Γίνεται, όπως αναφέραμε, διορθικά, δηλαδή μέσω του ορθού.

Η βιοψία δεν είναι “τυφλή”, αλλά καθοδηγούμενη μέσω υπερήχων. Στην ειδική κεφαλή του υπερηχογράφου προσαρμόζεται η λεπτή βελόνη βιοψίας, ένας μηχανισμός που, καθοδηγούμενος από τον εξεταστή, τρυπά τον αδένα στα σημεία-στόχους, παίρνοντας κάθε φορά ένα λεπτό νημάτιο ιστού από τον προστάτη.

Ο γιατρός που πραγματοποιεί την εξέταση είναι είτε Ακτινολόγος είτε Ουρολόγος που έχει λάβει την σχετική πιστοποίηση. Η βιοψία συνηθέστερα γίνεται σε οργανωμένες δομές υγείας (νοσοκομεία, κλινικές).

Η διαδικασία γίνεται με μέθη ή με τοπική αναισθησία με γέλη ξυλοκαΐνης.

Συνήθως, λαμβάνονται βιοψίες από τουλάχιστον 14 σημεία. Οπωσδήποτε, πρέπει να ληφθούν βιοψίες από τυχόν σημεία-στόχους, δηλαδή περιοχές του προστάτη που είναι σκληρές στην ψηλάφηση ή παρουσιάζονται με έναν ιδιαίτερο τρόπο στο διορθικό υπερηχογράφημα (ως “υποηχοϊκές”). Επιπρόσθετα, αν υπάρχει η τεχνική δυνατότητα, θα ληφθούν βιοψίες από σημεία που θα φανούν “ύποπτα” στη μαγνητική τομογραφία.

Μετά τη βιοψία

Ο εξεταζόμενος παρακολουθείται για λίγες ώρες πριν πάει στο σπίτι. Μετά την εξέταση μπορεί να παρουσιάσει παροδική αιματουρία και να δει αίμα στα κόπρανα (συνήθως μία φορά). Φυσικά, συνεχίζει την αντιβίωση βάσει των οδηγιών του γιατρού του και πίνει πολλά υγρά. Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να παρουσιαστεί δυσκολία στην ούρηση, επίμονη παρουσία αίματος στα ούρα ή το ορθό, πόνος, πυρετός. Αν συμβεί κάποιο από αυτά, πρέπει να επικοινωνήσει με τον γιατρό του.

Αξιολογώντας τα αποτελέσματα

Το αποτέλεσμα καθορίζει τις περαιτέρω συστάσεις του Ουρολόγου προς τον άνδρα. Αν τελικά διαγνωσθεί όγκος, και αφού ο άνδρας υποβληθεί σε κάποιες απεικονιστικές εξετάσεις, συνήθως συνιστάται κάποια από τις διαθέσιμες (και σε μεγάλο βαθμό αποτελεσματικές) θεραπείες. Αν η εξέταση δεν δείξει όγκο, ορίζεται το πρόγραμμα παρακολούθησης του άνδρα στο εξής από τον Ουρολόγο του.

Ωστόσο, τα πράγματα εδώ δεν έχουν πάντα τη σαφήνεια του δίπολου άσπρο/μαύρο. Ο κάθε Ουρολόγος αργά ή γρήγορα θα βρεθεί μαζί με κάποιον ασθενή του σε “γκρίζα ζώνη” σε ό,τι αφορά τη διάγνωση: π.χ. ενώ βάσει κλινικής εξέτασης και PSA θα υπάρχει ισχυρή υποψία για όγκο, αυτό δεν θα επιβεβαιωθεί με την βιοψία. Έτσι, κάποιοι άνδρες χρειάζεται να υποβληθούν σε επανειλημμένες βιοψίες. Αυτό εν μέρει οφείλεται στο ότι μικρές σε έκταση βλάβες είναι κάποιες φορές πιθανόν να “ξεφύγουν” από τη λεπτή βελόνη βιοψίας. Η απάντηση στο πρόβλημα είναι η εφαρμογή προηγμένων τεχνολογικά μεθόδων, όπως η πολυπαραγοντική μαγνητική προστάτη

Πρόκειται για μία εξέταση που μπορεί να δώσει λεπτομερείς πληροφορίες για τη δομή του αδένα και να υποδείξει πιθανές “ύποπτες” για κακοήθεια περιοχές, ακόμα και αν αυτές είναι πολύ μικρές. Χρησιμοποιείται κυρίως σε περιπτώσεις που παρά την σοβαρή κλινική υποψία καρκίνου, η πρώτη βιοψία ήταν αρνητική για όγκο.

Το μέλλον: Καθοδηγούμενες βιοψίες προστάτη μέσω τρισδιάστατης απεικόνισης μαγνητικής και υπερήχου

Πρόκειται για μία νέα μέθοδο, η εφαρμογή της οποίας μπορεί να κάνει τις βιοψίες προστάτη πιο “στοχευμένες”, άρα να μειώσει τον συνολικό αριθμό των επαναληπτικών βιοψιών. Στην ουσία πρόκειται για ένα σύστημα που, αξιοποιώντας τις εικόνες από την πολυπαραμετρική μαγνητική του προστάτη και το διορθικό υπερηχογράφημα, δημιουργεί ένα τρισδιάστατο μοντέλο του αδένα και βοηθά τον εξεταστή να πάρει στοχευμένες βιοψίες από σημεία-στόχους. Η μέθοδος αυτή μόλις ξεκίνησε να εφαρμόζεται σε ένα κέντρο και στην Ελλάδα.

Distinguished Gentleman’s Ride 2017

Ο Νοέμβριος κάθε έτους είναι ο μήνας ευαισθητοποίησης για τον καρκίνο του προστάτη. Διάφορες εκδηλώσεις, πριν και μετά, εντάσσονται στην ενημέρωση για το θέμα (κίνημα Movember). Στις 24/9, στις 9 το πρωί, στην πλατεία των Φηρών, πριν την έναρξη του Distinguished Gentleman’s Ride 2017, ενημερώνουμε για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του προστάτη.

Μην αγνοείτε τον προστάτη σας! Η πρόληψη μπορεί να σώσει ζωές!

* Ο κ. Ανδρεας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης

Εικόνες από cancer research uk, koelis.

Οι πληροφορίες για τις βιοψίες προστάτη μέσω σύστηματος τρισδιάστατης απεικόνισης δόθηκαν από τον Ακτινολόγο, επιστημονικό υπεύθυνο του Ιατρικού Π. Φαλήρου κ. Μενέλαο Καλογερή.