Ο Σεισμός του Νεπάλ: Όταν η επιστημονική γνώση και τεχνολογία ζούνε σε διαφορετικό, παράλληλο σύμπαν από την κοινωνική πραγματικότητα

Του Κώστα Παπαζάχου*

Ο πρόσφατος σεισμός του Νεπάλ (Μ=7.9) συγκλόνισε την ανθρωπότητα: Μέσα σε λίγες δεκάδες δευτερόλεπτα, ο σεισμός σκόρπισε την καταστροφή, με περισσότερους από 7500 νεκρούς, 16000 τραυματίες και 3 εκατομμύρια άστεγους (μέχρι σήμερα).

Πέρα από τις ανθρώπινες απώλειες, ο σεισμός προξένησε σοβαρές βλάβες ή καταρρεύσεις σε περισσότερο από το 60% των ιστορικών μνημείων του Νεπάλ (πολλά χαρακτηρισμένα ως παγκόσμια μνημεία της UNESCO) και χτύπησε την καρδιά της τουριστικής βιομηχανίας, σκοτώνοντας ή τραυματίζοντας άγνωστο μέχρι σήμερα αριθμό τουριστών, με πιο γνωστά τα θύματα στο μακρινό (αλλά πάντοτε επικίνδυνο) Έβερεστ. Οι απώλειες προήρθαν τόσο από τη μεγάλη ένταση της σεισμικής κίνησης (υψηλές επιταχύνσεις), όσο και την ασυνήθιστα μεγάλη διάρκειά της (ξεπέρασε τα 80 δευτερόλεπτα), αλλά και τα έντονα δευτερογενή φαινόμενα (μεγάλες κατολισθήσεις, ρευστοποιήσεις εδαφών, κλπ.)

Γιατί αυτός ο σεισμός να τραβήξει την προσοχή μας ως κοινωνία, επιστημονική κοινότητα και ακόμα περισσότερο γιατί να μας ενδιαφέρει τόσο στην Ελλάδα; Δεν αποτελεί απλά έναν ακόμα καταστροφικό σεισμό όπως τόσοι άλλοι πρόσφατοι σεισμοί, π.χ. ο σεισμός του Tohoku (Μ=9.0) στην Ιαπωνία που είχε περίπου 16.000 θύματα, που θα «παίξει» στα ΜΜΕ για λίγες ημέρες; Ο κύριος λόγος που κάνει το σεισμό του Νεπάλ ξεχωριστό, και όχι μια ακόμη πολύνεκρη φυσική καταστροφή, είναι γιατί ο σεισμός αυτός ανέδειξε για μία ακόμα φορά το γνωστό πρόβλημα, που ταλανίζει και τη χώρα μας: Δεν έχει καμία σημασία τι γνωρίζουμε (ή νομίζουμε ότι γνωρίζουμε) ως επιστήμονες και μηχανικοί για τις φυσικές καταστροφές, αλλά τι μπορούμε από την γνώση αυτή να μεταδώσουμε στην κοινωνία-πολιτεία και κυρίως τι είναι έτοιμη η κοινωνία να αποδεχτεί και να εφαρμόσει.

Αν δούμε τα γεγονότα με ανάποδη χρονολογική σειρά, κοιτώντας αρχικά την πραγματικότητα μετά το σεισμό, θα διαπιστώσουμε ότι και στο σεισμό του Νεπάλ εμφανίστηκαν τα ίδια φαινόμενα:

· Η παγκόσμια κοινότητα, και τα ΜΜΕ που αναμεταδίδουν τις πληροφορίες, αδυνατούν να αντιληφθούν ακόμα και το τι ακριβώς έγινε. Για παράδειγμα, νομίζουν ότι ο σεισμός έγινε σε απόσταση 80 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του Νεπάλ (Κατμαντού), γιατί έχουν συνηθίσει να σκέφτονται τους σεισμούς ως σημεία-κουκίδες στο χάρτη. Λίγοι έχουν μέχρι και σήμερα αντιληφθεί ότι ένας σεισμός με μέγεθος περίπου 8.0 έχει ένα μήκος ρήγματος περίπου 150 χιλιόμετρα (δηλαδή περισσότερο από όσο απέχει η Σαντορίνη από την Κρήτη!) και το Κατμαντού βρίσκεται ακριβώς στο μέσο του ρήγματος! Με άλλα λόγια ο σεισμός έγινε ακριβώς «κάτω από τα πόδια» της πρωτεύουσας της χώρας, αλλά παράλληλα  επηρέασε και μία πολύ μεγάλη, ευρύτερη περιοχή του Νεπάλ.

· Η τοπική πολιτεία εμφανίζει τα γνωστά προβλήματα αντιμετώπισης της κρίσης, αφού αδυνατεί ακόμα και να παραλάβει και να διαχειριστεί σωστά την παγκόσμια βοήθεια που προσφέρεται. Για παράδειγμα ακόμα και σήμερα τρόφιμα και άλλα είδη μένουν «κολλημένα» στα αεροδρόμια του Νεπάλ, γιατί πρέπει να εκτελωνιστούν κανονικά και να επιβληθούν φόροι εισαγωγής, σύμφωνα με τις αρχές της χώρας!

· Τα ίδια φαινόμενα που έχουν εμφανιστεί σε πολλές υπανάπτυκτες χώρες έκαναν πάλι την εμφάνισή τους, όπως π.χ. με την υφαρπαγή κυρίως νεαρών κοριτσιών (μέσα στον ορυμαγδό και την αναταραχή που επικρατούν) που πωλούνται σε σκλαβοπάζαρα του εξωτερικού, σε μία χώρα που είχε ήδη σημαντικό πρόβλημα με τα αντίστοιχα φαινόμενα (trafficking).

Αυτό όμως που κάνει σημαντικό το συγκεκριμένο σεισμό, αφορά τα γεγονότα πριν το σεισμό. Το εντυπωσιακό με την περίπτωση του σεισμού του Νεπάλ ήταν ότι σχεδόν όλα ήταν γνωστά από πριν στους επιστήμονες και μηχανικούς. Στο  σχήμα που ακολουθεί (τροποποιημένο από εργασία των Καραγιάννη, Παπαζάχου, Σκορδύλη, και Καρακαΐση το 2015) φαίνεται η περιοχή σύγκλισης του Θιβέτ και της Ινδίας (με ρυθμό σύγκλισης περίπου 45 χιλιοστά κάθε χρόνο), η οποία εκφράζεται με συμπίεση σε διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ (μεγάλα μαύρα βέλη στο σχήμα). Το κυριότερο ρήγμα που παραλαμβάνει τη σύγκλιση/συμπίεση αυτή είναι το μεγάλο ανάστροφο ρήγμα των Ιμαλαΐων (Himalayan Thrust Front-HFT, κόκκινη γραμμή στο σχήμα), με μήκος πάνω από 2.000 χιλιόμετρα. Στο κεντρικό τμήμα του ρήγματος (ζώνη 5.4 στο σχήμα) έλαβε χώρα ο σεισμός του 2015 στο Νεπάλ (μπλε ορθογώνιο), προκαλούμενος από τις ίδιες συμπιεστικές δυνάμεις (μαύρο διπλό βέλος) που προκάλεσε 200 χιλιόμετρα πιο ανατολικά το σεισμό του Bihar το 1934 (Μ=8.1), ο οποίος είχε περίπου 12.000 νεκρούς. Πρόσθετοι ισχυροί σεισμοί είχαν συμβεί και το 1964 και 1988 στην περιοχή αυτή. Η γεωλογία της λεκάνη του Καντμαντού ήταν γνωστό στους εδαφομηχανικούς και γεωλόγους ότι ενισχύει τις σεισμικές κινήσεις μέχρι και 8 φορές, ενώ οι μηχανικοί είχαν επισημάνει και υπολογίσει τις πιθανές επιπτώσεις ενός σεισμού στο δομικό ιστό της περιοχής, ακόμα και πρόσφατα.

Τι πήγε λοιπόν στραβά στην περίπτωση του Νεπάλ; Ότι συμβαίνει συνήθως σε σχέση με τις φυσικές καταστροφές που συμβαίνουν ανά μεγάλα χρονικά διαστήματα, όπως οι ισχυροί σεισμοί: Σε υπανάπτυκτες, αλλά ακόμα και αναπτυγμένες χώρες, το μήνυμα που μεταφέρουν οι επιστήμονες και οι μηχανικοί συνήθως δε γίνεται εύκολα αντιληπτό από τις τοπικές κοινωνίες, είτε γιατί οι επιστήμονες δεν το μεταφέρουν σωστά, είτε γιατί οι πολίτες και πολιτικοί δεν είναι συνηθισμένοι να αξιολογούν τις επιστημονικές πληροφορίες με σωστό και ορθολογικό τρόπο. Το πρόβλημα μεγεθύνεται σε υπανάπτυκτες χώρες όπως το Νεπάλ, όπου η έλλειψη οργάνωσης του κρατικού μηχανισμού και η ένδοια πόρων οδηγούν σε αδυναμία λήψης έστω και στοιχειωδών μέτρων αντισεισμικής προστασίας.

Το παράδειγμα του σεισμού του Νεπάλ είναι εξαιρετικά επίκαιρο και κρίσιμο για τη χώρα μας. Αν στο θέμα της πρόληψης είχαμε πρόβλημα ακόμα και σε καλές εποχές (τυπικό το παράδειγμα της μικρής σεισμοηφαιστειακής έξαρσης στη Σαντορίνη το 2011-2012 όπου η πολιτεία έκανε σχεδόν ένα χρόνο για να οργανώσει μία στοιχειώδη διαδικασία χειρισμού, παρ΄ όλες τις συνεχείς πιέσεις του ΙΜΠΗΣ και του Δήμου), μπορεί εύκολα να φανταστεί κανείς τι συμβαίνει σήμερα, όπου η οικονομική κρίση έχει μοιραία οδηγήσει στην τελευταία θέση την οργάνωση και χρηματοδότηση προληπτικών μέτρων αντισεισμικής προστασίας. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η χώρα μας φιλοξενεί (έστω και σπάνια) σεισμούς όπως του Νεπάλ, και ότι ακόμα και μικρότεροι σεισμοί (κατά μέσο όρο έχουμε στην Ελλάδα ένα σεισμό 6.3 ή μεγαλύτερο κάθε χρόνο) έχουν σημαντικές επιπτώσεις, ακόμα και με δεκάδες ή και εκατοντάδες θύματα. Η αντιμετώπιση του φαινομένου δεν απαιτεί μόνο οικονομικούς πόρους, ορισμένες φορές ούτε καν αυτούς. Οι επιστήμονες και οι μηχανικοί πρέπει να υιοθετήσουν μία γλώσσα πιο πειστική και προσιτή στην κοινωνία και την πολιτεία. Οι πολιτικοί ηγέτες και θεσμοί πρέπει να αφιερώσουν χρόνο στο σχεδιασμό μακροχρόνιων πολιτικών και πρακτικών που θα μειώσουν τις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών. Και φυσικά οι πολίτες θα πρέπει να είναι πιο δεκτικοί στο να ακούν τους επιστήμονες, να απαιτούν από τους πολιτικούς τους ηγέτες να σχεδιάζουν ανάλογα με την τρέχουσα επιστημονική γνώση και τεχνολογία, αλλά και να δέχονται τους περιορισμούς και τις απαιτήσεις που η επιστήμη επιβάλλει, ακόμα και αν αυτοί έχουν οικονομικό, χρονικό ή άλλο κόστος.

* Ο κ. Κώστας Παπαζάχος είναι καθηγητής σεισμολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Γενικός Γραμματέας του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
[adrotate banner=”24″]