Θέματα υγείας: Σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις – β’ μέρος

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Σήμερα ακολουθεί το δεύτερο μέρος της ανάρτησης σχετικά με τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις. Επαναλαμβάνουμε κάποια σημαντικά σημεία από το πρώτο μέρος:

Ο όρος «σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις» ή Σ.Μ.Λ. (αντί του ως πρόσφατα χρησιμοποιούμενου όρου σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα ή αφροδίσια νοσήματα) αναφέρεται στις ασθένειες που μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω της σεξουαλικής συμπεριφοράς. Η υιοθέτηση του όρου «λοιμώξεις» αντί «νοσήματα» έγινε τα τελευταία χρόνια για να περιλαμβάνει και τους ασυμπτωματικούς φορείς των παθογόνων παραγόντων. Τονίζεται εδώ ότι ο όρος αναφέρεται σε αυτές τις λοιμώξεις των οποίων η μετάδοση γίνεται σχεδόν πάντα μέσω της σεξουαλικής επαφής, αν και δεν αποκλείονται και άλλοι τρόποι μετάδοσης. Αντίστροφα, κάποια νοσήματα αν και μπορεί να μεταδίδονται και μέσω της επαφής, δεν χαρακτηρίζονται Σ.Μ.Λ. αν η σεξουαλική πράξη δεν είναι ο κύριος τρόπος μετάδοσής τους.

Παθογόνοι παράγοντες
Διακρίνονται σε:

1. Βακτήρια (γονόκοκκος, χλαμύδια, μυκόπλασμα, ουρεόπλασμα, τρεπόνημα το ωχρό)
2. Ιοί (ιοί του απλού έρπητα Ι και ΙΙ, ιοί των κονδυλωμάτων, ιοί της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας Ι και ΙΙ)
3. Μύκητες (κάντιντα)
4. Πρωτόζωα (τριχομονάδα)
5. Παράσιτα (π.χ. φθειρίαση, ψώρα)

Στο πρώτο μέρος, λοιπόν, ασχοληθήκαμε με τις ιογενείς, τις μυκητιασικές, τις πρωτοζωϊκές και τις παρασιτικές. Στην παρούσα δημοσίευση θα μάς απασχολήσουν οι βακτηριακές Σ.Μ.Λ.

Λοιμώξεις από βακτήρια
Πρόκειται για την συχνότερα παρατηρούμενη κατηγορία Σ.Μ.Λ. σε ένα ουρολογικό ιατρείο. Η πλειονότητα των μικροβίων που ευθύνονται για αυτές προκαλούν συμπτώματα κυρίως στην ανδρική ουρήθρα. (Εξαίρεση αποτελεί η λοίμωξη από το τρεπόνημα, η οποία θα εξεταστεί ξεχωριστά). Πρόκειται για ουρηθρίτιδες, δηλαδή φλεγμονές της ουρήθρας. Για λόγους κατάταξης, οι ουρηθρίτιδες διακρίνονται σε λοιμώξεις:

(Α) από γονόκοκκο (γονοκοκκική ουρηθρίτιδα), και
(Β) από χλαμύδια, μυκόπλασμα, ουρεόπλασμα (μη γονοκοκκικές ουρηθρίτιδες).

(Α) Γονοκοκκική
Εδώ, ο παθογόνος μικροοργανισμός είναι η ναϊσσέρια της γονόρροιας. Το μικρόβιο μεταδίδεται μέσω της επαφής και έχει χρόνο επώασης 2-14 ημέρες, δηλαδή τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται από δύο ημέρες έως δύο εβδομάδες από την επαφή. Συνήθως στην αρχή ο άνδρας αντιλαμβάνεται μία ήπια ενόχληση στην ουρήθρα. Στην συνέχεια, όμως, παρουσιάζεται έντονο κάψιμο ή πόνος στην ουρήθρα, συχνουρία, επιτακτικότητα στην ούρηση. Συνηθέστατα, παρατηρείται έξοδος παχύρρευστου υγρού από την ουρήθρα με χρώμα λευκωπό, κίτρινο ή και πρασινωπό (οροπυώδες ουρηθρικό έκκριμα). Το έξω στόμιο της ουρήθρας είναι εξέρυθρο και οιδηματώδες. Η διάγνωση γίνεται από την κλινική εικόνα σε συνδυασμό με την καλλιέργεια του εκκρίματος. Η θεραπεία γίνεται με αντιβιοτικά, με πρώτη επιλογή μιά κεφαλοσπορίνη τρίτης γενιάς. Συνήθως, χορηγείται αντιβίωση και για χλαμύδια που πολύ συχνά συνυπάρχουν με τον γονόκοκκο. Θεραπεία πρέπει να πάρει και ο σεξουαλικός σύντροφος, ενώ συνιστάται σεξουαλική αποχή μερικών ημερών. Η λοίμωξη από ναϊσσέρια είναι η δεύτερη συχνότερη Σ.Μ.Λ.

(Β) Μη γονοκοκκικές ουρηθρίτιδες
Εδώ κατατάσσονται λοιμώξεις από άλλους παθογόνους μικροοργανισμούς, όπως τα χλαμύδια, το μυκόπλασμα και το ουρεόπλασμα. Η περίοδος επώασης του κάθε μικροβίου διαφέρει, ωστόσο συνολικά κυμαίνεται από 2 ημέρες έως και 4 εβδομάδες. Η συμπτωματολογία μοιάζει με την γονόρροια, αλλά σχεδόν πάντα είναι ηπιότερη, ενώ δεν αποκλείεται να απουσιάζει. Το έκκριμα εδώ είναι πιο λεπτόρρευστο και είναι συχνά διαυγές ή λευκωπό. Επειδή το έκκριμα είναι περισσότερο προ της πρώτης πρωϊνής ούρησης, τα συμπτώματα, όταν υπάρχουν, είναι κυρίως αισθητά το πρωί. Η λοίμωξη από χλαμύδια είναι η πιο συχνή σεξουαλικά μεταδιδόμενη λοίμωξη. Η διάγνωση γίνεται από την κλινική εικόνα και την καλλιέργεια του εκκρίματος. Και εδώ, η θεραπεία γίνεται με χορήγηση αντιβιοτικών, ενώ συνιστάται αποχή από το σεξ μέχρι την ολοκλήρωση της αγωγής και των δύο συντρόφων ή μέχρι την ύφεση των συμπτωμάτων, αν αυτά επιμένουν και λίγο αργότερα.

Επιπλοκές των ουρηθρίτιδων: Γιατί είναι επικίνδυνες;
Είναι ασυνήθιστο ένας άνδρας που παρουσιάζει ουρηθρίτιδα να μην απευθυνθεί σε ιατρό, οπότε το πιθανότερο είναι ότι θα λάβει θεραπεία. Αυτό σημαίνει ότι οι μακροπρόθεσμες επιπλοκές από τέτοιες λοιμώξεις δεν είναι συχνές. Αν, όμως, μία ουρηθρίτιδα μείνει χωρίς φαρμακευτική αγωγή, ο άνδρας μπορεί να παρουσιάσει σοβαρότερα προβλήματα όπως μετάδοση της λοίμωξης στον όρχι ή την επιδιδυμίδα (επιδιδυμίτιδα, ορχεοεπιδιδυμίτιδα), απόστημα επιδιδυμίδας, ανάπτυξη στενωμάτων στην ουρήθρα, απόφραξη των επιδιδυμίδων, προστατίτιδα, πρωκτίτιδα, ακόμα και απομακρυσμένες λοιμώξεις (αρθρίτιδα, θυλακίτιδα, μηνιγγίτιδα, ενδοκαρδίτιδα και περικαρδίτιδα). Οι λοιμώξεις αυτές χωρίς την κατάλληλη θεραπεία είναι ένα συχνό αίτιο ανδρικής υπογονιμότητας και στειρότητας!

Στις γυναίκες, ωστόσο, είναι συνηθέστερο να απουσιάζουν τα συμπτώματα ή να αποδίδονται σε λοιμώξεις του ουροποιητικού, δηλαδή κυστίτιδες. Αν δεν λάβει την κατάλληλη θεραπεία, μία γυναίκα είναι αρκετά πιθανό να αναπτύξει τελικά πυελική φλεγμονή (PID, pelvic inflammatory disease). Προκαλείται ίνωση των σαλπίγγων και συμφύσεις, οπότε συχνά επηρεάζεται η γονιμότητα της γυναίκας!

Είναι λοιπόν φανερό ότι η δυνατότητα θεραπείας των βακτηριακών Σ.Μ.Λ. που μας παρέχουν τα αντιβιοτικά, δεν πρέπει να μας καθησυχάζει. Η πρόληψη παραμένει ο σημαντικότερος παράγοντας διαφύλαξης της υγείας του ατόμου και της κοινότητας, ενώ η ειλικρίνεια μεταξύ των σεξουαλικών συντρόφων όταν ο ένας διαγνωστεί με Σ.Μ.Λ., είναι μιά πράξη ευθύνης και σεβασμού προς τον άλλον.

Επιτρέψτε μου εδώ μια παρέκβαση για να επαναλάβω κάποια πράγματα που δημοσιεύτηκαν στο πρώτο μέρος της ανάρτησης:

Η αξία της πρόληψης – Η υπεύθυνη σεξουαλική συμπεριφορά
Οι Σ.Μ.Λ. αποτελούν παγκοσμίως ένα από τα σημαντικότερα θέματα δημόσιας υγείας. Η ανάπτυξη των αντιβιοτικών από τον εικοστό αιώνα και μετά καθώς και η ανησυχία του κοινού στα πρώτα χρόνια εμφάνισης του ιού HIV, περιόρισε για καιρό τις επιπτώσεις των βακτηριακών Σ.Μ.Λ., ωστόσο η συχνότητα εμφάνισής τους έχει αρχίσει ξανά να ανακάμπτει. Η μετάδοση των ιογενών Σ.Μ.Λ. διαρκώς αυξάνεται, αφού αυτές δεν αντιμετωπίζονται ακόμα ριζικά με τις υπάρχουσες θεραπείες (δεν επιτυγχάνεται εκρίζωση των παθογόνων παραγόντων). Επιπλέον, είναι πολύ ανησυχητική η διαπίστωση ότι σταδιακά όλο και περισσότερο οι επαγγελματίες υγείας σε διάφορα μέρη του κόσμου πολύ συχνότερα πρέπει να αντιμετωπίσουν και στελέχη βακτηρίων ανθεκτικά στα συνηθισμένα αντιβιοτικά. Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις χρειάζεται επιμήκυνση της διάρκειας της θεραπείας, ιδιαίτερα για μικροβιακά στελέχη που ενδημούν σε κάποιες περιοχές του κόσμου (π.χ. Νοτιοανατολική Ασία).

Είναι, λοιπόν, σημαντικότερη από ποτέ η αξία της πρόληψης, η οποία ταυτίζεται εν πολλοίς με την υπεύθυνη σεξουαλική συμπεριφορά. Η χρήση προφυλακτικού περιορίζει σημαντικά τις πιθανότητες μετάδοσης των περισσότερων παθογόνων παραγόντων. Ως επαγγελματίας υγείας, ωστόσο, παρατηρώ ότι το ποσοστό χρήσης του προφυλακτικού είναι συνολικά πολύ μικρό. Πολλές φορές διαπιστώνω -ακόμα και σε νέους ανθρώπους- έλλειμμα ενημέρωσης για τους κινδύνους από τις ελεύθερες επαφές ακόμα και με σεξουαλικούς συντρόφους που δεν γνωρίζουν παρά ελάχιστα ή καθόλου. Αυτό το τελευταίο έχει ιδιαίτερη σημασία και για έναν επιπλέον λόγο: όταν διαγιγνώσκεται μία Σ.Μ.Λ. σε κάποιον ή κάποια, τις περισσότερες φορές απαιτείται θεραπεία ή έστω έλεγχος και για τους ανθρώπους με τους οποίους έχει έρθει στο πρόσφατο παρελθόν σε συνεύρεση. Πολλές φορές, όμως, διαπίστωσα ότι τα πρόσωπα αυτά ήταν εντελώς άγνωστα στον/στην ασθενή μου ή δεν είχαν καμμία διάθεση (παρά την ηθική τους υποχρέωση) να επικοινωνήσουν μαζί τους για ένα τέτοιο ζήτημα παρά το ότι αφορούσε κατ’ ουσίαν θέμα υγείας.

Ο γιατρός δεν είναι κριτής της ηθικής κανενός. Ο ρόλος του ως θεραπευτή, όμως, είναι εξίσου σημαντικός με τον ρόλο του ως προς την προάσπιση του αγαθού της δημόσιας υγείας. Η ενημέρωση είναι το πιο σημαντικό του όπλο. Υπάρχουν επιλογές που συνιστούν ατομικό δικαίωμα του καθενός. Η χρήση προφυλακτικού είναι αποδεδειγμένα ο πιο αποτελεσματικός τρόπος προστασίας και για εμένα, προσωπικά, το σημείο στο οποίο επιμένω ότι δεν τίθεται θέμα ατομικού δικαιώματος αλλά υποχρέωσης: στους ερωτικούς μας συντρόφους και, κυρίως, στον εαυτό μας.

Η ξεχωριστή περίπτωση της λοίμωξης από το τρεπόνημα
Το τρεπόνημα το ωχρό είναι ο παθογόνος παράγοντας που προκαλεί την σύφιλη. Ίσως στους περισσότερους να προκαλεί έκπληξη το ότι ασχολούμαστε ακόμα με την ασθένεια αφού θεωρείται ευρέως ότι ανήκει στο παρελθόν. Κι όμως, βάσει στοιχείων, τα νέα κρούσματα παρουσιάζουν τα τελευταία 20 χρόνια αύξηση στον ανεπτυγμένο κόσμο (αφού στον αναπτυσσόμενο η σύφιλη ουδέποτε εξαλείφθηκε). Μεταδίδεται με την επαφή, με τα σωματικά υγρά, με τις μεταγγίσεις, καθώς και από την μητέρα στο έμβρυο. Η περίοδος επώασης είναι 10 – 90 ημέρες. Η νόσος παρουσιάζει 3 στάδια, αν μείνει χωρίς θεραπεία. Στο πρώτο, παρατηρείται μιά ανώδυνη πληγή στο σημείο πρώτης επαφής. Στους άνδρες είναι στο πέος (βάλανος και γύρω από αυτήν) ή στον πρωκτό, ενώ στις γυναίκες στα χείλη του αιδοίου ή τον πρωκτό. Ταυτόχρονα, υπάρχει διόγκωση των τοπικών λεμφαδένων. Όλα αυτά διαρκούν για 4 – 6 εβδομάδες. Στα επόμενα στάδια της νόσου, προσβάλλονται σταδιακά σχεδόν όλα τα συστήματα. Η λοίμωξη διαγιγνώσκεται από την κλινική εικόνα και αιματολογικές εξετάσεις (VDRL, RPR, εξετάσεις αντισωμάτων). Η θεραπεία γίνεται με αντιβιοτικά, κυρίως πενικιλλίνη.

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης

Με πληροφορίες από www.keelpno.gr, τις κατευθυντήριες οδηγίες για την διάγνωση και εμπειρική θεραπεία των λοιμώξεων από την επιστημονική επιτροπή νοσοκομειακών λοιμώξεων του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., τον ενημερωτικό ιστότοπο της Β’ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του Αρεταίειου.

Εικόνες από www.miniatlas.com