Με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου, που κατέκλυσε το Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο στα Φηρά, πραγματοποιήθηκε, σε ιδιαίτερα φορτιμένη συναισθηματικά ατμόσφαρα, η επίσημη τελετή ανακήρυξης του καθηγητή και διευθυντή της Ανασκαφής Ακρωτηρίου κ. Χρίστου Ντούμα ως Επίτιμου Δημότη Θήρας.
Για τον κ. Χρίστο Ντούμα μίλησαν ο Δήμαρχος Θήρας κ. Νίκος Ζώρζος, η επι χρόνια στενή συνεργάτης του αρχαιολόγος κα Τάνια Δεβετζή, η αρχαιολόγος και πρώην φοιτήτριά του κα Ειρήνη Νικολακοπούλου και τέλος ο ηφαιστειολόγος κ. Γιώργος Βουγιουκαλάκης. Στη συνέχεια μίλησε ο κ. Χρίστος Ντούμας. Το πλήρες κείμενο της ομιλίας του μπορείτε να το διαβάσετε στο τέλος του άρθρου.
Κεντρικό σημείο της εκδήλωσης αποτέλεσε η προβολή βίντεο που αναφερόταν στη ζωή και το έργο του Χρίστου Ντούμα και το οποίο δημιούργησαν ο Νίκος Κορακάκης και ο Λευτέρης Ζώρζος. Μπορείτε να το δείτε παρακάτω:
[hr style=”double”]
ΟΜΙΛΙΑ κ. ΧΡΙΣΤΟΥ ΝΤΟΥΜΑ
Αξιότιμε Κύριε Δήμαρχε,
Κύριε Πρόεδρε του Δημοτικού Συμβουλίου,
Αγαπητοί φίλες και φίλοι
Κυρίες και Κύριοι
Με βαθειά συγκίνηση έλαβα το μήνυμα για την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου να με ανακηρύξει επίτιμο δημότη του Δήμου σας. Είναι γεγονός ότι οι εμπειρίες και οι αναμνήσεις από την ενασχόλησή μου με τα Θηραϊκά πράγματα καλύπτουν περισσότερο από μισόν αιώνα της ζωής μου. Ωστόσο, ως μελετητής των προϊστορικών πολιτισμών του Αιγαίου, έχω συνηθίσει να μετρώ τον χρόνο σε χιλιετίες. Ο μισός αιώνας, λοιπόν, μου φαίνεται μια στιγμή. Κάνοντας όμως απολογισμό του τι αποκόμισα σ’ αυτή τη στιγμή από τη Σαντορίνη νιώθω πολύ πλούσιος. Πριν από μερικά χρόνια είχα την ευκαιρία να ξεναγήσω την Πέμπτη τάξη του δημοτικού σχολείου Εμπορείου. Στην απορία ενός ανήσυχου και φιλομαθούς μαθητή, στο Ακρωτήρι, εξήγησα ότι ο πλούτος που απόκτησα εργαζόμενος στη Σαντορίνη είναι αμύθητος και ταυτόχρονα ιδιόρρυθμος. Δεν χρειάζεται θησαυροφυλάκιο για να τον προστατεύσω και ούτε να τον χάσω ή να μου τον κλέψουν! Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να σας περιγράψω συνοπτικά πώς τον απόκτησα.
Ήταν Φεβρουάριος του 1961, αν θυμάμαι καλά, όταν ως νεαρός Επιμελητής Αρχαιοτήτων Κυκλάδων βρέθηκα για πρώτη φορά στη Σαντορίνη. Κατά τις εργασίες για την ανέγερση του γραφείου των Καθηγητών στο νεόδμητο τότε Γυμνάσιο είχαν αποκαλυφθεί τοίχοι που έμοιαζαν αρχαίοι. Ολιγοήμερη ανασκαφική έρευνα αφ’ ενός έδειξε ότι οι τοίχοι αυτοί ανήκαν σε ένα πολύ μικρό κτίσμα και αφ’ ετέρου έφερε στο φως τρεις ενεπίγραφες μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες. Μόνο μία από τις στήλες αυτές έσωζε ολόκληρη την επιγραφή «Άγγελος Δημητρίου». Στις δύο άλλες σωζόταν μόνο η ονομαστική πτώση «Άγγελος». Χρειάστηκε να πάω σε μεγάλες βιβλιοθήκες στην Αθήνα για να τεκμηριώσω τα ευρήματα προκειμένου να γράψω την έκθεσή μου γι’ αυτά, που ως εκείνη τη στιγμή δεν μου έλεγαν τίποτε.
Σ’ ένα μικρό άρθρο δημοσιευμένο τον 19ο αιώνα με τίτλο “Les Anges de Théra” (Oι Άγγελοι της Θήρας) διάβασα ότι τέτοιες επιγραφές ήσαν αποκλειστικά θηραϊκές, και χρονολογούνταν στα τέλη του 3ου ή στις αρχές του 4ου αιώνα ιδιορρυθμία της Θήρας. Η φράση «άγγελος του τάδε» είχε ερμηνευθεί ως κρυπτοχριστιανικός τίτλος, όπου σε ονομαστική πτώση η λέξη «άγγελος» σήμαινε την ψυχή, ενώ σε γενική πτώση αναφερόταν το όνομα εκείνου στον οποίο ανήκε η ψυχή. Με άλλα λόγια, στην περιοχή του σημερινού Γυμνασίου εκτεινόταν παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο, σε τάφο του οποίου ανήκε και το μικρό κτήριο. Μη έχοντας, μέχρι τότε, διαβάσει τίποτε παρόμοιο για τη Θήρα, θεώρησα την πληροφορία αυτή πολύτιμη, γιατί τουλάχιστον μου έκανε έμμεσα νύξη για τον εισαγωγή του χριστιανισμού στο νησί.
Το 1968, ο τότε Γενικός Επιθεωρητής Αρχαιοτήτων και Δάσκαλός μου Σπυρίδων Μαρινάτος με τοποθέτησε πάλι Επιμελητή Κυκλάδων αλλά με έδρα τη Θήρα. Αυτό σήμανε στενότερη επαφή με τη Σαντορίνη, αφού ως βοηθός του Μαρινάτου στην Ανασκαφή του Ακρωτηρίου, την οποία είχε αρχίσει τον προηγούμενο χρόνο, θα έπρεπε να ζήσω χειμώνα-καλοκαίρι εδώ. Ως μόνιμος πλέον κάτοικος του νησιού είχα άφθονο χρόνο, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες, ώστε να γνωρίσω καλύτερα τη Σαντορίνη, τους ανθρώπους της και τα μνημεία του παρελθόντος της.
Αφιέρωσα τις Κυριακές μου στην εξερεύνηση του νησιού περπατώντας το από τη μιαν άκρη του ως την άλλη. Έτσι γνώρισα το βυζαντινό και μεταβυζαντινό παρελθόν της. Οι μοναδικές τοιχογραφίες της εποχής του Αλεξίου Α΄ του Κομνηνού (11ος αι.) στη Επισκοπή Γωνιάς, και ο πλούτος των θαυμάσιων ξυλόγλυπτων τέμπλων στις μεταβυζαντινές εκκλησίες έγιναν το hobby μου, προσπαθώντας να αναδείξω την ανάγκη συντήρησης και προστασίας των από το σαράκι.
Όσο για τους ανθρώπους, η έντονη ταξική διάκριση ανάμεσα στους ξωμάχους και εκείνους που, όπως οι ίδιοι δήλωναν, ανήκαν στην «ιθύνουσα τάξη», ήταν αποκαλυπτική. Η σκηνή όπου αγρότης έσκυβε να ασπαστεί το χέρι του … αφεντικού, ήταν πολύ συνηθισμένη. Μια Κυριακή προς το μεσημέρι ήμουν στο καφενείο –δεν διέθετα γραφείο- και περίμενα τους εργάτες στο καφενείο για να τους πληρώσω τα μεροκάματα της εβδομάδας. Με έκπληξη όμως τους έβλεπα να φτάνουν απ’ έξω και, παρά το γνέψιμο να έλθουν μέσα, αυτοί αρνούνταν. Όταν τελικά βγήκα εγώ και ρώτησα γιατί δεν μπαίνουν, έμεινα άναυδος από την απάντησή τους: μέσα στο καφενείο βρισκόταν το … αφεντικό!
Από αυτούς όμως τους απλοϊκούς ανθρώπους της γης άντλησα πολλές πληροφορίες για την καθημερινότητά τους, για τα προϊόντα τους, για τις καλλιεργητικές τους συνήθειες, για τις αγωνίες, τα οράματα και τις προσδοκίες τους. Από ψαράδες και ναυτικούς έμαθα για τα δικά τους προβλήματα και τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Το μονίμως φουρτουνιασμένο Αιγαίο και η αδυναμία πρόβλεψης των απότομων αλλαγών, τους έφερνε αντιμέτωπους με καιρικά φαινόμενα, για τα οποία μόνοι και μεσοπέλαγα έπρεπε να αυτοσχεδιάζουν για την επιβίωσή τους. Αυτή η μοναξιά στο πέλαγος τους έκανε να σκέφτονται τον συνάνθρωπο και να προστρέχουν σε βοήθεια όποιου κινδύνευε.
Με υπόβαθρο αυτές τις εμπειρίες και γνώσεις άρχισα να αναλύω τα αρχαιολογικά δεδομένα από τις ανασκαφές στην προϊστορική πόλη του Ακρωτηρίου, αφ’ ότου μου ανατέθηκε η διεύθυνσή τους το 1975. Ο κατακλυσμός των ευρημάτων και η διαχείρισή τους απαιτούσαν συλλογική εργασία, της οποίας ήμουν εκ των πραγμάτων συντονιστής. Η επί μέρους μελέτη κάθε κατηγορίας ευρημάτων ξεπερνούσε τις προσωπικές μου δυνατότητες και χρειαζόμουν την βοήθεια και άλλων αρχαιολόγων. Από τις δικές τους εργασίες και από την υποδειγματική μελέτη των αρχιτεκτονικών μνημείων από την Κλαίρη Παλυβού άντλησα τις πληροφορίες που χρειαζόμουν για να παρακολουθήσω την εξελικτική πορεία της Θηραϊκής κοινωνίας επί χιλιάδες χρόνια.
Αυτήν την πορεία ακολούθησαν σχεδόν όλες οι νησιωτικές κοινωνίες του Αιγαίου ανάλογα με την γεωστρατηγική θέση κάθε νησιού και με τις εκάστοτε συγκυρίες. Ως κόμβος θαλάσσιων μεταφορών ανάμεσα στο βόρειο Αιγαίο και την Κρήτη αρχικά, και με την ανατολική Μεσόγειο από τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας π. Χ., η πόλη του Ακρωτηρίου εξελίχτηκε σε κοσμοπολίτικο λιμάνι. Την αστική νοοτροπία και το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο της κοινωνίας εμπόρων και ναυτικών που έζησε στο Ακρωτήρι μερικές δεκαετίες πριν από την έκρηξη του ηφαιστείου αποκαλύπτουν τα επιβλητικά σπίτια, ο πλούσιος οικιακός εξοπλισμός και πάνω από όλα ο τοιχογραφικός τους διάκοσμος.
Τα ευρήματα του Ακρωτηρίου μας επιβεβαιώνουν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του πολιτισμού, που στο διάβα των χιλιετιών είχε διαμορφωθεί σε ολόκληρο το Αιγαίο, του πολιτισμού που κατά τους ιστορικούς χρόνους εξελίχτηκε σ’ αυτό που αποκλήθηκε ελληνικός πολιτισμός και άσκησε επίδραση σε ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Αν τα πρώτα βήματα στη μελέτη του πολιτισμού αυτού τα έκαμα μόνος, από τη στιγμή που έμπλεξα με το Ακρωτήρι η προσπάθεια ήταν συλλογική. Οι άνθρωποι που με αφοσίωση και αγάπη εργάστηκαν μαζί μου όλα αυτά τα χρόνια, και στων οποίων την εργασία βασίστηκε η δική μου συμβολή, αριθμούνται σε εκατοντάδες. Αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, μηχανικοί, γεωλόγοι, φοιτητές, τεχνίτες ή απλοί εργάτες, πρόσθεσαν καθένας την δική του ψηφίδα για να δημιουργηθεί το μωσαϊκό που λέγεται Αρχαιολογικός χώρος του Ακρωτηρίου. Ούτε ο χρόνος ούτε ο κίνδυνος να παραλείψω κανένα μου επιτρέπουν να αναφερθώ σε ονόματα. Σε όλους χρωστάω ευγνωμοσύνη και ένα μεγάλο ευχαριστώ. Ωστόσο, ας μου επιτραπεί να αναφέρω τους πιο στενούς συνεργάτες, χωρίς την βοήθεια και συμπαράσταση των οποίων τίποτε από εκείνα, με τα οποία εγώ πιστώνομαι, δεν θα είχε πραγματοποιηθεί. Γιατί, χωρίς την Κλαίρη Παλυβού δεν θα είχαμε γνωρίσει τόσο καλά την αρχιτεκτονική του Ακρωτηρίου. Χωρίς τη βοήθεια της Αγνής Κουβελά δεν θα είχαμε την έκθεση στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας. Χωρίς τον Νίκο Φιντικάκη δεν θα είχαμε το στέγαστρο που προστατεύει τον αρχαιολογικό χώρο. Αφανής πρωταγωνιστής σε όλη την προσπάθεια υπήρξε η αρχαιολόγος Τάνια Δεβετζή. Φύλακες άγγελοι όμως του αρχαιολογικού χώρου και στενοί συμπαραστάτες ήσαν επί πολλές δεκαετίες ο Μηνάς και η Κατίνα Αρβανίτη.
Η στενομυαλιά και η μικρόνοια βέβαια ποτέ δεν έπαψαν να δημιουργούν εμπόδια. Την δύναμη να τα ξεπερνώ την αντλούσα από την αμέριστη και συνεχή στήριξη της οικογένειάς μου, των παιδιών μου Ηλέκτρας, Εκάβης και Πρίαμου, πρωτίστως δε της συζύγου μου Αλεξάνδρας. Ιδιαίτερα η Αλεξάνδρα, που άρχισε την συζυγική διαδρομή της από εδώ, από τα Φηρά, νύχτα και μέρα δεν έπαψε να φροντίζει και να με στηρίζει, ακόμη και με την … κρεβατομουρμούρα της.
Όλους αυτούς θα ήθελα και από τη θέση αυτή να τους ευχαριστήσω και να τους καλέσω να μοιραστούν μαζί μου την τιμή που μου γίνεται απόψε. Το δικαιούνται.
Χ. Γ. Ντούμας
