Το αυγουστιάτικο φεγγάρι, οι οπτικές απάτες και οι μύθοι γύρω από τη Σελήνη

Η πανσέληνος του Αυγούστου, η οποία φέτος θα συμβεί στις 22 του μήνα, θεωρείται από πολλούς η λαμπρότερη και μεγαλύτερη του έτους, κάτι που όμως δεν είναι σωστό, αφού πρόκειται απλά για μια οπτική απάτη. Αυτό επισημαίνει ο Διονύσης Σιμόπουλος, επίτιμος διευθυντής του Πλανηταρίου, σε δημοσίευση του στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος Ευγενίδου, όπου εξηγεί το φαινόμενο.

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι στη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών ο Ήλιος βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο της ετήσιας φαινόμενης τροχιάς του στον ουρανό, ενώ αντίθετα η Σελήνη βρίσκεται σχετικά πιο κοντά στον ορίζοντα. Σε αυτή τη θέση η πανσέληνος μπορεί να συγκριθεί με διάφορα άλλα χαρακτηριστικά που βρίσκονται εκεί, όπως δέντρα, κεραίες και διάφορα κτίσματα. Με αυτόν τον τρόπο ο εγκέφαλος του παρατηρητή παρασύρεται να πιστέψει ότι η πανσέληνος είναι μεγαλύτερη, ενώ επανειλημμένες μετρήσεις έχουν αποδείξει ότι το μέγεθός της δεν διαφέρει καθόλου από ώρα σε ώρα.

Από την άλλη, όντως υπάρχει διαφορά του μεγέθους της Σελήνης ανάλογα με το αν βρίσκεται στο περίγειό της (δηλαδή στο κοντινότερο σημείο της τροχιάς της γύρω από τη Γη) ή στο απόγειό της (στο πιο μακρινό σημείο), κάτι που συμβαίνει μια φορά κάθε μήνα. Το πλησιέστερο περίγειο της Σελήνης φέτος θα είναι στις 3 Δεκεμβρίου (356.794 χιλιόμετρα), ενώ το μεγαλύτερο απόγειο ήταν στις 11 Μαΐου (406.512 χιλιόμετρα). Αυτό όμως δεν έχει σχέση με το πόσο μεγάλη φαίνεται η Σελήνη όταν βρίσκεται κοντά στον ορίζοντα, κάτι που οφείλεται αποκλειστικά και μόνο σε οπτική απάτη.

Ο μύθος για το μεγαλύτερο αυγουστιάτικο φεγγάρι δεν είναι ο μοναδικός. Υπάρχουν και άλλοι μύθοι που έχουν καλλιεργηθεί κατά καιρούς στους διάφορους λαούς, μεταξύ των οποίων η σύνδεση της έξαρσης της “τρέλας” τη μέρα της πανσελήνου, εξ ου και η λέξη “σεληνιασμός”, αλλά και η σύνδεσή του φεγγαριού με την επιληψία. Στατιστικές μελέτες όμως που έγιναν επανειλημμένα και έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά (Annals of Emergency Medicine, Journal of Emergency Nursing, Journal of Toxicology and Psychological Report) αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει καμιά απολύτως σχέση ανάμεσα στη συμπεριφορά του ανθρώπου και στην πανσέληνο.

Μύθος είναι, επίσης, ότι τη μέρα της πανσελήνου γεννιούνται περισσότερα παιδιά ή ότι υπάρχουν περισσότερα ατυχήματα, παρ’ όλα αυτά οι μύθοι αυτοί δεν λένε να “πεθάνουν” έως σήμερα.

Ένας άλλος μύθος αφορά τον χρωματισμό της πανσελήνου που ορισμένοι τον θέλουν μερικές φορές να είναι “μπλε”. Κάτω από ορισμένες σπάνιες συνθήκες πράγματι η χροιά της Σελήνης παίρνει ένα γαλαζωπό χρώμα (αντί του κανονικού γκρίζου), όταν π.χ. στην ατμόσφαιρα υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση σκόνης από κάποια πρόσφατη μεγάλη έκρηξη ηφαιστείου, όπως συνέβη με την έκρηξη του ηφαίστειου Κρακατόα το 1883. Η φράση “Μπλε Σελήνη” χαρακτηρίζει την ύπαρξη δύο πανσελήνων σ’ ένα μήνα, με τη δεύτερη να ονομάζεται “Μπλε”. Ένα τέτοιο φαινόμενο, αν και ασυνήθιστο, δεν είναι ιδιαίτερα σπάνιο. Ο Φεβρουάριος είναι αδύνατο να περιλάβει ποτέ μια “Μπλε Σελήνη”, ενώ κατά μέσο όρο ένας μήνας με δύο πανσελήνους συμβαίνει μια φορά κάθε κάθε 2,72 χρόνια. Συνολικά στα επόμενα 40 χρόνια θα υπάρξουν 17 μήνες που θα περιλαμβάνουν δύο πανσελήνους τον ίδιο μήνα.

Ανάμεσα στους μύθους και τις οπτικές απάτες, ανήκει και το γεγονός ότι από την αρχαιότητα στο ορατό “πρόσωπο” της Σελήνης (υποτίθεται ότι) διακρίνονταν διάφορες μορφές και σχήματα. Οι περισσότεροι μάλιστα έλεγαν ότι μπορούσαν να διακρίνουν ένα ανθρώπινο πρόσωπο στη Σελήνη. Στη Γροιλανδία απαγόρευαν στις νέες κοπέλες να κοιτάζουν την πανσέληνο γιατί πίστευαν ότι θα έμεναν έγκυοι (προφανώς από τον “άνθρωπο” του φεγγαριού).

Οι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν κατανοήσει ότι το φως της Σελήνης δεν ήταν παρά η αντανάκλαση των ακτίνων του Ήλιου στην επιφάνειά της. Πολλοί είχαν αντιληφθεί από νωρίς ότι ο διαφορετικός φωτισμός των περιοχών της Σελήνης οφειλόταν στις ανωμαλίες του εδάφους της. Έτσι, μπόρεσαν να διαλευκάνουν αρκετά από τα μυστήρια της, όπως τον μηχανισμό των φάσεων της.

Για τη συμπλήρωση όλων των φάσεων της Σελήνης, χρειάζονται 29 ημέρες 12 ώρες, 44 λεπτά και 2,86 δευτερόλεπτα. Ο χρόνος αυτός ονομάζεται συνοδικός μήνας και είναι η χρονική περίοδος μεταξύ δύο διαδοχικών πανσελήνων ή δύο διαδοχικών φάσεων Νέας Σελήνης, από την οποία γεννήθηκε ο ημερολογιακός μήνας.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ