Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*
Στην παρούσα δημοσίευση δε θα ασχοληθούμε με μία συγκεκριμένη πάθηση του ουροποιογεννητικού συστήματος. Πηγαίνοντας αντίστροφα, θα αναφερθούμε στο πότε κάποιος θα πρέπει να απευθύνεται στον ουρολόγο. Έτσι, πρώτα θα μιλήσουμε για τον προσυμπτωματικό έλεγχο (screening) στην ουρολογία. Σε επόμενες δημοσιεύσεις θα αναφερθούμε σε κάποια συμπτώματα του ουροποιητικού που, καθώς είναι πιθανόν να υποδηλώνουν κάποια νόσο, χρειάζονται αξιολόγηση από ουρολόγο (ή έστω κάποιον γιατρό).
Προσυμπτωματικός έλεγχος
Αρκετές φορές, πραγματικά το σώμα μας μας «λέει» με τον τρόπο του ότι κάτι μπορεί να μην πηγαίνει καλά, οπότε δεν πρέπει να αγνοούμε τα σημάδια που μας δίνει. Άλλες φορές, ωστόσο, δυστυχώς, πολύ σοβαρές παθήσεις δεν έχουν είτε κανένα είτε τίποτα περισσότερο από συμπτώματα που αξιολογούμε ως «συνηθισμένα». Γι’ αυτό έχει πολύ μεγάλη αξία ο λεγόμενος προσυμπτωματικός έλεγχος (screening).
Τι είναι;
Είναι ο καθολικός έλεγχος μιας ομάδας πληθυσμού με αξιόπιστο τρόπο με σκοπό την πρώιμη διάγνωση (άρα και την κατά το δυνατόν έγκαιρη αντιμετώπιση) μιας ή περισσοτέρων σοβαρών παθήσεων, με σκοπό την προάσπιση της υγείας και της ζωής του ανθρώπου. (Δευτερευόντως, ένας άλλος στόχος είναι η προστασία της δημόσιας υγείας, ακόμα και η μείωση του αριθμού των περιστατικών που θα χρειαστούν μακροχρόνιες και δαπανηρές θεραπείες, χωρίς δυστυχώς να υπάρχει εγγυημένο αποτέλεσμα). Αυτή η πληθυσμιακή ομάδα μπορεί να επιλέγεται βάσει φύλου, ηλικιακών, γεωγραφικών, φυλετικών ή κοινωνικοοικονομικών κριτηρίων, καθώς και βάσει επαγγέλματος ή τρόπου ζωής.
Παραδείγματα
Πιθανότατα, καθένας από εμάς έχει υποβληθεί ήδη σε κάποιον προσυμπτωματικό έλεγχο, ακόμα και αν δεν το έχει συνειδητοποιήσει. Παραδείγματα είναι το τεστ Παπανικολάου και η μαστογραφία στις γυναίκες, η κολονοσκόπηση και η γαστροσκόπηση (μέρος του βασικού ελέγχου, ιδιαίτερα σε πιο προηγμένα συστήματα υγείας). Στην ουρολογία, παράδειγμα προσυμπτωματικού ελέγχου είναι ο έλεγχος του προστάτη του άνδρα. Όμως και κάθε φορά που κάνετε τσεκ απ με αιματολογικές εξετάσεις, καρδιογράφημα, εξέταση ούρων, ακτινογραφία θώρακος, υποβάλλεστε σε προσυμπτωματικό έλεγχο. Όλοι οι στρατεύσιμοι κάνουν βασικές εξετάσεις. Το ίδιο ισχύει για όσους εργάζονται σε χώρους υγειονομικού ενδιαφέροντος, κάτι τόσο συνηθισμένο σε τόπους όπως ο δικός μας. Τέλος, ένα ευρύ και αυξανόμενο πεδίο είναι ο γονιδιακός έλεγχος για παροχή γενετικής συμβουλής. Εδώ, δεν έχουμε να κάνουμε με κάποια ασθένεια του εξεταζόμενου, αλλά με τον εντοπισμό φορέων κάποιων γονιδίων που μπορεί να κάνουν παιδιά με σοβαρές γενετικές παθήσεις. Παράδειγμα είναι ο προ διετίας γενετικός έλεγχος στην περιοχή του Εμπορείου για τον εντοπισμό φορέων της σπάνιας πάθησης Niemann – Pick τύπου C.
Ο προσυμπτωματικός έλεγχος στην ουρολογία – Η γενική ούρων
Με τα μέχρι τώρα επιστημονικά δεδομένα (στατιστικά, πληθυσμιακά, κά) δεν συνιστάται κάποιος έλεγχος, απεικονιστικός ή άλλου είδους, για τις παθήσεις των νεφρών, της ουροδόχου κύστεως ή του όρχεως. Μία από τις αιτίες είναι η έλλειψη -προς το παρόν- κάποιας αξιόπιστης εξέτασης που θα αναδείκνυε πρώιμα κάποιες από τις σοβαρές παθήσεις των οργάνων αυτών. Είναι, ωστόσο, υπό έρευνα πολλοί βιοχημικοί δείκτες που ίσως στο μέλλον αποδειχτούν χρήσιμοι, λ.χ. για την πρόληψη καρκίνων από το ουροποιογεννητικό. Με τα σημερινά δεδομένα, όμως, η γενική ούρων είναι καλό να γίνεται ανεξάρτητα ηλικίας και φύλου. Και, εξυπακούεται, δεν χρησιμεύει μόνο στους ουρολόγους. Αρκετές από τις παθήσεις διαφόρων συστημάτων του οργανισμού (σακχαρώδης διαβήτης, παθήσεις των χοληφόρων, νοσήματα του μεταβολισμού, κλπ) μπορεί να διαγνωστούν με την βοήθεια της γενικής των ούρων. Στην ουρολογία και την νεφρολογία, όμως, η εξέταση αυτή είναι από τις σπουδαιότερες για την έγκαιρη διάγνωση π.χ. όγκων, λίθων, φλεγμονών στους νεφρούς και άλλων νόσων, καθώς και για την μετέπειτα παρακολούθησή τους.
Προσυμπτωματικός έλεγχος του προστάτη
Γίνεται με τον συνδυασμό 2 εξετάσεων: του PSA αίματος και της δακτυλικής εξέτασης του προστάτη από το ορθό. Ο σκοπός είναι η έγκαιρη διάνωση του προστατικού καρκίνου. Περισσότερες πληροφορίες για τον καρκίνο αυτόν θα βρείτε εδώ.
– PSA (ειδικό προστατικό αντιγόνο, στα ελληνικά): είναι συστατικό του ανδρικού σπέρματος, το οποίο σε πολύ μικρές ποσότητες ανιχνεύεται και στο αίμα. Ανακαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και η χρησιμότητά του για την πρώιμη διάγνωση του προστατικού καρκίνου επιβεβαιώθηκε στην δεκαετία του ’80. Από τις αρχές του ’90 χρησιμοποιείται ευρέως. Το PSA δεν είναι καρκινικός δείκτης, υπό την έννοια ότι μία αύξηση της τιμής του στο αίμα δεν συνεπάγεται ότι ο εξεταζόμενος πάσχει από καρκίνο! Μπορεί, ωστόσο, να χρησιμεύσει συνδυαζόμενο με άλλες παραμέτρους, στον ουρολόγο για να αποφασίσει αν κάποιος άνδρας πρέπει να υποβληθεί σε περαιτέρω έλεγχο. Σημειώνεται εδώ ότι τη διάγνωση του καρκίνου στον προστάτη θέτει μόνο η βιοψία προστάτη!
– Δακτυλική εξέταση από το ορθό: ο προστάτης είναι εσωτερικό όργανο. Μπορεί, ωστόσο, να ψηλαφηθεί (εν μέρει) από τον ουρολόγο μέσω του ορθού. Ο ουρολόγος τότε είναι σε θέση να διαπιστώσει αν υπάρχει διαφορά στην αίσθηση της αφής σε κάποιο τμήμα του σε σχέση με το φυσιολογικό. Τυχόν ανεύρεση, π.χ. ανώδυνης σκληρής περιοχής είναι αρκετά ύποπτο να «αποκαλύπτει» κάποιον υποκείμενο όγκο.
Χρησιμότητα του προσυμπτωματικού ελέγχου του προστάτη
Από την εποχή που άρχισε να χρησιμοποιείται σε ευρεία κλίμακα, ο προσυμπτωματικός έλεγχος (α) μείωσε σημαντικά τον αριθμό των ασθενών που διαγιγνώσκονται με προχωρημένο ήδη καρκίνο στον προστάτη, ενώ (β) ελάττωσε τον αριθμό των ασθενών που πέθαναν από την νόσο. Αναπόφευκτα, αύξησε, βέβαια, τον αριθμό των ανδρών που διαγιγνώσκονται με καρκίνο. Εν ολίγοις, σκοπός του προσυμπτωματικού ελέγχου του προστάτη είναι να εντοπίζονται έγκαιρα οι άνδρες αυτοί στους οποίους εμφανίζεται προστατικός καρκίνος, ενώ είναι αρκετά νέοι και σχετικά υγιείς (δηλαδή αυτοί που έχουν υψηλό προσδόκιμο επιβίωσης, όπως λέμε) και να ενημερώνονται για τις θεραπευτικές επιλογές τους οπότε να μπορούν να πάρουν τις αποφάσεις τους για το πώς θα τον αντιμετωπίσουν. Διότι, ναι, αν και αυτό δείχνει αρκετά περίεργο, ο καρκίνος του προστάτη σε αρχικό στάδιο δεν μπορεί απλά να αντιμετωπιστεί αλλά και να θεραπευτεί!
Ποιους άνδρες αφορά;
Κατ’ αρχάς, τονίζεται ότι ο έλεγχος αυτός δεν είναι φυσικά υποχρεωτικός. Πάντως, η Ελληνική Ουρολογική Εταιρεία (βασισμένη σε συστάσεις της αντίστοιχης Ευρωπαϊκής) συνιστά τον έλεγχο με PSA και δακτυλική εξέταση μία φορά τον χρόνο για όλους τους άνδρες από 50 ετών και άνω. Ο έλεγχος συνιστάται να ξεκινά από τα 45 όταν υπάρχει άνδρας συγγενής πρώτου βαθμού (πατέρας, αδελφός, αδελφός του πατέρα) με διαπιστωμένο προστατικό καρκίνο. Κατόπιν, ο ουρολόγος κρίνει αν χρειάζεται κάποια περαιτέρω διερεύνηση του άνδρα ή αν θα τον εξετάσει ξανά σε έναν χρόνο. Η συγκεκριμένη εξέταση εξυπακούεται ότι είναι μία καλή ευκαιρία να διαγνωστούν και άλλες καταστάσεις του προστάτη, όπως η καλοήθης υπερπλασία αυτού.
Ευαισθητοποίηση του κοινού
Διεθνώς, τα τελευταία χρόνια, διεξάγονται ενημερωτικές εκστρατείες για να πειστούν περισσότεροι άνδρες να κάνουν αυτές τις απλές εξετάσεις. Παράδειγμα η διοργάνωση του Distinguished Gentleman’s Ride (διοργανώθηκε πρώτη φορά φέτος και στην Σαντορίνη), ενώ και ο Νοέμβριος κάθε έτους είναι μήνας ευαισθητοποίησης των ανδρών σε θέματα υγείας, με κυριότερο τις παθήσεις του προστάτη (π.χ. κίνημα Movember).
Επίλογος
Αν είστε εσείς ή κάποιος αγαπημένος σας πάνω από 50, ακόμα και αν δεν υπάρχουν συμπτώματα, μην αγνοείτε τον προστάτη! Η πρόληψη ίσως σώσει όχι μόνο μιά ζωή, αλλά και την ποιότητά της!
Στο επόμενο μέρος, τα συμπτώματα από το ουροποιητικό που δεν πρέπει να αγνοούμε.
* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης
