Ανθρωπογενής η αιτία των δυνατών κρότων στη Σαντορίνη

Σε ανθρωπογενούς προέλευσης αίτιο οφείλονται οι δύο πολύ δυνατοί κρότοι που ακούστηκαν, σήμερα (19/3/20), νωρίς το απόγευμα στη Σαντορίνη και αναστάτωσαν τους κατοίκους και τις τοπικές αρχές.

Αν και ο Δήμαρχος Θήρας έσπευσε να χαρακτηρίσει τους θορύβους ως αποτέλεσμα μικρής σεισμικής δόνησης, που συνέβη βόρεια της Θηρασίας, κατά τα φαινόμενα οι κρότοι προήλθαν από δύο μαχητικά αεροσκάφη που πετούσαν στην ευρύτερη περιοχή και έσπασαν το φράγμα του ήχου.

Σχετικά με το θέμα αυτό ο καθηγητής σεισμολογίας κος Κώστας Παπαζάχος, Διευθυντής Εργαστηρίου Γεωφυσικής ΑΠΘ και Γενικός Γραμματέας του Ινστιτούτου Μέλετης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ) μας απέστειλε την ακόλουθη επιστημονική προσέγγιση/τεκμηρίωση:

Ο σημερινός “σεισμός” της Σαντορίνης: Τι ξέρουμε και τι όχι, και η σημασία του για το ηφαίστειο της Σαντορίνης

Σήμερα στη Σαντορίνη οι κάτοικοι του νησιού ένιωσαν δύο ισχυρές “εκρήξεις”, με τη μορφή ωστικού κύματος ή κρότου, με ελάχιστη ως καθόλου σεισμική δόνηση. Αν και οι περισσότεροι δεν ήταν σίγουροι για την πηγή του θορύβου, και παρόλο που κανένα επίκεντρο δεν εκδόθηκε από το Ενιαίο Εθνικό Δίκτυο Σεισμογράφων, αρκετοί θεώρησαν ότι πρόκειται για σεισμό. Η υπόθεση αυτή ισχυροποιήθηκε από το ότι ανακοινώθηκε από το Εργ. Σεισμολογίας του ΕΚΠΑ ένας μικρός σεισμός στις 15:46 τοπική ώρα (13:36 ώρα GMT), σε βάθος 14 χιλιόμετρα στις ΒΔ ακτές της Θηρασιάς, πληροφορία που αναρτήθηκε και στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (π.χ. Facebook). Αν και το επίκεντρο του σεισμού αναθεωρήθηκε μετά από λίγες ώρες (νέο επίκεντρο στην Ν. Καμένη) από τον ίδιο φορέα, παρέμεινε η αίσθηση ότι οι σημερινές “εκρήξεις” οφείλονται σε κάποιο σεισμικό ή άλλο φαινόμενο (π.χ. σχετικό με το ηφαίστειο).

Ας δούμε τι ξέρουμε για τον σημερινό “σεισμό”:
Α) Ο “σεισμός” ήταν διπλός, δηλαδή αποτελούταν από δύο ξεχωριστές δονήσεις, με διαφορά περίπου 4 δευτερόλεπτα, όπως φαίνεται και από την καταγραφή στον σταθμό SAP3 της Θηρασιάς (του Αστεροσκοπείου Αθηνών), ο οποίος φαινόταν να ήταν ο πρώτος που κατέγραψε τα συμβάντα, δηλαδή ο πλησιέστερος στην “πηγή” των δύο εκρήξεων – “σεισμών”.

Β) Οι 2 “σεισμοί” είχαν πολύ περίεργη μορφή, με μικρά αρχικά πλάτη στην κατακόρυφη συνιστώσα, και άλλα χαρακτηριστικά που δεν παρέπεμπαν σε κάποιο σεισμικό σήμα, και δεν είχαν σχέση με καταγραφές παλαιότερων σεισμών στη Σαντορίνη. Έτσι στον σταθμό SNT5 (του ΕΚΠΑ) στην Νέα Καμένη οι δύο “σεισμοί” ή εκρήξεις είχαν διαφορά 3 δευτερολέπτων, δηλαδή μικρότερη από ότι στη Θηρασιά, κάτι αφύσικο για την περίπτωση της διάδοσης σεισμικών κυμάτων.

Γ) Ο προσδιορισμός του αρχικού επικέντρου από το ΕΚΠΑ είχε χρησιμοποιήσει δεδομένα σταθμών (SAP3 και SNT5) τα οποία, αν και είχαν αξιόπιστες καταγραφές, είχαν πρόβλημα με τα ρολόγια GPS (λόγω βλάβης), με αποτέλεσμα να οδηγούν σε αναξιόπιστο υπολογισμό επικέντρου.

Δ) Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα από καταγραφές του δικτύου του ΙΜΠΗΣ, προέκυψε ότι τα κύματα των δύο “σεισμών” διαδίδονταν με πολύ αργή ταχύτητα. Τα επιμήκη (P) σεισμικά κύματα στην περιοχή της Σαντορίνης διαδίδονται με ταχύτητα από 2000 έως και 6000 μέτρα το δευτερόλεπτο, όπως έχει προκύψει και από πρόσφατα αποτελέσματα του πειράματος ΠΡΩΤΕΑΣ (PROTEUS). Αντίθετα, στις καταγραφές ήταν εμφανές ότι τα σεισμικά κύματα από την περιοχή της νότιας Θηρασιάς και της Ν.Καμένης (σταθμοί THR5 και THR3 του ΙΜΠΗΣ) χρειάστηκαν πάνω από 10 δευτερόλεπτα για να καταγραφούν στον σταθμό του Ακρωτηρίου (THR6 του ΙΜΠΗΣ), “τρέχοντας” με ταχύτητα περίπου 750 μέτρων το δευτερόλεπτο, δηλαδή σχεδόν διπλάσια του ήχου.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδηγούν σε μερικά συμπεράσματα:

• Οι ήχοι-κρότοι-εκρήξεις που ακούστηκαν στη Σαντορίνη είναι απίθανο να προέρχονται από τυπικές σεισμικές δονήσεις, αφού τα δεδομένα των καταγραφών δεν δείχνουν κάτι τέτοιο.
• Είναι αδύνατο ένας σεισμός μεγέθους περίπου Μ2.0 να προκαλέσει ηχητικά φαινόμενα, πόσο μάλλον έναν δυνατό κρότο-έκρηξη. Είναι γνωστό ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, πολύ επιφανειακοί σεισμοί είναι σε θέση να συνοδεύονται από βοή, η οποία οφείλεται στη διάδοση σεισμικών κυμάτων από το έδαφος στον αέρα. Όμως είναι αδύνατο αυτό να συμβεί με τη μορφή κρότου ή και έκρηξης, χωρίς να υπάρχει παράλληλα πολύ ισχυρή σεισμική δόνηση του εδάφους (όπως έγινε σήμερα στη Σαντορίνη), ακόμα και για πολύ μεγαλύτερους σεισμούς.
• Είναι απίθανο οι ήχοι να οφείλονται σε συμβάν (π.χ. τεχνητή έκρηξη) στην κεντρική Σαντορίνη (π.χ. περιοχή Προφήτη Ηλία), αφού οι σεισμολογικοί σταθμοί σε αυτή την περιοχή (σταθμός THR8 του ΙΜΠΗΣ στον Μονόλιθο και σταθμός THRA του Αστεροσκοπείου στην Αρχαία Θήρα) είχαν τα μικρότερα πλάτη καταγραφής, και οριακά έγραψαν τα αντίστοιχα σήματα.
• Είναι μάλλον απίθανο να οφείλεται ο ήχος σε κάποια άλλη επιφανειακή πηγή (π.χ. κατολίσθηση στα πρανή της καλδέρας, υποθαλάσσια έκρηξη λόγω συγκέντρωσης αερίου στην καλδέρα της Σαντορίνης) αφού κάτι τέτοιο θα γινόταν εύκολα αντιληπτό στη Σαντορίνη.
• Η μορφή των καταγραφών δείχνει ότι μάλλον πρόκειται για κάποια συμβάντα ανθρωπογενούς προέλευσης (π.χ. σπάσιμο φράγματος ήχου από δύο αεροπλάνα με μικρή χρονική διαφορά, έκρηξη από δοκιμή όπλου σε πεδίο δοκιμών, έκρηξη σε κάποιο σημείο στο βόρειο τμήμα της Σαντορίνης όπου καταγράφηκαν τα πρώτα σεισμικά σήματα). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τέτοια συμβάντα (π.χ. δυνατός κρότος, παρόμοιος με έκρηξη από π.χ. σπάσιμο φράγματος ήχου από αεροπλάνο) δεν είναι άγνωστα στον Ελληνικό ή και Ευρωπαϊκό χώρο. Η ταχύτητα που υπολογίστηκε παραπάνω (περίπου δύο φορές η ταχύτητα του ήχου) μάλλον παραπέμπει σε σήμα από αέρα, κάτι που πιθανότατα θα διευκρινιστεί τις επόμενες ημέρες.

Συνοψίζοντας, οι σημερινοί “κρότοι”-“εκρήξεις” στη Σαντορίνη είναι πιθανότατα ανθρωπογενούς προέλευσης και δε συνδέονται με κάποια ανώμαλη σεισμοηφαιστειακή δραστηριότητα. Σε κάθε περίπτωση, το ηφαίστειο της Σαντορίνης παρακολουθείται από ένα πολύ-παραμετρικό δίκτυο και δεν υπάρχει κανένα στοιχείο και καμία ένδειξη που να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ηφαίστειο της Σαντορίνης δεν παραμένει σε κατάσταση ηρεμίας.

Νεότερη δημοσίευση: Το ΙΜΠΗΣ για τα ωστικά κύματα της Πέμπτης 19/3/20 στη Σαντορίνη