Υπάρχει για όλα η πρώτη φορά

Ένα χρονογράφημα που αγνοεί το διάγραμμα του χρόνου. Wall-e 2! – Σημειώσεις για προβληματισμό στο χρονογράφημα “Τι ψυχή έχει;”

Από τον Δημήτρη Καμπανό*

Αν αποφασίσουμε να επιτεθούμε στη συνήθεια, θα διαπιστώσουμε ότι είναι σύνηθες! Αν επιχειρήσουμε να επιτεθούμε σε μια συνήθεια, θα βρούμε αντίσταση και στροφορμή. Αν κατανοήσουμε την αιτιότητα μιας συνήθειας ορθολογιστικά, θα διαπιστώσουμε πόσο χρήσιμη ή άχρηστη ή επιβλαβής είναι.

Κι επειδή όλα αυτά θέλουν μεγάλη συζήτηση ώστε να ερμηνευθούν, ας μιλήσουμε όσο πιο απλά γίνεται.

“Για τα πάντα υπάρχει η πρώτη φορά” όταν μπαίνουν νέα πράγματα στη ζωή μας κι όταν υποχρεωτικά πρέπει να βγουν. Αυτό σημαίνει ότι μαθαίνουμε, βελτιωνόμαστε και προστατεύουμε, είτε τον εαυτό μας, είτε τις μελλοντικές γενιές, είτε το περιβάλλον που τουλάχιστον του οφείλουμε σεβασμό απέναντι στην προσφορά του στην ανθρώπινη φύση.

Με δεδομένο ότι το πλαστικό από την σύστασή του και μόνο αποτελεί ρύπο που δεν αποικοδομείται, δεν βιοδιασπάται και το κύριο συστατικό παρασκευής του είναι οι συνθετικές ρητίνες που διακρίνονται σε “εποξειδικές” και “ακρυλικές”, ιδιαίτερα επιβλαβείς για τον άνθρωπο, τότε θα πρέπει να επανεξετάσουμε, ατομικά ο καθένας, τη στάση μας απέναντι στην κυριαρχία του στη ζωή μας. Θα πρέπει να δούμε δηλαδή αν το πρόσφατο ιστορικό του πρωταγωνιστή των χρηστικών υλικών (Parkes – το πρώτο πλαστικό πολυμερές το 1855, Wallace – συνθετικό πλαστικό nylon το 1935) εκτός από ευκολία παρέχει και ασφάλεια. Αν όχι αυτό, τουλάχιστον ας μην επιτρέψουμε την επέκταση των συνεπειών από την αλόγιστη χρήση του στη φύση.

Μάθαμε σχετικά πρόσφατα ότι το καλαμάκι δεν ανακυκλώνεται. Ναι, είναι πολύ μικρό και δεν πιάνεται στις μηχανές ανακύκλωσης, δύσκολο στη συλλογή και για πολλούς ακόμα λόγους όπως:

1. Χρησιμοποιείται ελάχιστα λεπτά σε αντιστάθμισμα με τη ζημία που κάνει. Παραμένει όμως στο περιβάλλον για εκατοντάδες χρόνια. Μόνο στις ΗΠΑ χρησιμοποιούνται καθημερινά 500 εκατομμύρια καλαμάκια, ένας τεράστιος όγκος πλαστικού που η χρήση του δεν ξεπερνά σε μέσο όρο το 10λεπτο!

2. Δεν ανακυκλώνονται γιατί τα πλαστικά καλαμάκια είναι πολύ ελαφριά για τους διαλογείς ανακύκλωσης, αναμειγνύονται με άλλα υλικά και είτε “χαλάνε” τα ανακυκλώσιμα φορτία, είτε καταλήγουν ως απορρίμματα. Στην Ελλάδα δεν έχουμε ειδικά κέντρα ανακύκλωσης για καλαμάκια. Μικρές ασύμφορες μηχανές που καταναλώνουν τεράστια ενέργεια.

3. Είναι κατασκευασμένα από μία χημική ουσία, κοινή για τα πλαστικά, την BPA (Δισφαινόλη Α). Πλαστικά που περιέχουν την ουσία παρουσιάζουν εξαιρετική ανθεκτικότητα στη θερμότητα είναι σχετικά άκαμπτα, ελαφριά και διάφανα. Η ουσία ενοχοποιείται για διαταραχές στο ενδοκρινολογικό σύστημα, για νευρολογικές παθήσεις κ.ά. Λόγω φθοράς, το πλαστικό θα αρχίσει να διασπάται σε μικρότερα κομμάτια που είναι εύκολο να καταναλωθούν από οργανισμούς, όπως ψάρια, επομένως και από τον άνθρωπο.

4. Τοποθετούνται στο τοπ 4 των δημοφιλέστερων απορριμμάτων στις ακτές και στα πρώτα 8 δημοφιλέστερα απορρίμματα στον ωκεανό. Εκτός από τη ρύπανση που δημιουργούν, είναι εστίες μικροβίων για τους λουόμενους και αφορμή τραυματισμού για πολλά θαλάσσια ζώα. Και άλλα πολλά ακόμα…

Αν αυτά δεν έχουν καμία σημασία τότε ας σκεφτούμε πόσα καλαμάκια καταναλώνουμε εμείς καθημερινά κι ας κάνουμε την ανάγωγη στον χρόνο. Αν κι αυτό δεν είναι επιχείρημα, ας σκεφτούμε ποιοι επιτέλους τα καταναλώνουν κι ας αναρωτηθούμε αν η έξυπνη βιομηχανία θα πάρει από μόνη της την απόφαση να τα σταματήσει. Είναι σαν να θέλουμε ο σκύλος μας να μάθει μόνος του να κάνει τις ανάγκες του εκτός σπιτιού!

Κι εφόσον πιάσαμε την ανακύκλωση, ας δούμε και ίσως κατανοήσουμε ότι η ανακύκλωση δεν αποτελεί τη λύση, καταγράφοντας τα παρακάτω.

Δεν ανακυκλώνονται:

1) το αφρολέξ, το οποίο είναι παράγωγο πετρελαίου και ιδιαίτερα εύφλεκτο, γι’ αυτό θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνο για τα περισσότερα κέντρα ανακύκλωσης. Μια χαμένη ευκαιρία για ανακύκλωση!

2) το βρεγμένο ή λερωμένο χαρτί. Λερωμένες χαρτοπετσέτες ή κομμάτια λαδωμένου χαρτιού όχι μόνο δεν ανακυκλώνονται, αλλά αχρηστεύουν και τα υπόλοιπα ανακυκλώσιμα υλικά. Ακόμα, χαρτί που έχει βραχεί ακόμη και αν στεγνώσει δεν ανακυκλώνεται.

3) τα καπάκια από πλαστικά μπουκάλια. Οι περισσότεροι φορείς ανακύκλωσης δεν τα δέχονται. Γι’ αυτό πρέπει να πετάμε τα πλαστικά μπουκάλια στους κάδους ανακύκλωσης αφού βγάλουμε το καπάκι. Δεύτερη χαμένη ευκαιρία για ανακύκλωση σε κάτι που έχει σύντομη ζωή χρήσης.

4) τα κουτιά των χυμών, γιατί η πλαστική επικάλυψη που έχουν τα καθιστά ακατάλληλα για ανακύκλωση κι ας γράφουν ότι είναι από ανακυκλώσιμο υλικό.

5) τα κουτιά από πίτσα, διότι έχουν υπολείμματα τροφών και λίπη. Πετώντας ένα τέτοιο αντικείμενο εμποτισμένο με λάδι, θα προκαλέσει μια μάζα λάσπης στη διαδικασία της ανακύκλωσης. Ούτε κι αυτός ο όγκος χαρτιού αποτελεί μέρος της ευκαιρίας για ανακύκλωση.

6) οι σιδερένιες κρεμάστρες, γιατί τα περισσότερα κέντρα ανακύκλωσης δεν ανακυκλώνουν το σύρμα.

7) τα κεραμικά, γι’ αυτό θα μπορούσατε να τα χρησιμοποιήσετε με εναλλακτικούς τρόπους.

8) τα δισκάκια CD, DVD και βιντεοκασέτες. Παρότι κατασκευάζονται κατά κύριο λόγο από αλουμίνιο, τα ψηφιακά δισκάκια ή οι παλιές μας βιντεοκασέτες περιέχουν πολλές προσμείξεις, καθιστώντας αδύνατη την άμεση ανακύκλωσή τους.

9) τα πλαστικά μαχαιροπίρουνα. Παρότι είναι πλαστικά, τα συγκεκριμένα υλικά μιας χρήσης δεν ανακυκλώνονται.

10) τα σπασμένα γυαλιά, γιατί τη διαλογή των υλικών την κάνουν εργαζόμενοι με τα χέρια και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος τραυματισμού των εργαζομένων.

11) οι βιοδιασπώμενες ή φωτοδιασπώμενες σακούλες, γιατί έχουν ημερομηνία λήξης, μετά την οποία αρχίζουν να θρυμματίζονται και γίνονται ιδιαίτερα επικίνδυνα σωματίδια.

Κι αν σκεφτεί κανείς ότι το 25% από αυτά που πετάμε στην ανακύκλωση πιάνει τόπο και τα υπόλοιπα φτάνουν στους χώρους απόθεσης απορριμμάτων, χωματερές κλπμ τότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι η ανακύκλωση είναι κάτι ξεπερασμένο και ως ιδέα και ως πρακτική, μπροστά στην προσπάθεια εξεύρεσης πιο αποτελεσματικών λύσεων. Συνεπώς η μείωση των πλαστικών μιας χρήσης είναι καθαρά δική μας υπόθεση. Είναι υπόθεση δικών μας πρωτοβουλιών. Να σκεφτούμε αν τα χρειαζόμαστε, πόσο απαραίτητα μας είναι, ξεπερνώντας την “ομορφιά” τους, την αισθητική τους στο χώρο, την “συμβολή” τους στην απόλαυση με τη χρήση τους, την ευχρηστία τους κι όλες τις αναστολές που εμποδίζουν την ώριμη σκέψη.

Πρόκειται γενικότερα για ένα περίπλοκο και πολυδιάστατο ζήτημα όπου μια συζήτηση μπορεί να αγγίξει μόνο επιφανειακά τις προεκτάσεις του. Έτσι η αναζήτηση λύσεων πλέον στρέφεται στην κατεύθυνση της ευαισθητοποίησης, της ατομικής ευθύνης με όσες γνώσεις ο κάθε υπεύθυνος άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει.

Από τη δική μας πλευρά, οι άνθρωποι που ασχολούμαστε συστηματικότερα με την προστασία του περιβάλλοντος και στην δική μας περίπτωση στο Dive In Action, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, αυτό που καταθέτουμε είναι την εμπειρία μας στην εσχατιά της ρύπανσης που είναι η “εξαφάνισή” τους στον βυθό της θάλασσας. Εκεί δηλαδή που χάνονται παντελώς από τα μάτια των ανθρώπων και παρατηρούμε με ποιον τρόπο δυσχεραίνουν και υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των υδρόβιων οργανισμών, αλλοιώνοντας το οικολογικό αποτύπωμα. Εκεί που δεν φτάνει μηχάνημα για να τη συλλογή τους και χρειάζεται ανθρώπινο χέρι με μεγάλη δυσκολία να τα διαχωρίσει, να τα συλλέξει και να τα βγάλει στην επιφάνεια.

Με σύνεση και αυτοσεβασμό αναλαμβάνουμε την ευθύνη να επικοινωνήσουμε αυτές τις εμπειρίες, δηλώνοντας τις ανησυχίες που προκύπτουν από την περιβαλλοντική ρύπανση των παγκόσμιων ωκεανών. Η μεγέθυνση των ζητημάτων είναι θέμα χρόνου και σε καμία περίπτωση μιας χρονογραφικής διάθεσης ή ελαφρότητας.

Σύνοψη στοιχείων από: plasticseurope.org, ec.europa.eu, eoan.gr, k-online.com, efet.gr, kathimerini.gr κα.

* Ο κος Δημήτρης Καμπανός είναι διαχειριστής του “Dive In Action”, μιας περιβαλλοντικής  οργάνωσης μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που δραστηριοποιείται επίσημα από τον Φεβρουάριο του 2019 με έδρα τη Σαντορίνη, με κύριο σκοπό την προστασία και διατήρηση του φυσικού υποθαλάσσιου τοπίου της επαρχίας Θήρας, και ιδιαίτερα των μουσειακών ευαίσθητων σχηματισμών της Ηφαιστειακής Καλντέρας, ως φυσικής πολιτιστικής κληρονομιάς και πολύτιμου φυσικού πόρου της θαλάσσιας περιοχής που διακρίνεται για την μεγάλη βιολογική, οικολογική, αισθητική, επιστημονική, γεωμορφολογική και παιδαγωγική αξία σε παγκόσμιο επίπεδο.