Το τοπίο, όπως διαμορφώθηκε από την φύση ή αναδιαμορφώθηκε με την ανθρώπινη επέμβαση ως “συνισταμένη των εκάστοτε ανταποκρίσεων του ανθρώπου στις πιεστικές προκλήσεις του περιβάλλοντος” έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση τόσο της πολιτιστικής ανάπτυξης ενός τόπου όσο και των δομικών χαρακτηριστικών που καθορίζουν την οργάνωση ενός κοινωνικού συνόλου διαχρονικά. Oι βαθιές δομικές και οικονομικές αλλαγές που υπέστησαν οι Κυκλάδες τις τελευταίες δεκαετίες προκάλεσαν απότομες μεταβολές στο τοπίο, εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, κυρίως λόγω της τουριστικής ανάπτυξης. Οι αλλαγές αυτές διαφορoποιούν σημαντικά τις χρήσεις γης, τη διαχείριση των φυσικών πόρων, τη βιοποικιλότητα, την ενεργειακή ισορροπία, και σε ορισμένες περιπτώσεις θέτουν σε κίνδυνο στην ορθολογική ανάδειξη του αρχαιολογικού πλούτου, κυρίως λόγω της υποβάθμισης του περιβάλλοντός του.
Στην ανάπτυξη ενός βιώσιμου σχεδιασμού υποδομών θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά η ανασύνθεση μορφών χρήσης του ιστορικού τοπίου, όπως μαρτυρείται τόσο από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα όσο και από τις φιλολογικές και επιγραφικές πηγές. Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερη σημασία έχει -πέραν της συστηματικής τεκμηρίωσης- και η διαχρονική προοπτική που επιτρέπει να εξαχθούν συμπεράσματα για μια μακρά περίοδο αναφορικά με τις χρήσεις γης, το οδικό σύστημα, το οικιστικό πλέγμα, τη διαχείριση των φυσικών πόρων. Θεωρητικά τουλάχιστον, αυτά τα ιστορικά εφαρμοσμένα μοντέλα μπορούν να παρέχουν λύσεις και σε σύγχρονους σχεδιασμούς υποδομών με άξονα την αειφορία και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Με αφετηρία τους παραπάνω προβληματισμούς, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων συμμετέχει ως εταίρος στο διακρατικό πρόγραμμα “Διμερής και Πολυμερής Ε&Τ Συνεργασία Ελλάδας-Γερμανίας”, Άξονας 5 “Πολιτισμός, Τουρισμός,/ Πολιτισμός/ Καινοτομία και Κοινωνικές Προκλήσεις” με την ερευνητική πρόταση “Siphnos and beyond”. Αρχαίες στρατηγικές για τις χρήσεις γης υπό διαχρονική προοπτική και η σημασία τους για το σχεδιασμό σύγχρονων υποδομών: το παράδειγμα της Σίφνου”. Η πρόταση και η υλοποίησή της προέκυψε από την συνεργασία της ΕΦΑ Κυκλάδων με το Πανεπιστήμιο Friedrich Schiller της Jena Γερμανίας και την εταιρεία ανάπτυξης λογισμικού Dataverse LTD, και με την συμμετοχή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Για τις ανάγκες του προγράμματος, επιλέχθηκαν δύο μεθοδολογικοί άξονες: α) ένας άξονας μακροανάλυσης δεδομένων πεδίου που συλλέχθηκαν σε μια ευρύτερη περιοχή, εν προκειμένω στο σύνολο του νησιού, με μελέτη περίπτωσης τους αρχαίους πύργους και το περιβάλλον τους και β) ένας άξονας μικροανάλυσης, σε μία υποπεριοχή της προηγούμενης, στην ΝΔ Σίφνο, με ικανό αριθμό αρχαιολογικών θέσεων και επίκεντρο “της Μπαρώνας το Φρούδι”, μια σημαντική μυκηναϊκή εγκατάσταση. Στόχος και των δύο προσεγγίσεων ήταν να εξαχθούν και να ελεγχθούν πορίσματα σχετικά με το ανθρωπογενές περιβάλλον της υπαίθρου, τις χρήσεις γης, το οδικό σύστημα, τη διαχείριση των φυσικών πόρων, τη σχέση με τα οικιστικά κέντρα και τις αστικές περιοχές, κλπ.
Πλησιάζοντας πλέον στην ολοκλήρωση του προγράμματος έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι προβληματισμοί που αναπτύχθηκαν στην Σίφνο να κοινοποιηθούν και συζητηθούν σε ένα διευρυμένο πεδίο, να παρουσιαστούν και να συνεξεταστούν οι συνισταμένες που διαμορφώνουν το πολιτιστικό τοπίο στο ευρύτερο κυκλαδικό περιβάλλον, να προβληθούν αντιστοιχίες, ή διαφοροποιήσεις ανά περίοδο και διαχρονικά.
Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος “Siphnos and beyond”, στις 17-18 Σεπτεμβρίου, θα πραγματοποιηθεί στο Ίδρυμα Πρόκου, στη Σίφνο, αρχαιολογική διημερίδα με τίτλο “Κυκλάδων αρχαίοι τόποι και τοπία”.
Βασικοί θεματικοί άξονες της διημερίδας είναι:
- Δομημένο περιβάλλον και χρήσεις γης στις Κυκλάδες κατά τη μυκηναϊκή περίοδο
- Το αρχαίο αγροτικό τοπίο των Κυκλάδων με έμφαση στις αγροικίες με οχυρές κατασκεύες (πύργους) και στις μεμονωμένες οχυρές θέσεις – παρατηρητήρια. Στοιχεία αρχιτεκτονικής, τοπογραφίας και ένταξή τους το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο.
- Οδικό δίκτυο και μνημεία/δομημένο περιβάλλον. Άστυ και χώρα (από την αρχαιότητα έως σήμερα).
- Το διαχρονικό αγροτικό τοπίο μέσα από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα και τις γραπτές πηγές.
- Τουριστική ανάπτυξη και μνημεία/ιστορικό τοπίο. Παραδείγματα καλών ή/και κακών πρακτικών
Στην διημερίδα, που θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με τον Δήμο Σίφνου και τοπικούς φορείς, θα λάβουν μέρος 22 ερευνητές από την Ελλάδα και τη Γερμανία, παρουσιάζοντας θέματα σχετικά με τους παραπάνω άξονες.
Σημειώνεται ότι το Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου 2022 στις 19:00 θα πραγματοποιηθεί επίσκεψη στο αρχαιολογικό Μουσείο του Κάστρου Σίφνου. Την ίδια μέρα, στις 20.00 θα γίνουν τα εγκαίνια της αρχαιολογικής έκθεσης “Σιφνίων Χώρα. Ιχνηλατώντας το τοπίο της αρχαίας Σίφνου”, η οποία διοργανώνεται επίσης στο πλαίσιο του συγχρηματοδοτούμενου προγράμματος, σε συνεργασία με το Δήμο Σίφνο, το Σύλλογο “οι Φίλοι του Κάστρου” και την ΔΗ.Κ.Ε.Σ. Την Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου 2022 στις 13:00, μετά τη λήξη της ημερίδας, θα ακολουθήσει επίσκεψη στην μυκηναϊκή ακρόπολη του Αγ. Ανδρέα.
Η είσοδος στην διημερίδα και η μετακίνηση προς το Κάστρο και τον Αγ. Ανδρέα είναι δωρεάν.
Τηλέφωνο επικοινωνίας για περισσότερες πληροφορίες: Αρχαιολογικό Μουσείο Σίφνου 2284031022, Γ. Ζόγκος 6948298329
