Θέματα υγείας: Συστροφή όρχεως στα αγόρια

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Η παρούσα δημοσίευση περιέχει κάποιες χρήσιμες – και όχι μόνο επιστημονικά τεκμηριωμένες-πληροφορίες, σήμερα για την συστροφή όρχεως στα αγόρια. Ξεκαθαρίζω και εδώ ότι δεν είμαι παιδοουρολόγος, ο συγκεκριμένος κλάδος είναι διακριτή ιατρική υποειδικότητα και υπηρετείται από εξειδικευμένους παιδοχειρουργούς και ουρολόγους. Επίσης, εκ των πραγμάτων, ο πρώτος ιατρός που ασχολείται με την υγεία των παιδιών είναι φυσικά ο παιδίατρος. Υπάρχουν, ωστόσο, κάποια πράγματα που είναι καλό να γνωρίζουν οι γονείς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρέπει να αναζητούν την γνώμη του ειδικού όταν πρέπει. Πρώτα παρατίθενται κάποια στοιχεία ανατομίας, στα οποία ο αναγνώστης είναι καλό να ανατρέξει καθώς θα διαβάζει την δημοσίευση, για να κατανοήσει καλύτερα τι είναι η συστροφή.

Λίγα στοιχεία ανατομίας
Αγόρια: Οι γεννητικοί αδένες των αγοριών είναι οι δύο όρχεις. Περικλείονται σε έναν δερματικό σάκο που ονομάζεται όσχεο. Φυσιολογικά, κατά την γέννηση του αγοριού, οι όρχεις έχουν ήδη πάρει την θέση τους στο όσχεο και είναι ευκίνητοι και ψηλαφητοί. Κάθε όρχις περιβάλλεται από την επιδιδυμίδα, ένα σύστημα συλλογής των σπερματοζωαρίων που θα παραχθούν μελλοντικά. Με κάθε επιδιδυμίδα συνδέεται ο σπερματικός πόρος, ένας λεπτός σωλήνας μέσω του οποίου τα σπερματοζωάρια θα οδηγούνται για «αποθήκευση» στις σπερματοδόχους κύστεις. Ο πόρος μαζί με τα αιμοφόρα αγγεία του όρχεως και νεύρα συναποτελούν τον σπερματικό τόνο. Ο όρχις κρέμεται από τον κρεμαστήρα μυ (που συγκρατεί και ανυψώνει τον όρχι). Μπροστά από την ουροδόχο κύστη του αγοριού και γύρω από την ουρήθρα βρίσκεται ιστός που αργότερα θα σχηματίσει τον προστάτη του. Σπερματοδόχοι κύστεις και προστάτης στα πρώτα στάδια της ζωής του αγοριού είναι όργανα υποπλαστικά, δηλαδή πολύ μικρών διαστάσεων. Το πέος συναποτελείται από το τελικό τμήμα της ουρήθρας (προς τα κάτω) και από τα δύο σηραγγώδη σώματα (στα πλάγια). Τα τελευταία είναι επιμήκη κυλινδρικά σώματα φτιαγμένα από στυτικό ιστό, δηλαδή ιστό που διογκώνεται όταν δεχτεί μεγάλες ποσότητες αίματος. Πεϊκή ουρήθρα και σηραγγώδη σώματα περιβάλλονται από δέρμα που ονομάζεται πόσθη. Το τελικό άκρο του πέους λέγεται βάλανος κι έχει σχήμα κώνου. Στην άκρη της βαλάνου καταλήγει το έξω στόμιο της ουρήθρας. Η βάλανος φυσιολογικά καλύπτεται πλήρως από το δέρμα του τελικού άκρου της πόσθης, που ονομάζεται ακροποσθία.

Συστροφή όρχεως
Πρόκειται πραγματικά για μία από τις πιο επείγουσες καταστάσεις στην ουρολογία: όχι τόσο γιατί κινδυνεύει η ζωή του αγοριού (αυτό σπάνια μπορεί να συμβεί ακόμα και σε παραμελημένες περιπτώσεις), αλλά επειδή αν η συστροφή δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, μπορεί σε διάστημα λίγων ωρών ο όρχις να μην είναι πια βιώσιμος. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει επιπτώσεις στην μετέπειτα γονιμότητα του αγοριού, ενώ πιθανότατα θα επιβαρύνει την ψυχολογία και την αυτοπεποίθησή του. Η συστροφή αφορά, εκτός από τα αγόρια, και τους νέους άνδρες, συνήθως έως την ηλικία των 25. Η συχνότητά της είναι ένα περιστατικό ανά 4000 αγόρια, εφήβους και νέους ενήλικες.

Τι είναι αυτό που συμβαίνει;
Στην ουσία δεν στρίβει ο όρχις, αλλά ο σπερματικός τόνος γύρω από τον άξονά του. Συνέπεια αυτού είναι ότι διακόπτεται η αιμάτωση του όρχεως, μιας και «στρίβουν» μαζί και τα αγγεία. Τις περισσότερες φορές ευθύνεται κάποιος ανατομικός παράγοντας (ανεπαρκής καθήλωση και μεγάλη κινητικότητα του όρχεως στο όσχεο). Το εκλυτικό γεγονός μπορεί να είναι κάποιος τραυματισμός στο όσχεο, μία αιφνίδια κίνηση ή, σε εφήβους, ακόμα και μία εκσπερμάτιση (π.χ. ονείρωξη). Το αποτέλεσμα είναι ο κρεμαστήρας να ανεβάσει προς τα επάνω τον όρχι τόσο γρήγορα που ο σπερματικός τόνος «μπλέκεται» και στρέφεται με τρόπο που πιέζει ή κλείνει τελείως την ροή του αίματος.

Συμπτώματα
Ο πόνος στον όρχι είναι πολύ έντονος. Αν το αγόρι κοιμάται όταν συμβεί η συστροφή, είναι σίγουρο ότι θα ξυπνήσει. Κάποιες φορές ο πόνος επεκτείνεται στην διαδρομή του τόνου, δηλαδή από τον όρχι προς την κοιλιά, πλάγια προς τα έξω. Σταδιακά, το μισό όσχεο που βρίσκεται στην πλευρά της συστροφής διογκώνεται και σκληραίνει. Κάποιες φορές υπάρχει ναυτία, ακόμα κι έμετος. Παρατηρώντας τον όρχι, διαπιστώνουμε ότι συνήθως βρίσκεται τραβηγμένος προς τα πάνω, ενώ κάποιες φορές είναι εμφανώς στραμμένος σε άλλο άξονα σε σχέση με τον υγιή. Αυτή είναι βεβαίως μία τυπική εικόνα. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι κάποιες φορές η συστροφή μπορεί να μην είναι πλήρης, ενώ υπάρχουν παράγοντες που μπορεί να δυσκολέψουν την διάγνωση (μικρή ηλικία, λιγότερη ένταση συμπτωμάτων, συνυπάρχοντες πολλαπλοί τραυματισμοί ή συνυπάρχουσες φλεγμονές κλπ).

Διάγνωση
Η υποψία συστροφής τίθεται από το ιστορικό και την κλινική εξέταση. Η εξέταση πολλές φορές, ωστόσο, μπορεί να αφήσει αμφιβολίες, ακόμα και σε έναν έμπειρο ουρολόγο ή παιδίατρο. Είναι σημαντικό να ελεγχθεί και να αποκλειστεί η πιθανότητα άλλων καταστάσεων που προκαλούν πόνο στο όσχεο (επιδιδυμίτιδα και ορχίτιδα, βουβωνοκήλη, όγκους, τραυματισμούς, συστροφή κύστης Morgagni κλπ.) Εφ’ όσον υπάρχει δυνατότητα, πρέπει να γίνεται Doppler υπερηχογράφημα οσχέου. Σε περίπτωση αμφιβολιών και μόνο εάν η υποψία δεν είναι ισχυρή, μπορεί να γίνει και σπινθηρογράφημα οσχέου, εφ’ όσον υπάρχει χρόνος.

Εξέλιξη
Πολύ σπάνια μπορεί η συστροφή να αναταχθεί μόνη της. Τις περισσότερες φορές, η συστροφή που δεν αντιμετωπίζεται θα προκαλέσει απώλεια του όρχεως: είτε σταδιακά αυτός θα γίνει μικρός και ατροφικός ή θα διαπυηθεί.

Αντιμετώπιση
Και πάλι πολύ σπάνια, μπορεί μια συστροφή να αντιμετωπιστεί με εξωτερική ανάταξη, χωρίς χειρουργείο. Ωστόσο, ακόμα και σε υποψία συστροφής, το παιδί πρέπει να χειρουργηθεί το συντομότερο δυνατόν!

Η συστροφή ανατάσσεται και ο όρχις καθηλώνεται με ράμμα στο όσχεο για να μην μπορεί να ξανασυμβεί κάτι τέτοιο. Για προληπτικούς λόγους, ομοίως καθηλώνεται και ο άλλος. Αν η ανάταξη γίνει μέσα σε 5 ώρες, η πιθανότητα να σωθεί ο όρχις είναι πάνω από 80%. Αν γίνει σε 10 ώρες, 70%. Αν, όμως, περάσουν 12 ώρες και πάνω, το ποσοστό πέφτει δραματικά, στο 20%!

Το ρίσκο για τον μικρό ασθενή να υποστεί μία –τελικά- μη αναγκαία επέμβαση είναι μικρότερο από ό,τι να αφήσουμε ανεγχείρητο τον όρχι του: διότι αν αυτός έχει υποστεί ισχαιμική νέκρωση, σε λίγες ώρες θα έχει πλέον μη αναστρέψινη βλάβη!

Συμβουλές προς τους γονείς των αγοριών:

• Αν το αγοράκι σας, που δεν έχει μιλήσει ακόμα για να μπορείτε να συνεννοείστε, ξυπνήσει μέσα στην νύχτα με κλάμα που δεν σταματά, εξετάστε το γυμνό! Σιγουρευτείτε τουλάχιστον ότι οι όρχεις του είναι εκεί που πρέπει και κινούνται στο όσχεο.
• Αν το αγόρι σας είναι μεγαλύτερο (ειδικά στην εφηβεία) ενθαρρύνετέ το να σας μιλά για τα προβλήματά του. Κάποιοι έφηβοι που παρουσίασαν συστροφή τείνουν να κρύβουν για ώρες τα συμπτώματά τους. Και όταν αποφασίσουν να μιλήσουν, έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος!

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης