Θέματα υγείας: Ιατρικές εξετάσεις και ακτινοβολία

Από τον Δρ. Βασίλη Νομικό*

Συχνά οι ασθενείς ρωτούν αν η εξέταση για την οποία παραπέμπονται έχει ακτινοβολία και πολλές φορές έχουν αρνηθεί μια απλή ακτινογραφία θώρακος ή μια αξονική τομογραφία, την ίδια ώρα που με μεγάλη ευκολία υποβάλλονται σε δοκιμασία κοπώσεως με θάλλιο. Ακόμη πιο συχνά, αναρωτιούνται πολλές γυναίκες για την ακτινοβολία της μαστογραφίας και μάλιστα έχουν υπάρξει αρκετά φοβιστικά δημοσιεύματα που αποτρέπουν πολλές από το να εξεταστούν.

Πράγματι ένας μεγάλος αριθμός από σύγχρονες εξετάσεις με τις οποίες μπορούμε να δούμε στο εσωτερικό του σώματος και να εντοπίσουμε σημαντικές παθήσεις, εκπέμπει κάποιου είδους ακτινοβολία. Είναι δε γνωστό πως η ακτινοβολία μπορεί να κάνει ζημιά στο DNA και παρά το ότι ο οργανισμός έχει μεγάλη ικανότητα αυτοίασης τέτοιων ζημιών, συχνά αυτές μπορεί να είναι μόνιμες και βλαπτικές.

Ακτινοβολία βέβαια δεχόμαστε καθημερινά σε πολύ μικρές ποσότητες από διάφορες πηγές, όπως κοσμική ακτινοβολία από το σύμπαν (κυρίως από τον Ήλιο), από τα δομικά υλικά των κτιρίων, από τα πετρώματα κλπ. Η ετήσια ποσότητα αυτή είναι περίπου 3 mSv (μονάδα μέτρησης της ακτινοβολίας). Από το 1980 έως σήμερα αυτή η ακτινοβολία του περιβάλλοντος δεν άλλαξε, όμως ο άνθρωπος δέχεται περίπου το διπλάσιο ποσό κατ’ετος στην εποχή μας και αυτό έχει αποδοθεί κυρίως στις Ιατρικές εξετάσεις. Στις ΗΠΑ, το 2009 υπολογίστηκε πως το 24% της συνολικής έκθεσης σε ακτινοβολία οφειλόταν στις αξονικές τομογραφίες.

Η λανθασμένη ανάγνωση κάποιων μετρήσεων μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένες εκτιμήσεις. Η επίδραση της ακτινοβολίας από τις ατομικές βόμβες το 1945, ήταν κάτω από 50 mSv, ακτινοβολία που παίρνουμε από 2 ή 3 αξονικές! Θα πει εύκολα λοιπόν κάποιος πως οι αξονικές προκαλούν καρκίνο! Ξεχνά όμως πως η δόση αυτή έγινε ακαριαία στις βόμβες και σταδιακά στις αξονικές, γεγονός πολύ σημαντικό.

Έχοντας λοιπόν αυτά τα στοιχεία κατά νου ας δούμε μερικά παραδείγματα με δόσεις ακτινοβολίας σε ιατρικές εξετάσεις.

Μέτρηση οστικής πυκνότητας: 0,001 mSv
Ακτινογραφία θώρακος: 0,1 mSv
Ακτινογραφία κοιλιάς: 0,7 mSv
Μαστογραφία: 0,4 mSv
Αξονική τομογραφία κεφάλι: 2 mSv
Αξονική θώρακος: 7 mSv
Scanning οστων: 6,3 mSv
Αξονική στεφανιογραφία: 16 mSv
Test κοπώσεως με Θάλλιο: 40mSv

Οι παραπάνω τιμές είναι ενδεικτικές και μεταβάλλονται από το πόσο σύγχρονο είναι ένα μηχάνημα, από τα κιλά του εξεταζόμενου, την χρονική διάρκεια της εξέτασης και την ευαισθησία του κάθε ιστού στην ακτινοβολία.

Ας δούμε ένα στατιστικό μέγεθος που δίνει αρκετές πληροφορίες. Σε μια μελέτη του 2009, σε 31462 ασθενείς σε διάρκεια 22 ετών, βρέθηκε αυξημένη πιθανότητα καρκίνου κατά 0,7 % μόνο, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Αρα ο φόβος για αυξημένη καρκινογένεση από τις ιατρικές εξετάσεις είναι μικρός. Αν όμως απομονώσουμε άτομα με πολλαπλές αξονικές ο κίνδυνος ήταν αυξημένος από 2,7 έως και 12 % με το 33% αυτών να έχουν υποβληθεί σε πάνω από 5 αξονικές, το 5% πάνω από 22 και το 1% σε πάνω από 38 αξονικές.

Ως συμπέρασμα, ο αυξημένος κίνδυνος λόγω έκθεσης σε ιατρική ακτινοβολία, είναι γενικά πολύ μικρός. Μια εξαίρεση εδώ είναι άτομα που εκτέθηκαν σε ακτινοβολία για θεραπεία κακοηθειών σε νεαρή ηλικία και που έχουν σαφώς αυξημένο κίνδυνο νέων τύπων καρκίνου (αλλά δυστυχώς ακόμα δεν μπορούν εύκολα να αποφύγουν αυτή την θεραπευτική μέθοδο).

Συνεπώς όλες οι εξετάσεις που έχουν υψηλή δόση ακτινοβολίας, κυρίως αξονικές και τεστ Θαλλίου (σπινθηρογράφημα καρδιάς), πρέπει να γίνονται με μέτρο. Δεν μπορεί να γίνονται απλά για να λύνουμε απορίες μας αλλά για στοχευμένο έλεγχο και πιθανότητα ύπαρξης σοβαρού νοσήματος. Δυστυχώς έχω συναντήσει πολύ συχνά, παραπομπές για σπινθηρογραφήματα, χωρίς πρακτικά να υπάρχει ισχυρή πιθανότητα καρδιοπάθειας και αυτό να γίνεται επαναλαμβανόμενα ως ένα απλό check up!

Μιλάτε με τον γιατρό σας και ζητάτε πληροφορίες. Όταν υπάρχει ισχυρός φόβος ύπαρξης ενός καρκίνου, βεβαίως και να γίνει αξονική, σε όσο δυνατόν πιο σύγχρονο αξονικό και εξειδικευμένο προσωπικό για την μικρότερη δυνατή έκθεση σε ακτινοβολία. Όσον αφορά την μαστογραφία η ακτινοβολία είναι ελάχιστη.

Συνεχώς νέες διαγνωστικές μέθοδοι εξελίσσονται και ο τομέας της ποσότητας ακτινοβολίας απασχολεί όλο και περισσότερο την ιατρική κοινότητα.  Παν μέτρον άριστον και εδώ λοιπόν.

* Ο Δρ. Βασίλης Νομικός είναι καρδιολόγος στον Καρτεράδο Σαντορίνης