Θέματα υγείας: Λιθίαση ουροποιητικού

Από τον Δρ. Ανδρέα Χ. Βλάχο*

Η ουρολιθίαση είναι μία παθολογική κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από την παρουσία λίθων σε οποιοδήποτε σημείο του αποχετευτικού συστήματος των ούρων. Έτσι, λίθος μπορεί να παρουσιάζεται στους νεφρούς, τους ουρητήρες ή την ουροδόχο κύστη. Στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου, η ουρολιθίαση είναι μία από τις πιο συνηθισμένες παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος. Υπολογίζεται ότι σε αυτές τις χώρες ένα ποσοστό από 1-5% του γενικού πληθυσμού έχει λίθους ουροποιητικού. Συχνότερα παρουσιάζεται σε ηλικίες μεταξύ 20-50 ετών.

Η λιθίαση είναι επίσης συχνότερη στους άνδρες σε ποσοστό 3:1 σε σχέση με τις γυναίκες. Έτσι, 1 στους 100 λευκούς άνδρες τον χρόνο παρουσιάζει συμπτώματα οφειλόμενα σε λίθο. Ένας άνθρωπος που εμφάνισε λιθιασικό επεισόδιο, έχει περίπου 50% πιθανότητα να ξαναπαρουσιάσει ένα ακόμη μέσα σε 5 χρόνια.

Τι είναι ο λίθος;
Ο λίθος αποτελείται συνηθέστερα από ένα ή περισσότερα είδη αλάτων που περιβάλλουν έναν πυρήνα. Τα άλατα εναποτίθενται σταδιακά ανά στρώσεις και ο λίθος μεγαλώνει σε μέγεθος. 80% των λίθων περιέχουν ασβέστιο. 10% περιέχουν ουρικό οξύ, ενώ υπάρχουν και λίθοι από πιο ασυνήθιστα υλικά (π.χ. κυστίνη). Ένα ποσοστό περίπου 7% των λίθων οφείλονται στην δραστηριότητα μικροβίων (λίθοι στρουβίτη).

Πού σχηματίζονται οι λίθοι;
Οι λίθοι σχεδόν αποκλειστικά σχηματίζονται στο αποχετευτικό σύστημα του νεφρού. Σπάνια μπορεί να σχηματίζονται στην ουροδόχο κύστη, ενώ σπανιότατα στους ουρητήρες. Αρχικά ο λίθος «αγκυροβολεί» κάπου στο ουροποιητικό και στη συνέχεια αυξάνεται σταδιακά σε μέγεθος. Μπορεί να παραμείνει στην ίδια θέση, ωστόσο δεν αποκλείεται να μετακινηθεί χαμηλότερα (πιο συχνά από τον νεφρό στον ουρητήρα).

Σχηματική αναπαράσταση λίθου που σχηματίζεται στον αριστερό νεφρό. Τυχόν αποκόλλησή του και μετακίνησή του προς τον ουρητήρα μπορεί να προκαλέσει απόφραξη.

Τι φταίει;
Με διαφορά, ο σπουδαιότερος παράγοντας κινδύνου είναι η μειωμένη κατανάλωση υγρών που προκαλεί χαμηλό όγκο παραγωγής ούρων. Άλλοι παράγοντες είναι διάφορα μεταβολικά νοσήματα, νοσήματα του εντέρου, χειρουργικές επεμβάσεις στο έντερο, το είδος της δίαιτας (π.χ. αυξημένη κατανάλωση τροφών πλούσιων σε οξαλικά, καθώς και τροφών που ανεβάζουν τα επίπεδα του ουρικού οξέος), γενετικά σύνδρομα (π.χ. κυστινουρία), χρόνιες ουρολοιμώξεις και λήψη κάποιων φαρμάκων.

Παρά, μάλιστα, την ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι «φταίει το ασβέστιο», γνωρίζουμε ότι τα οξαλικά έχουν πολύ ισχυρότερη λιθογόνο επίδραση από το ασβέστιο. Αντίστοιχα, γνωρίζουμε ότι δεν ευθύνεται ούτε το «σκληρό» νερό (νερό πλούσιο σε άλατα) που μπορεί να καταναλώνει κάποιος.

Για τους λίθους της κύστης, τέλος, συχνότατα ευθύνεται η πλημμελής κένωση της ουροδόχου κύστης, όπως συμβαίνει λόγου χάρη στην υπερπλασία του προστάτη.

Τι συμπτώματα έχει η λιθίαση;
Δεν είναι σίγουρο ότι ένας λίθος θα είναι εξαρχής και συμπτωματικός. Ίσως δε, να μη δώσει ποτέ ενοχλήσεις. Ένας νεφρικός λίθος που μεγαλώνει σε μέγεθος μπορεί να αποφράξει ένα τμήμα του αποχετευτικού συστήματος του νεφρού προκαλώντας συμπτώματα. Συχνότερα πάντως τα μεγαλύτερα προβλήματα δημιουργούνται όταν ένας νεφρικός λίθος «ξεκολλήσει» από τον νεφρό. Η κάθοδος του λίθου στον – λεπτής διαμέτρου – ουρητήρα είναι πιθανόν να προκαλέσει μερική ή ολική απόφραξή του, οπότε ο νεφρός κι ο ουρητήρας αρχίζουν να διογκώνονται από τα ούρα που δεν μπορούν να αποχετευτούν. Το συχνότερο σύμπτωμα τότε είναι ο κολικός, ένας ισχυρός πόνος με διακυμάνσεις που μπορεί να συνοδεύεται από ναυτία, εμετούς, ιδρώτα. Ο πόνος είναι οσφυϊκός  (στην πίσω πλευρά του κορμού, δεξιά ή αριστερά εκεί που τελειώνει ο θώρακας) και μπορεί να επεκτείνεται στο πλάγιο της κοιλιάς, χαμηλά στην κοιλιά και στα έξω γεννητικά όργανα. Μπορεί να παρουσιαστεί αιματουρία, συχνουρία και έπειξη (έντονη επιθυμία) για ούρηση. Όταν συνυπάρχει λοίμωξη, ο ασθενής παρουσιάζει υψηλό πυρετό ή καταπληξία.

Διερεύνηση λιθιασικού επεισοδίου
Η λήψη του ιστορικού και η κλινική εξέταση είναι πολύ σημαντικές. Ο ειδικός ιατρός κατευθύνεται, έτσι, για τις περαιτέρω αναγκαίες εξετάσεις. Η εξέταση εκλογής, όπου είναι δυνατόν να γίνει, είναι η αξονική τομογραφία χωρίς σκιαγραφικό. Εναλλακτικά μπορεί να αρκεί ένα υπερηχογράφημα ή μια ακτινογραφία του ουροποιητικού. Αναγκαία είναι η εξέταση ούρων. Αναλόγως των ευρημάτων μπορεί να χρειαστούν και αιματολογικές εξετάσεις.

Αντιμετώπιση
Το οξύ λιθιασικό επεισόδιο απαιτεί τη χρήση αντιφλεγμονωδών ή και ισχυρών αναλγητικών με ταυτόχρονη ενυδάτωση του ασθενούς. Αναλόγως της εντόπισης του λίθου, του μεγέθους του, της σύστασής του, του βαθμού απόφραξης που προκαλεί και της γενικής κατάστασης του ασθενούς, επιλέγεται από τον ουρολόγο ο τρόπος αντιμετώπισης:

α) Συντηρητική θεραπεία: το 80% των λίθων αποβάλλεται αυτόματα. Πολλές φορές, η αναμονή με χορήγηση αντιφλεγμονωδών και άφθονων υγρών αρκεί για να απαλλαγεί ο ασθενής από τον λίθο.
β) Εξωσωματική λιθοτριψία: ένα μηχάνημα που λέγεται λιθοτρίπτης εστιάζει υπερήχους υψηλής ενέργειας και θρυμματίζει τον λίθο χωρίς χειρουργική επέμβαση.
γ) Χυμόλυση: οι λίθοι ουρικού οξέως και κυστίνης (όταν, φυσικά, είναι γνωστή η σύνθεσή τους) είναι οι μόνοι που με ειδικά σκευάσματα μπορεί να διαλυθούν σταδιακά.
δ) Χειρουργική αντιμετώπιση, σε διάφορες παραλλαγές: πχ. η ουρητηροπυελοσκόπηση (με ταυτόχρονη χρήση laser ή υπερήχων) ή η διαδερμική νεφρολιθοτριψία  μπορεί να είναι κάποιες φορές ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης μεγάλων λίθων ή λίθων που δεν είναι δυνατόν να μετακινηθούν, καθώς και όταν ο πόνος είναι αδύνατον να αντιμετωπιστεί.
ε) Σε λοίμωξη χρειάζεται επειγόντως χορήγηση αντιβιοτικών και παροχέτευση του νεφρού με νεφροστομία.

Σχηματική απεικόνιση ουρητηρολιθοτριψίας: το ουρητηροσκόπιο καθοδηγείται στον ουρητήρα, ο λίθος αναγνωρίζεται, διασπάται με χρήση πηγής ενέργειας (π.χ. laser) και στην συνέχεια τα θραύσματά του απομακρύνονται με την βοήθεια ειδικού εργαλείου (basket).

Είναι δυνατή η πρόληψη;
Σπουδαιότερη σημασία έχει η λήψη άφθονων υγρών. Η δίαιτα χαμηλή σε αλάτι και σε κόκκινο κρέας έχει αποδειχτεί ότι μειώνει τα περιστατικά λιθίασης και των υποτροπών της. Αναλόγως της σύστασης του λίθου ο ουρολόγος μπορεί να δώσει και περαιτέρω διαιτητικές συμβουλές, ιδιαίτερα για την λιθίαση από οξαλικά. Στην λιθίαση από ουρικό οξύ χορηγείται και φαρμακευτική αγωγή. Υπάρχουν, τέλος, εξειδικευμένα σκευάσματα που μπορούν επίσης να ελαττώσουν τις υποτροπές επιδρώντας στην οξύτητα των ούρων μην επιτρέποντας έτσι τον υπερβολικό σχηματισμό αλάτων (άρα και λίθων) σε αυτά.

Συμπεράσματα
Η λιθίαση είναι μία από τις συχνότερες παθήσεις του ουροποιητικού και είναι συνηθέστερη στους άνδρες. Η διερεύνηση του λιθιαστικού επεισοδίου και η ταυτοποίηση του λίθου είναι πολύ σημαντική για την επιλογή του τρόπου αντιμετώπισής του. Ο σπουδαιότερος παράγοντας για την πρόληψη της λιθίασης είναι η κατανάλωση άφθονων υγρών.

* Ο κ. Ανδρέας Χ. Βλάχος είναι χειρουργός-ουρολόγος στη Μεσαριά Σαντορίνης