Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*
Στην παρούσα σειρά δημοσιεύσεων δε θα ασχοληθούμε με μία συγκεκριμένη πάθηση του ουροποιογεννητικού συστήματος. Πηγαίνοντας αντίστροφα , θα αναφερθούμε στο πότε κάποιος θα πρέπει να απευθύνεται στον ουρολόγο. Έτσι, στο πρώτο μέρος μιλήσαμε για τον προσυμπτωματικό έλεγχο (screening) στην ουρολογία. Στις επόμενες δημοσιεύσεις θα αναφερθούμε σε κάποια συμπτώματα του ουροποιητικού που, καθώς είναι πιθανόν να υποδηλώνουν κάποια νόσο, χρειάζονται αξιολόγηση από ιατρό, κατά προτίμηση ουρολόγο. Εδώ τονίζεται ότι ασφαλώς πολλά μη ουρολογικά νοσήματα και καταστάσεις μπορεί να έχουν συμπτώματα από το ουροποιητικό: διαβήτης και άλλα νοσήματα του μεταβολισμού, αγγειακά εγκεφαλικά, νόσος Parkinson, τραυματισμοί νεύρων στην σπονδυλική στήλη, παραπληγία, συγγενή νοσήματα, σκλήρυνση κατά πλάκας και άλλες εκφυλιστικές καταστάσεις του νευρικού συστήματος, όγκοι στην κοιλιά, ψυχικές νόσοι κλπ. Η πρόκληση για έναν καταρτισμένο Ουρολόγο είναι να εξετάζει τον οργανισμό ως σύνολο και να ξεχωρίζει αυτές τις περιπτώσεις από τα καθεαυτό νοσήματα του ουροποιητικού.
Πόνος
Ο πόνος που προέρχεται από τα όργανα του ουροποιητικού συστήματος μπορεί να παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία στην εντόπιση, την ένταση και την μορφή του.
- Ο πόνος του νεφρού εντοπίζεται στην οσφύ και την πλάγια κοιλιακή χώρα. Κάποιες φορές χαρακτηρίζεται από τον ασθενή σαν «αίσθημα βάρους» στην οσφύ. Μπορεί να είναι βύθιος («βουβός») ή οξύς. Σταθερός ή με αυξομοιώσεις (στην δεύτερη περίπτωση χαρακτηρίζεται κολικός). Μπορεί να είναι εντοπισμένος ή να αντανακλά σε διαφορετικά σημεία της κοιλιάς και των γεννητικών οργάνων. Συνηθέστερα γίνεται αντιληπτός στην λιθίαση, την πυελονεφρίτιδα (φλεγμονή του νεφρού), τις ευμεγέθεις νεφρικές κύστεις και την ισχαιμία των νεφρικών αρτηριών αλλά όχι σε σοβαρές παθήσεις όπως οι όγκοι του νεφρού.
- Ο πόνος του ουρητήρα εντοπίζεται στην πλάγια κοιλιακή χώρα. Συχνότερα είναι κολικοειδής και οφείλεται σε λιθίαση.
- Ο πόνος της ουροδόχου κύστης εντοπίζεται στο κατώτερο σημείο της κοιλιάς, στο μέσον, αμέσως επάνω από τα οστά της λεκάνης. Όπως και του νεφρού, μπορεί να είναι αισθητός σαν «βάρος», να είναι βύθιος ή οξύς, να είναι σταθερής έντασης ή κολικοειδής. Πολλές φορές αλλάζει κατά την διάρκεια της ούρησης. Σε κάποιες περιπτώσεις (λ.χ. κυστίτιδες) είναι καυστικός.
- Ο πόνος του προστάτη έχει μεγάλη ποικιλομορφία στην αίσθησή του. Συνήθως γίνεται αισθητός στο περίνεο (την περιοχή μεταξύ γεννητικών οργάνων και πρωκτού), πάνω από τα οστά της λεκάνης (όπως η κύστη) ή βαθιά μέσα στην λεκάνη. Συχνά, μεταβάλλεται κατά την ούρηση. Κυρίως χαρακτηρίζει τις προστατίτιδες.
- Ο πόνος των όρχεων είναι αισθητός στο όσχεο, όμως μπορεί να αντανακλά διαγώνια προς την πλάγια κοιλιακή χώρα. Παρουσιάζεται σε ορχίτιδα, επιδιδυμίτιδα, συστροφή σπερματικού τόνου ή κύστης Morgagni, κάποιες φορές σε βουβωνοκήλη, συχνά σε κιρσοκήλη και σπανιότερα σε όγκο του όρχεως.
- Ο πόνος της ουρήθρας, συνήθως αισθητός ως «κάψιμο» ή «τσούξιμο» στην ούρηση συνοδεύει μία πολύ μεγάλη ποικιλία παθήσεων όπως ουρολοιμώξεις, φλεγμονές της ουρήθρας, λίθους στο κατώτερο ουροποιητικό, και στους άνδρες επίσης σε προστατίτιδες, υπερπλασία προστάτη.
Ιδιαίτερη αναφορά εδώ θα γίνει στον κολικό.
Κατανομή του πόνου του νεφρού (μπλε χρώμα) και του ουρητήρα (γαλάζιο).
Κολικός ουροποιητικού
Αν σάς έχει συμβεί, ήδη η αναφορά αυτή σάς προκαλεί δυσάρεστες αναμνήσεις.
Ο κολικός είναι ένα είδος πόνου που απλά… δεν αντέχεται, όση υπομονή κι αν διαθέτει κάποιος. Συχνότερα συνδέεται με λιθίαση του ουροποιητικού, οπότε προκαλείται απόφραξη τμήματος του αποχετευτικού συστήματος των ούρων. Έρχεται ξαφνικά, σε κύματα διαρκώς αυξανόμενης έντασης, κι αφορά συνήθως την μία πλευρά. Ο πάσχων προσπαθεί χωρίς αποτέλεσμα να βρει μιά στάση για το σώμα του που να τον ανακουφίζει. Συχνά έχει ναυτία και έμετο, εφίδρωση, ωχρότητα δέρματος. Μπορεί να αισθάνεται έπειξη (επιθυμία) προς αφόδευση. Μπορεί να έχει συχνουρία και αιματουρία. Ανάλογα με την θέση της απόφραξης, ο πόνος μπορεί να αλλάζει χαρακτηριστικά: α) αν είναι ψηλά (στον νεφρό ή στο αρχικό τμήμα του ουρητήρα), ο πόνος εντοπίζεται στην οσφύ, ωστόσο μπορεί να αντανακλά στον σύστοιχο όρχι (στους άνδρες) ή στα έξω χείλη του αιδοίου (στις γυναίκες). β) αν είναι στο μέσο του ουρητήρα, η περιοχή που πονά είναι η πλάγια κοιλιακή χώρα. γ) αν είναι χαμηλά στον ουρητήρα ή στην κύστη, ο πόνος εντοπίζεται στην περιοχή πάνω από την λεκάνη, μπορεί να αντανακλά στην ουρήθρα, ενώ πιθανότερα συνδυάζεται με συχνουρία και έντονη επιθυμία για ούρηση.
Διαταραχές στην ποσότητα ούρων
Ως πολυουρία ορίζεται συνήθως η αποβολή παραπάνω από 2 λίτρα ούρων το 24ωρο. Στην ολιγουρία, από την άλλη πλευρά, τα αποβαλλόμενα ούρα είναι κάτω από μισό λίτρο. Στην δε ανουρία, κάτω από 100 ml. Αυτές οι καταστάσεις συχνότερα συσχετίζονται με την ποσότητα των υγρών που προσλαμβάνει ο οργανισμός: όταν πίνουμε πολύ, ουρούμε περισσότερο και το αντίστροφο. Επίσης, σπουδαίο ρόλο έχουν τυχόν απώλειες λόγω ζέστης, ιδρώτα, εμέτων, πυρετού, διάρροιας, αιμορραγίας. Τα διουρητικά φάρμακα αυξάνουν προσωρινά τον ρυθμό των αποβαλλομένων ούρων. Το αλκοόλ, τα αναψυκτικά και ο καφές, αντίθετα, αν και αρχικά μπορεί να αυξήσουν την διούρηση, τελικά προκαλούν αφυδάτωση. Πάντως, γενικά, μείωση της ποσότητας των ούρων, όταν αυτή δεν συνδυάζεται με δυσκολία ούρησης, σημαίνει πιθανό νεφρικό ή καρδιολογικό πρόβλημα. Πολυουρία σε συνδυασμό βέβαια με πολυδιψία (και, αναπόφευκτα, συχνουρία) είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό σύμπτωμα του διαβήτη.
Διαταραχές στην συχνότητα ούρησης
Εδώ, συχνότερα μιλάμε για την συχνουρία.
Ένας μέσος άνθρωπος ουρεί 5-7 φορές την ημέρα. Εννοείται ότι υπάρχουν μη παθολογικές αποκλίσεις από αυτήν την συχνότητα, καθώς αρκετοί άνθρωποι δεν πίνουν όσα υγρά πρέπει, ενώ επίσης αρκετοί καταστέλλουν την φυσιολογική επιθυμία τους να επισκεφτούν την τουαλέτα για διάφορους λόγους. Με την ευκαιρία, ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι καλό να αναβάλλεται η ούρηση για μεγάλα διαστήματα καθώς αυτό εγκυμονεί κινδύνους για τον οργανισμό μας!
Αύξηση της συχνότητας των ουρήσεων που παρουσιάζεται ξαφνικά (συχνότερα σε συνδυασμό και με άλλα συμπτώματα) μπορεί να σημαίνει ουρολοίμωξη ή λίθο στην κύστη. Αν η συχνουρία εγκαθίσταται προοδευτικά σε έναν άνδρα, αυτό μπορεί να είναι σύμπτωμα υπερπλασίας του προστάτη και σπανιότερα καρκίνου στον προστάτη ή (σε άνδρες και γυναίκες) στην ουροδόχο κύστη. Όταν η συχνουρία παρουσιάζεται κυρίως την νύχτα, τότε ονομάζεται νυκτουρία. Η νυκτουρία μπορεί να είναι τόσο έντονη που να προκαλεί συνεχείς αφυπνίσεις και αδυναμία ξεκούρασης. Κι εδώ πρόκειται συχνότερα για άνδρες με υπερπλασία προστάτη, ωστόσο σπανιότερα μπορεί να υποδηλώνει καρκίνο της ουροδόχου κύστης και στα δύο φύλα. Πάντως, η νυκτουρία πρέπει να εξετάζεται αν οφείλεται και σε άλλα αίτια, π.χ. κατανάλωση καφέ, αεριούχων αναψυκτικών, αλκοόλ, ή λήψη διουρητικών πριν την κατάκλιση, καρδιακή ανεπάρκεια, ανεπάρκεια φλεβικού δικτύου κάτω άκρων κλπ. Στις περιπτώσεις αυτές, η νυκτουρία σχετίζεται απλά με αυξημένη παραγωγή ούρων τις νυκτερινές ώρες και είναι άσχετη με παθήσεις του ουροποιητικού.
Ξεχωριστή, ασφαλώς, περίπτωση είναι η μόνιμη συχνουρία. Συνηθέστερα αφορά γυναίκες οι οποίες αναφέρουν ότι από πολύ μικρή ηλικία αισθάνονταν ότι έπρεπε να πάνε στην τουαλέτα ακόμα και με πολύ λίγα ούρα στην κύστη τους. Η επιθυμία αυτή έρχεται πολύ συχνά απότομα και χωρίς προειδοποίηση, παρουσιάζεται δηλαδή με επιτακτικότητα. Τυχόν εξετάσεις ούρων τους αναφέρονται συνήθως χωρίς παθολογικά ευρήματα. Η προσπάθεια αναβολής της ούρησης μπορεί να επιφέρει απώλεια ούρων, ήτοι ακράτεια. Σταδιακά, οι άνθρωποι με τέτοιες διαταραχές ούρησης προσαρμόζουν την κοινωνική τους ζωή σε αυτό το δεδομένο: αποφεύγουν μεγάλες διαδρομές, κλείνονται στο σπίτι, ενώ όταν βγαίνουν εκτός και επισκέπτονται έναν άγνωστο χώρο, το πρώτο πράγμα που ελέγχουν είναι η θέση της τουαλέτας. Η κατάσταση αυτή πιθανότατα οφείλεται σε υπερλειτουργική κύστη. Το σύνδρομο υπερλειτουργικής κύστης αφορά έναν πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων και, παρ’ότι συσχετίζεται με την ψυχολογική κατάσταση, δεν οφείλεται σε αυτήν. Χρήζει ελέγχου και πολλές φορές μπορεί να βελτιωθεί με κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.
Διαταραχές στην ροή των ούρων
Μείωση ροής (ακτίνας ούρων) ή ούρηση σε σταγόνες μπορεί να υποδηλώνει κώλυμα, όπως συμβαίνει π.χ. σε υπερπλασία προστάτη ή λίθο. Διακοπές στην ροή μπορεί να υποδηλώνει υπερπλασία προστάτη, λίθο αλλά εμφανίζεται και σε πολύπλοκες καταστάσεις όπως δυσσυνέργεια εξωστήρα – σφιγκτήρα. Καθυστέρηση στην έναρξη της ούρησης και διάσπαση της δέσμης των ούρων είναι συνήθη συμπτώματα της υπερπλασίας του προστάτη.
* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης
