Άποψη: Το Υπ. Πολιτισμού αναλαμβάνει αρμοδιότητες του Υπ. Περιβάλλοντος – Το παράδειγμα της Σαντορίνης

Του Νικολάου Ζαχαριά*

Την περασμένη εβδομάδα κατατέθηκε στην Βουλή το νομοσχέδιο του ΥΠΕΝ: “Εκσυγχρονισμός της Χωροταξικής και Πολεοδομικής Νομοθεσίας” και εντός των επομένων εβδομάδων αναμένεται η ψήφισή του. Πρόκειται για ένα νομοσχέδιο το οποίο φιλοδοξεί να βάλει τάξη στα πολεοδομικά και χωροταξικά πράγματα της χώρας, να εξορθολογίσει σειρά διατάξεων οι οποίες δημιουργούν προβλήματα στην εφαρμογή τους, να μειώσει την γραφειοκρατία των εμπλεκομένων σε κάθε πράξη υπηρεσιών, να προστατέψει το περιβάλλον αλλά και την ιδιοκτησία, να ενισχύσει και προωθήσει περισσότερο την ανάπτυξη και τις επενδύσεις στην χώρα.

Το νομοσχέδιο είχε τεθεί σε διαβούλευση στις 4/8/2020 και είχε συγκεντρώσει 1.306 σχόλια στο διάστημα της διαβούλευσης και 29.768 συνολικά. Ακολούθησε η σχετική επιχειρηματολογία και αρθρογραφία των διαφόρων φορέων για τα θετικά και αρνητικά σημεία του, όπως τα βλέπει ο κάθε φορέας ή ο κάθε μελετητής.

Οι φορείς της αγοράς υποστήριξαν τις διατάξεις που αναφέρονται σε σειρά παρεμβάσεων κυρίως στον χωροταξικό τομέα, αλλά επέκριναν τον επιχειρούμενο περιορισμό στην εκτός σχεδίου δόμηση. Οι περιβαλλοντικοί φορείς αντίθετα ζητούν αυστηρότερο περιορισμό έως και την κατάργηση της εκτός σχεδίου Δόμησης.

Κανείς όμως δεν έχει επισημάνει ότι με το νομοσχέδιο αυτό, δηλαδή με νομοσχέδιο του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού αποκτά πρωτεύοντα ρόλο, ρόλο ρυθμιστή σε σημαντικά χωροταξικά και πολεοδομικά θέματα, αλλάζοντας τη αρχική φιλοσοφία του νομοσχεδίου όπως είχε εκφρασθεί στο σχέδιο της διαβούλευσης.

Συγκεκριμένα:

Σε έντεκα άρθρα του νομοσχεδίου, εντοπίζονται προσθήκες διατάξεων οι οποίες δεν υπήρχαν στο νομοσχέδιο που είχε τεθεί σε δημόσια διαβούλευση και οι οποίες αφορούν τις αρμοδιότητες του ΥΠΠΟΑ στον πολεοδομικό – χωροταξικό σχεδιασμό σύμφωνα με τον Ν.3028/2002. Πρόκειται για τα άρθρα 10 παρ.αγ, 20 παρ.2, 32 παρ.2, 36 παρ.δγ, 44 παρ.1, 46 παρ.1, περ.α, 50 παρ.γ, 101, 106, 119,120. Επομένως οι παραπάνω διατάξεις δεν έχουν τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, όπως το υπόλοιπο νομοσχέδιο.

Γενικά με τις διατάξεις αυτές εισάγονται επιπλέον αρμοδιότητες ή συναρμοδιότητες του ΥΠΠΟΑ σε θέματα του ΥΠΕΝ και σε μερικές περιπτώσεις αφαιρούνται αρμοδιότητες από το ΥΠΕΝ και μεταφέρονται πλήρως στο ΥΠΠΟΑ. Ας δούμε χαρακτηριστικά την περίπτωση του άρθρου 46.

Με τη διάταξη της παρ. 1 περ.α του άρθρου αυτού, καταργείται πλέον η αρμοδιότητα του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής (Σ.Α.) όπως αυτή καθορίζεται στο άρθρο 7 του Ν.4495/2017, για τον έλεγχο κάθε οικοδομικής εργασίας σε κτήρια ή έργα στα οποία υπάρχει αρμοδιότητα του ΥΠΠΟΑ με βάση τις διατάξεις του Ν.3028/2002. Δηλαδή το ΥΠΕΝ (Σ.Α.), δε θα έχει πλέον καμία αρμοδιότητα στον έλεγχο κατασκευών και έργων σε παραδοσιακά τμήματα πόλεως, σε παραδοσιακούς οικισμούς, σε ιστορικούς τόπους, αρχαιολογικούς χώρους, σε περιοχές ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους.

Έως σήμερα στις παραπάνω περιοχές το Σ.Α. είχε πλήρως την αρμοδιότητα ελέγχου των κατασκευών και στην συνέχεια το ΥΠΠΟΑ την τελική έγκριση.

Με τις προτεινόμενες διατάξεις επομένως μεταφέρονται από συστάσεως του ΥΠΕΝ, αρμοδιότητες στον έλεγχο των κατασκευών, στο ΥΠΠΟΑ, το οποίο εκ του προορισμού του δεν έχει λάβει παρόμοιες αρμοδιότητες ακόμη και με τον επικαλούμενο Ν.3028/2002 όπως θα παρουσιάσουμε παρακάτω.

Η αρχή των παρεμβάσεων του ΥΠΠΟΑ στα πολεοδομικά θέματα στις παραπάνω περιοχές, ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2019 από τη Σαντορίνη, όπου με απλό υπηρεσιακό έγγραφό του ΥΠΠΟΑ ζητήθηκε από την αρμόδια τοπική εφορεία αρχαιοτήτων να διαβιβάζει τις άδειες ανέγερσης νέων οικοδομών και επεμβάσεων σε υφιστάμενα κτήρια στην Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων (ΥΝΜΤΕ). Από τότε, 300 περίπου άδειες που είχαν υποβληθεί για έλεγχο στην τοπική εφορεία διαβιβάσθηκαν στην ΥΝΜΤΕ. Από αυτές έως σήμερα ελάχιστες έχουν ελεγχθεί και διεκπεραιωθεί. Με τον τρόπο αυτό  δημιουργήθηκε τεράστιο θέμα σε σημαντικές επενδύσεις καθώς και στην ένταξη μεγάλων έργων σε ευρωπαϊκά προγράμματα. Οι παρεμβάσεις του Δήμου, του Σ.Α., του συλλόγου Μηχανικών Κυκλάδων και διαφόρων φορέων δεν έχουν ακόμη εισακουσθεί από το ΥΠΠΟΑ, ενώ το ίδιο το ΥΠΕΝ δε φαίνεται να παρεμβαίνει στο θέμα, αφού έχει επιτρέψει  μάλιστα να μπουν στο τελικό νομοσχέδιο οι συγκεκριμένες τροπολογίες.

Το επιχείρημα του ΥΠΠΟΑ ήταν ότι επειδή με την απόφαση του 1972 η ν.Θήρα έχει κηρυχθεί ιστορικός τόπος, ο παραπάνω χαρακτηρισμός διατηρείται σε ισχύ και το νησί προστατεύεται πλέον ως ιστορικός τόπος κατά το αρθρο 16 του Ν.3028/2002 με αρμόδιο φορέα την ΥΝΜΤΕ του ΥΠΠΟΑ.

Βέβαια σε σχετική αλληλογραφία του ΥΠΠΟΑ, οι αρμόδιες Υπηρεσίες υποστήριζαν ότι ακόμη και στις περιοχές αυτές των ιστορικών τόπων, διατηρείται η αρμοδιότητα του ΥΠΕΝ και ζητείται ο τελικός έλεγχος του ΥΠΠΟΑ. Είναι όμως γενικά αποδεκτό ότι η αρμοδιότητα του ΥΠΠΟΑ εξαντλείται στον χαρακτηρισμό των ιστορικών τόπων και η προστασία αυτών ανήκει στο ΥΠΕΝ.

Επιπλέον οι διατάξεις του Ν.3028/2002 έχουν εφαρμογή στους οριοθετημένους αρχαιολογικούς χώρους καθώς και στα διατηρητέα Μνημεία, όπως οι χώροι αυτοί έχουν οριοθετηθεί και τα μνημεία έχουν κριθεί με τις αντίστοιχες διατάξεις του νόμου αυτού.

Σύμφωνα δε με τις διατάξεις του παραπάνω νόμου, έχει θεσμοθετηθεί ένα αυστηρό πλαίσιο προστασίας των χώρων και των μνημείων του νησιού, το οποίο σαφώς περιγράφεται στις υφιστάμενες ΖΟΕ και πλήρως εφαρμόζεται κυρίως μετά το ΦΕΚ 144/Δ/2012 καθώς και το ΦΕΚ 108/ΑΑΠ/2016. Συνολικά το 30% της συνολικής έκτασης του νησιού υπάγεται σε καθεστώς προστασίας αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, ενώ  επιπλέον ποσοστό περίπου 10% αποτελεί ζώνη απολύτου προστασίας της καλντέρας.

Αντίθετα, με βάση τις διατάξεις του άρθρου 16 του Ν.3208/2003, το οποίο προβλέπει την οριοθέτηση των ιστορικών τόπων, ΔΕΝ έχει λάβει χώρα έως σήμερα οριοθέτηση ιστορικού τόπου στο νησί. Επίσης δεν έχει λάβει χώρα οριοθέτηση ιστορικού τόπου με το άρθρο 12 του ιδίου νόμου.

Το επικαλούμενο από το ΥΠΠΟΑ άρθρο 10 δεν έχει εφαρμογή στην περίπτωση των ιστορικών τόπων, αφού αναφέρεται σε μνημεία και στον περιβάλλοντα αυτά χώρο.

Ακόμη στο άρθρο 50 του Ν.3208/2002 δεν περιλαμβάνεται καμία πρόβλεψη με την οποία να ανατίθενται αρμοδιότητες έγκρισης επεμβάσεων σε όργανο του ΥΠΠΟΑ, πλην βέβαια του γνωμοδοτικού ρόλου επί των κηρυγμένων και οριοθετημένων αρχαιολογικών χώρων και των διατηρητέων μνημείων με τον περιβάλλοντα αυτά χώρο τους. Δεν προβλέπεται επίσης η αναδρομική εφαρμογή του νόμου αυτού.

Εντύπωση βέβαια προκαλεί το γεγονός ότι το ΥΠΠΟΑ για να δικαιολογήσει τις παρεμβάσεις του, ανέσυρε από το μακρινό παρελθόν μια απόφαση του …1972. (ΦΕΚ 1127/Δ/1972) με την οποία το νησί της Σαντορίνης κηρύχθηκε ως ιστορικός τόπος, ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, χρήζον ειδικής προστασίας.

Βέβαια στην απόφαση αυτή καμία αιτιολόγηση δεν υπάρχει, δεν θεμελιώνεται η ιστορικότητα στο σύνολο του νησιού και δεν οριοθετείται κάποια περιοχή. Όσοι έχουν επισκεφθεί το νησί, έχουν διαπιστώσει ότι υπάρχουν και σημαντικά τμήματα αδιάφορου περιβάλλοντος κυρίως στην ανατολική και βόρεια πλευρά του. Ο χαρακτηρισμός δηλαδή του ιστορικού τόπου με την απόφαση αυτή, έγινε χωρίς συγκεκριμένα κριτήρια και  προϋποθέσεις αφού το τότε υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο (Ν.1469/1950) δεν το προέβλεπε.

Επομένως, η Σαντορίνη δεν εντάσσεται στις διατάξεις του Ν.3028/2002 ως προς τους θεωρούμενους ιστορικούς τόπους με τις διατάξεις του 1972, αφού δεν έχει ακολουθήσει έως σήμερα νέος χαρακτηρισμός σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στον νόμο αυτό. Κατά συνέπεια, δεν ισχύουν οι απόψεις του ΥΠΠΟΑ για την έγκριση κάθε οικοδομικής δραστηριότητας σε όλη την έκταση του νησιού από αυτό, πέραν βέβαια των κηρυγμένων και οριοθετημένων αρχαιολογικών χώρων και των διατηρητέων μνημείων με τον περιβάλλοντα αυτά χώρο τους.

Με βάση τα παραπάνω θεωρούμε επιβεβλημένη την επέμβαση του καθ’ ύλην αρμοδίου ΥΠΕΝ, με σκοπό την αποκατάσταση των πραγμάτων και την επαναφορά τουλάχιστον στην προτεραία κατάσταση, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί με τις διατάξεις του Ν.4495/2017 και πριν από τις παρεμβάσεις του ΥΠΠΟΑ.

Για πληρέστερη αντιμετώπιση του θέματος συγκεκριμένα προτείνονται τα εξής:

• Άμεση οριοθέτηση των ιστορικών τόπων του νησιού με βάση τις διατάξεις του Ν.3028/2002.
• Έως ότου λάβει χώρα η οριοθέτηση των ιστορικών τόπων, οι κάθε είδους οικοδομικές εργασίες που λαμβάνουν χώρα εκτός των κηρυγμένων και οριοθετημένων αρχαιολογικών χώρων των διατηρητέων μνημείων και των παραδοσιακών οικισμών, να ελέγχονται μόνο από το Σ.Α. σύμφωνα με τον Ν.4495/2017. (Έως την παρέμβαση του ΥΠΠΟΑ, δεν υπήρχε  η υποχρέωση αυτή).
• Για τις εργασίες που λαμβάνουν χώρα στα κηρυγμένα μνημεία, στους  οριοθετημένους αρχαιολογικούς χώρους, στα διατηρητέα μνημεία και στους παραδοσιακούς οικισμούς, να συνεχίσει επίσης η προβλεπόμενη διαδικασία ελέγχου από το Σ.Α. στο οποίο θα μπορούν να λαμβάνουν μέρος έως δύο εκπρόσωποι του ΥΠΠΟΑ. Στην περίπτωση αυτή όμως να καταργηθεί η υποχρέωση ελέγχου των κατασκευών από την τοπική εφορεία.
• Το ΥΠΕΝ να επενεξετάσει τις διατάξεις των άρθρων που έχουν προστεθεί στο τελικό κείμενο του νομοσχεδίου σε σχέση με αυτό της διαβούλευσης, όπως αυτές αναφέρονται παραπάνω.

Σε ένα νομοσχέδιο που φιλοδοξεί να συμβάλει πραγματικά στην ανάπτυξη και στην προσέλκυση επενδύσεων, σε μια εποχή μεταρρυθμίσεων και προόδου, σε μια κοινωνία που ζητά επιτέλους ουσιαστικές αλλαγές στην λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, ο  άκρατος κρατισμός δεν έχει καμία θέση.

* Νικόλαος Χρ. Ζαχαριάς
Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός – Πολεοδόμος Μελετητής
Πρώην Τεχνικός Σύμβουλος του Δήμου Θήρας
Πρώην Γ.Γ. του Πανελληνίου Συλλόγου Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών (ΠΣΔΑΤΜ)
Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συλλόγου των Ελευθέρων Επαγγελματιών Τοπογράφων Μηχανικών (ΕGOS)