Ανοιχτή επιστολή από τον Πρόεδρο του ΙΜΠΗΣ

Με αφορμή την συζήτηση της Τρίτης 22/2 στο Δημοτικό Συμβούλιο Θήρας του θέματος της χρηματοδότησης του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης, ο Πρόεδρος του ΔΣ και της Επιστημονικής Επιτροπής του ΙΜΠΗΣ Δρ. Γιώργος Βουγιουκαλάκης σε ανοιχτή επιστολή του “για την αποκατάσταση της αλήθειας περί ΙΜΠΗΣ” αναφέρει τα παρακάτω:

“Αξιότιμοι Δημοτικοί σύμβουλοι του Δήμου Θήρας,

Με την ευκαιρία της συζήτησης του θέματος της ετήσιας χρηματοδότησης της λειτουργίας των δικτύων παρακολούθησης του ηφαιστείου της Σαντορίνης στη συνεδρίαση της 22/2/2022 του Δ.Σ. του Δήμου Θήρας, θέλουμε να σας ενημερώσουμε πολύ σύντομα για την πραγματική διάσταση της κατάστασης.

1. Όλα όσα αναφέρονται στις γραπτές παρεμβάσεις μας (επιστολή προς το Δ.Σ. του Δήμου Θήρας – 25/1/22, γραπτή παρέμβαση του Προέδρου του ΙΜΠΗΣ – 27/1/22, επιστολή του Γενικού Γραμματέα – 1/2/22) είναι απολύτως αληθή και τεκμηριωμένα.

Αυτό αποδεικνύεται από την απάντηση προς τον Δήμο Θήρας του Υ.Κ.Κ.Π.Π. (έγρ. 718/4-2-22), όπου επαναλαμβάνεται ό,τι αναφέραμε στα παραπάνω κείμενά μας, αυτά δηλαδή που ορίζονται τόσο στο Σχέδιο ΤΑΛΩΣ όσο και στο ΦΕΚ 388/28-5-20 το οποίο συστήνει και συγκροτεί τη Μόνιμη Επιστημονική Επιτροπή Παρακολούθησης Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου (ΜΕΕΠΕΗΤ). Να σημειώσουμε ότι σε αντίστοιχη απάντηση, για τις ευθύνες και διαδικασίες της κατάστασης διέγερσης του ηφαιστείου, έχουμε ήδη ενημερώσει γραπτά τη ΓΕΩΘΗΡΑ, τον Μάρτιο του 2021, όπου αναφέρεται: “Τα βήματα κινητοποίησης και ειδοποίησης σε περίπτωση ενόργανης ανίχνευσης οποιασδήποτε διέγερσης του ηφαιστείου από το πολύ-παραμετρικό δίκτυο παρακολούθησης του ΙΜΠΗΣ είναι:

• Έκτακτη σύγκλιση της Επιστημονικής Επιτροπής (ΕΕ) του ΙΜΠΗΣ και αξιολόγηση της  κατάστασης.
• Εάν εκτιμηθεί ότι υπάρχει έναρξη φάσης διέγερσης του ηφαιστείου, γραπτή ενημέρωση του Δ.Σ. του ΙΜΠΗΣ, της Μόνιμης Επιστημονικής Επιτροπής Παρακολούθησης του  Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου, με κοινοποίηση στη ΓΓΠΠ, την Περιφέρεια Νοτίου  Αιγαίου και τον Δήμο Θήρας.
• Η ΜΕΕΠΕΗΤ, όπου συμμετέχουν και μέλη της ΕΕ ΙΜΠΗΣ, στη συνέχεια θα αποφασίσει, συνεκτιμώντας τα δεδομένα και την εξέλιξή τους, σε τι κατάσταση βρίσκεται το ηφαίστειο και ανάλογα θα προβεί στις ενέργειες που περιγράφονται στο Σχέδιο ΤΑΛΩΣ.

Διαφήμιση

2. Αποδεικνύεται ακόμη από την καταγραφή της ΜΕΕΠΕΗΤ του εξοπλισμού των δικτύων  παρακολούθησης τα οποία λειτουργούν στη Σαντορίνη, η οποία θα αποσταλεί άμεσα και  επίσημα στο Δήμο Θήρας από τον ΟΑΣΠ, όπου καταγράφονται α) 13 σεισμογράφοι  ευρέως φάσματος ή βραχείας περιόδου, 9 από τους οποίους ανήκουν ή διαχειρίζεται, λειτουργεί και συντηρεί το ΙΜΠΗΣ, 2 το ΕΑΑ κα 2 το ΕΚΠΑ. β) 4 σταθμοί GNSS για την παρακολούθηση τοπογραφικών παραμορφώσεων. Οι τρεις από αυτούς ανήκουν στο ΙΜΠΗΣ και ένας στην εταιρία Metrica, η οποία παραχωρεί τα δεδομένα του για χρήση στο ΙΜΠΗΣ. γ) 20 σταθμοί ή δίκτυα συνεχούς ή/και περιοδικής παρακολούθησης γεωχημικών και γεωφυσικών παραμέτρων, το σύνολο των οποίων διαχειρίζεται, λειτουργεί και συντηρεί το ΙΜΠΗΣ, τα περισσότερα (14) είναι ιδιοκτησία του ενώ τα υπόλοιπα (6) ανήκουν στην ΕΑΓΜΕ (πρώην ΙΓΜΕ).

3. Αποδεικνύεται από το Δελτίο Τύπου του ΓΕΩΤΕΕ στις 10/2/22, όπου τονίζεται ο  καθοριστικός ρόλος του ΙΜΠΗΣ για την παρακολούθηση του ηφαιστείου από το 1995, και την εξασφάλιση του αισθήματος ασφάλειας κατοίκων και επισκεπτών.

4. Αποδεικνύεται από τη διεθνή αναγνώριση του ΙΜΠΗΣ, με τη συμμετοχή του σε πλήθος μεγάλα ανταγωνιστικά Ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το EPOS και το EUROVOLC. Στο πρόγραμμα EUROVOLC αξιολογήθηκε το πολύ-παραμετρικό δίκτυο παρακολούθησης του ΙΜΠΗΣ ως πλήρως επαρκές για την παρακολούθηση του ηφαιστείου. Να σημειώσουμε εδώ πως επιχειρείται μια παραπλάνηση των πολιτών ότι στα προγράμματα αυτά δεν συμμετέχει και δεν αξιολογείται το δίκτυο του ΙΜΠΗΣ, αλλά ο φορέας που εμφανίζεται ως συμμετέχων, η ΕΑΓΜΕ (πρώην ΙΓΜΕ). Πράγματι, τυπικά, εμφανίζεται ως συμμετέχων φορέας η ΕΑΓΜΕ, καθώς για την πλέον ευέλικτη γραφειοκρατική διαχείριση αυτή είναι η βέλτιστη λύση. Είναι όμως προφανές ότι εάν δεν υπήρχε το ΙΜΠΗΣ, δεν θα υπήρχε το πολύ-παραμετρικό δίκτυο παρακολούθησης που χαρακτηρίζει και συνιστά κάθε Ηφαιστειολογικό Παρατηρητήριο στον πλανήτη, οπότε δεν θα υπήρχε και καμιά συμμετοχή σε αυτά τα προγράμματα, στον τομέα των ηφαιστειακών παρατηρήσεων και καταγραφών. Είναι ακόμη πιο προφανές ότι όταν αξιολογείς και βαθμολογείς ένα δίκτυο, δεν αξιολογείς ούτε τον φορέα που τυπικά εμφανίζεται ως συμμετέχων, ούτε βέβαια τον επιστήμονα που συντονίζει το όλο έργο.

5. Αποδεικνύεται ακόμη, με την πρόσκληση του ΙΜΠΗΣ, ως το μόνο ηφαιστειολογικό  παρατηρητήριο της Ελλάδας, στις διεθνείς συναντήσεις που οργανώνονται από το Διεθνή Οργανισμό Ηφαιστειολογικών Παρατηρητηρίων (WOVO) όπως αυτή στο Vancouver (Oregon, USA) τον Νοέμβριο του 2016, που αφορούσε τις βέλτιστες πρακτικές δράσης των Ηφαιστειολογικών Παρατηρητηρίων. Εκεί, ο Πρόεδρος του ΙΜΠΗΣ, ως προσκεκλημένος εκπρόσωπος του Ηφαιστειολογικού Παρατηρητηρίου της Σαντορίνης, παρουσίασε την εμπειρία μας από την κρίση του 2011-2012, καθώς και τον σχεδιασμό των ζωνών ηφαιστειακού κινδύνου της ΕΕΕΠΗΣ, αυτόν που σήμερα περιέχεται στο Σχέδιο ΤΑΛΩΣ.

6. Αποδεικνύεται με τον ορισμό του Προέδρου του ΙΜΠΗΣ ως σύνδεσμο για το  Ηφαιστειολογικό Παρατηρητήριο της Σαντορίνης από το Κέντρο ενημέρωσης των  πτήσεων για την Ηφαιστειακή Στάχτη της Τουλούζης, το οποίο έχει την ευθύνη του  ελληνικού εναέριου χώρου (VAAC Toulouse). Με το διευθυντή αυτού του κέντρου έχει  συμφωνηθεί η διενέργεια άσκησης ετοιμότητας για την έκδοση δελτίου ενημέρωσης του  VAAC (ονομάζεται VONA) σε περίπτωση εκδήλωσης έκρηξης στη Σαντορίνη, και  προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί στα μέσα του 2022. Το δελτίο αυτό εκδίδεται από κάθε ηφαιστειακό παρατηρητήριο όταν εκδηλωθεί έκρηξη στην περιοχή ευθύνης του, και αποστέλλεται στη Διεθνή Οργάνωση Πολιτικής Αεροπλοΐας (ICAO) μέσω του VAAC,  ώστε να ενημερωθούν οι πιλότοι που ίπτανται στον εγγύς εναέριο χώρο και να τον  αποφύγουν.

Σημειώνουμε ακόμη πολύ σύντομα τα παρακάτω:

1. Καλλιεργείται μια σύγχυση μεταξύ της ύπαρξης και εκτέλεσης ερευνητικών  προγραμμάτων στο νησί από πλήθος φορέων, πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων,  και της ύπαρξης ενός Ηφαιστειολογικού Παρατηρητήριου, με ενιαίο, συντονισμένο,  πολύ-παραμετρικό δίκτυο, το οποίο λειτουργεί και συντηρείται για δεκαετίες και στο  διηνεκές. Ο προφανής στόχος είναι να εδραιωθεί στους πολίτες η πεποίθηση ότι το  ΙΜΠΗΣ δεν είναι αναγκαίο ή το μοναδικό. Αν όντως ίσχυε μια τέτοια λογική, τότε θα  ήταν περιττά όλα τα Ηφαιστειολογικά Παρατηρητήρια του πλανήτη μας. Σχεδόν σε όλα  τα ηφαίστεια της γης, ιδιαίτερα δε τα πλέον ενεργά και επικίνδυνα, εκτελούνται διαρκώς  πλήθος ερευνητικών προγραμμάτων. Παρά ταύτα, σε όλα υπάρχει και λειτουργεί  Ηφαιστειολογικό Παρατηρητήριο, ο μόνος υπεύθυνος φορέας να ενημερώσει την  Πολιτεία για την κατάσταση του ηφαιστείου και τον πιθανό κίνδυνο. Το πλέον επίκαιρο  παράδειγμα είναι αυτό της Ισπανίας, όπου αντιμετωπίζοντας προ δεκαετίας μια  ηφαιστειακή κρίση στις Κανάριες, διαπίστωσαν ότι είναι αδύνατο να υπάρχει ασφαλής και ολοκληρωμένη ενημέρωση της Πολιτείας από το πλήθος των ερευνητικών φορέων που  σε διάφορες περιόδους εκτελούσαν πλήθος ερευνητικά προγράμματα εκεί. Για αυτό  ίδρυσε ένα κρατικό φορέα που έχει την ευθύνη της Παρακολούθησης των ηφαιστείων της χώρας. Σε αυτόν εργάζεται σήμερα και ο Έλληνας συνάδελφος Σταύρος Μελετλίδης, ο πρώτος μόνιμος παρατηρητής του ΙΜΠΗΣ στη Σαντορίνη. Με αυτό τον φορέα  αντιμετώπισαν υποδειγματικά την πρόσφατη έκρηξη του Las Palmas.

2. Διατυπώνεται συχνά το ερώτημα πού πάνε τα χρήματα με τα οποία επιχορηγείται το  ΙΜΠΗΣ, αφήνοντας μάλιστα περιθώρια για “κακές σκέψεις” μη χρηστής ή παράτυπης  διαχείρισής τους, καθώς και υπονοούμενα ότι είναι υπερβολικά πολλά (αφορά το ποσό  των 30-40.000€ ανά έτος). Σε ό,τι αφορά στη διαφανή και χρηστή διαχείριση, υπενθυμίζω ότι κάθε έτος (με εξαίρεση το 2020 λόγω COVID), το ΙΜΠΗΣ πραγματοποιεί τη ετήσια συνέλευσή του και την ετήσια ενημέρωση των κατοίκων του νησιού, όπου παρουσιάζεται αναλυτικότατα από τον ταμία μας ο ετήσιος οικονομικός απολογισμός, με αναφορά και στο τελευταίο λεπτό που ξοδεύτηκε. Ο κάθε κάτοικος μπορεί να κάνει όποια ερώτηση θέλει για αυτές τις δαπάνες και λαμβάνει την αντίστοιχη απάντηση από τον ταμία μας. Να σημειώσω επίσης ότι το ΙΜΠΗΣ υποχρεούται θεσμικά να έχει διαφανή διαχείριση με λογιστή και καταχωρήσεις κάθε δαπάνης, το οποίο επίσης μπορεί να ελεγχθεί από κάθε ενδιαφερόμενο. Τέλος, να σας παραθέσω τα ποσά που αιτείται ετήσια το ΙΜΠΗΣ, ως ανελαστικές δαπάνες λειτουργίας του: α) Ενοίκιο παρατηρητηρίου: 4.500 €, β) δαπάνες γραμματειακής υποστήριξης: 3.000 €, γ) κόστος συνδέσεων και μεταφοράς δεδομένων: 2.000 €, δ) λογιστής: 1.000 €, ε) αναλώσιμα, ανταλλακτικά και μετακινήσεις για συντήρηση δικτύων: 20.000 €. Αυτά αθροίζονται στο συνολικό ποσό των 30.500 €. Αιτούμαστε επίσης ένα ποσό 10.000€ ετησίως, για να πραγματοποιούμε αναβαθμίσεις και προμήθεια νέου εξοπλισμού. Επειδή δε για το 2020 και 2021 δεν είχαμε καμιά επιχορήγηση, αιτούμαστε σήμερα για το 2022 το ποσό των 50.000€.

3. Διαχέεται μια αναληθής ή “αβέβαια” πληροφόρηση για τη χρηματοδότηση των δικτύων παρακολούθησης από τον ΟΑΣΠ, μέσω ΕΕΕΠΗΣ, το 2013. Σας ενημερώνουμε για αυτό ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της απολογιστικής έκθεσης του ΟΑΣΠ το τέλος του 2013, η ΕΕΕΠΗΣ διαχειρίστηκε το ποσό των 150.000 €, διανέμοντάς το περίπου ισόποσα (~20.000€) ανά φορέα που πριν ή κατά την κρίση εγκατέστησε όργανα παρακολούθησης. Αυτά τα ποσά κατανεμήθηκαν τότε στο ΕΚΠΑ, το ΑΠΘ, τον ΙΤΣΑΚ και ΟΑΣΠ, το ΕΜΠ, το ΕΑΑ, το Πανεπιστήμιο Πάτρας και το ΙΜΠΗΣ μέσω ΙΓΜΕ. Για να υπάρχει μια αίσθηση του τι θα μπορούσε να καλύψει αυτό το ποσό, σε σχέση με τις ανάγκες και το κόστος των δικτύων παρακολούθησης τα οποία είχαν εγκατασταθεί και λειτουργούσαν στο τέλος της περιόδου της κρίσης, αναφέρω ότι το κόστος μόνο του δικτύου γεωχημικής – γεωφυσικής παρακολούθησης, για το οποίο είχα την ευθύνη συντονισμού και έχω σαφή εικόνα, εκτιμήθηκε σε 568.000€. Να τονίσω επίσης ότι από αυτά τα όργανα, σήμερα λειτουργούν μόνο όσα υποστηρίζει και συντηρεί το ΙΜΠΗΣ, καθώς και 4 σεισμογράφοι του ΕΚΠΑ και του ΕΑΑ (βλέπε παραπάνω καταγραφή ΜΕΕΠΕΗΤ).

4. Πρέπει επίσης να σχολιαστεί η επανειλημμένη αναφορά στην κατάσταση  παρακολούθησης του ηφαιστείου της Νισύρου, προβάλλοντας μάλιστα τη Νίσυρο ως  παράδειγμα προς μίμηση, τονίζοντας ότι εκεί το ηφαίστειο παρακολουθείται χωρίς να  υπάρχει αντίστοιχο ΙΜΠΗΣ. Δυστυχώς, πρέπει να σας ενημερώσουμε ότι η Νίσυρος είναι το παράδειγμα προς αποφυγή. Εκεί, με μία χρηματοδότηση που εξασφάλισε ο Δήμος  Νισύρου από τη Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου το 2005, η ίδια ομάδα επιστημόνων (Μ.  Φυτίκας, Γ. Βουγιουκαλάκης, Κ. Παπαζάχος, Ε. Στείρος, Θ. Λαόπουλος και άλλοι) που εγκατάστησε εδώ τα πολύ-παραμετρικά δίκτυα διαρκούς παρακολούθησης και ίδρυσε το ΙΜΠΗΣ για να εξασφαλίσει τη συνεχή λειτουργία τους, εγκατέστησε και στη Νίσυρο ένα πολύ-παραμετρικό δίκτυο παρακολούθησης και δημιούργησε τη δομή ενός Ηφαιστειολογικού Παρατηρητηρίου, από το 2005 έως το 2009. Στη συνέχεια, έχοντας την εμπειρία της Σαντορίνης, προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε και στη Νίσυρο έναν φορέα αντίστοιχο του ΙΜΠΗΣ, αλλά δεν το καταφέραμε. Έτσι, και καθώς ο Δήμος Νισύρου δε συνέχισε να χρηματοδοτεί τις ανελαστικές δαπάνες του δικτύου, αυτό κατέρρευσε και ουσιαστικά μετά το 2011 δεν υπάρχει Ηφαιστειολογικό Παρατηρητήριο Νισύρου, ούτε  πολύ-παραμετρικό δίκτυο συνεχούς λειτουργίας.

Να σημειωθεί τέλος μια ήσσονος σημασίας παράμετρος, η οποία όμως αναδεικνύει τον τρόπο και τις μεθόδους που έχουν ενεργοποιηθεί για να απαξιωθεί το ΙΜΠΗΣ. Προβάλλεται ως ύψιστης σημασίας θέμα ότι το ΙΜΠΗΣ δεν είναι Ινστιτούτο αλλά Σωματείο. Συνειδητά δηλαδή προκαλείται σύγχυση ανάμεσα στους σκοπούς και το περιεχόμενο δράσης του ΙΜΠΗΣ που είναι επιστημονικοί και τεχνικοί, με τη νομική υπόσταση ύπαρξής του, αυτή του Μη Κερδοσκοπικού Σωματείου. Είναι δηλαδή σαν να λέμε ότι το ΙΓΜΕ δεν είναι Ινστιτούτο αλλά Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Ταλαιπωρείται επίσης η ελληνική γλώσσα και οι έννοιες των όρων της, προβάλλοντας πως ότι ονομάζεται Ινστιτούτο μπορεί να είναι μόνο Δημόσιος Φορέας. Για να μη κουράζω άλλο, απλά παραθέτω το περιεχόμενο της έννοιας Ινστιτούτο, όπως συνοπτικά καταγράφεται στη Wikipedia, αλλά μπορείτε να το βρείτε και σε όλα τα έγκυρα λεξικά της ελληνικής γλώσσας: “Ο όρος Ινστιτούτο, πολιτογραφημένος στα ελληνικά (διεθνής όρος), κρίνεται μάλλον πολυσήμαντος. Ένα ινστιτούτο είναι οργανωσιακός φορέας που δημιουργήθηκε για συγκεκριμένο σκοπό, και γενικά ο όρος χαρακτηρίζει κάθε οργάνωση πολλών προσώπων με κύριο σκοπό επιδίωξης και εφαρμογής κάποιου κοινού σχεδίου που κατά κανόνα αποβλέπει σε ανώτερη επιστημονική, ή εκπαιδευτική, ή τεχνική ανάπτυξη, ή ακόμα και ηθική δημιουργία. Με το χρόνο η έννοια αυτή περιορίστηκε σε κυρίως πνευματικά, επιστημονικά (ερευνητικά), και τεχνολογικά ιδρύματα, τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά. Στην Ευρώπη μάλιστα περιλαμβάνονται και ιδιωτικές σχολές, με οικότροφους μαθητές, όπως ιδιαίτερα παιδαγωγικά οικοτροφεία. Στην Ελλάδα ο όρος αυτός συνηθίζεται περισσότερο σε ονομασίες επιστημονικών ερευνητικών κέντρων, πνευματικών ιδρυμάτων, ιδρυμάτων αρχαιολογικής έρευνας, καθώς και από φορείς ταχύρρυθμης εκπαίδευσης, σεμιναρίων και σχολών ξένων γλωσσών (φροντιστήρια)”. 

Ολοκληρώνω αυτό το σημείωμα, υπενθυμίζοντας ότι σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Δ.Σ. και της Ε.Ε του ΙΜΠΗΣ, οι μέχρι σήμερα διαθέσιμοι πόροι του ΙΜΠΗΣ για την κάλυψη των ανελαστικών λειτουργικών δαπανών του, θα επαρκέσουν μέχρι το τέλος του Μαρτίου 2022. Εάν μέχρι τότε δεν έχει εξασφαλιστεί η χρηματοδότησή του, τα δίκτυα θα αρχίσουν να καταρρέουν και θα καταλήξουμε λίγους μήνες αργότερα να μη λειτουργεί το Ηφαιστειολογικό Παρατηρητήριο της Σαντορίνης και να μην παρακολουθούνται επαρκώς τα ενεργά ηφαιστειακά κέντρα της.

Ο Πρόεδρος του Δ.Σ. και της Επιστημονικής Επιτροπής του ΙΜΠΗΣ

Δρ. Γ. Βουγιουκαλάκης